اسرار شگفت‌انگیز تجارت سوپرمارکت‌ها

روزنامه هفت صبح، گروه بازار|‌ اعداد و ارقام می‌گویند امسال انتظارات سوپرمارکت‌دارها از کسب‌وکارشان برآورده نشده است. طبق گزارش پیمایش فضای کسب‌وکار که توسط آکادمی بانک سامان تهیه شده، مجموعه رخدادهایی مانند تورم گسترده در بازار کالاهای سوپرمارکتی، تغییرات افزایشی قیمت‌های جهانی، تداوم قیمت‌های دستوری، افزایش هزینه‌های عملیاتی و حذف ارز ترجیحی نقش مهمی در برآورده نشدن توقع سوپرمارکت‌داران داشته است.

 

عواملی مثل افزایش 17 برابری فروشگاه‌های زنجیره‌ای در یک سال و افزایش سهم بازار فروش اینترنتی در بازار خرده‌فروشی از یک درصد به 11درصد ظرف مدت پنج، شش سال از دیگر مصائب این افراد محسوب می‌شود. 

 

با این حال تصویر کلی بازار سوپرمارکت‌ها در نقاط شهری کشور نشان می‌دهد، صاحبان این شغل  پارسال به طور متوسط ماهی ۱۱۹ میلیون تومان درآمد داشته‌اند و حدود ۱۴ درصد از این پول را به‌عنوان سود خالص برای خود برداشته‌اند. فعالان این صنف انتظار دارند درآمد ناخالص ماهیانه‌شان حداقل به  ۱۹۶ میلیون تومان برسد. 

 

‌فضای پرنوسان کسب‌و‌کار در صنف سوپرمارکت 
کسب‌وکار سوپرمارکت‌داران ظاهر آرامی دارد اما کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، معتقدند به دلیل فضای حاکم بر اقتصاد کشور و همچنین تحولات اقتصادی در چند سال اخیر، کسب‌و‌کارشان نوسانات قابل‌توجهی را پشت سر می‌گذارد.

 

دو متغیر کلان و درون‌ساختاری مهمترین نقش را در این نوسانات داشته‌اند. متغیرهای کلان اقتصادی مهمی که نمی‌توان تاثیرشان را نادیده گرفت، بهبود اندک در رشد اقتصادی، بهبود نسبی در رشد مصرف خانوار، حذف ارز ترجیحی و افزایش نرخ تورم، افزایش تورم کالاهای اساسی و کاهش قدرت خرید خانوار است. 

 

افول بنکداری سنتی و توسعه شرکت‌های پخش در فعالیت‌های عمده فروشی، توسعه بازار فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اینترنتی، هزینه‌های عملیاتی واحد صنفی و افزایش هزینه اجاره محل کسب و سایر هزینه‌های بنگاه مهمترین متغیرهای درون ساختاری هستند که سوپرمارکت‌داران با آنها جنگیده‌اند. غیر از این دو عامل مهم، یکسری عوامل نوظهور هستند که نقشی کلیدی در کسب‌و‌کار سوپرمارکت‌ها به خصوص در چند سال اخیر داشته‌اند.

 

آمارها نشان می‌دهد فروشگاه‌های زنجیره‌ای فقط در یک سال افزایش ۱۷ برابری داشته‌اند و همین موضوع باعث ناپایداری واحدهای کوچک شده است. همچنین در سال ۱۴۰۱ سهم بازار فروش اینترنتی در بازار خرده فروشی حدود ۱۱ درصد افزایش پیدا کرده این در حالی است که در سال ۹۵ بازار اینترنتی فقط یک درصد از سهم فروش را به خود اختصاص داده بود.

 

با اینکه همه مواردی که ذکر شد نقش مهمی در نوسان این بازار داشته‌اند، اما چکیده سخنان فعالان این حوزه نشان می‌دهد، مهمترین مشکل پیش روی آنها افزایش هزینه‌های نگهداری فروشگاه مثل اجاره و هزینه‌های جانبی مثل مالیات و دیگر قبوض و همچنین نوسانات پر تعداد در قیمت‌ها، گزارش شده است.

 

اتفاقات موثر بر بازار کسب‌و‌کار سوپرمارکت‌ها 
مجموعه رخدادهای مختلفی در سال گذشته باعث شده، امسال انتظارات صاحبان شاغل بخش سوپرمارکت برآورده نشود. در گزارش آکادمی بانک سامان آمده یکی از این عوامل تاثیر حذف ارز ترجیحی است که نقش مهمی در افزایش قیمت بعضی از کالاهای اساسی سبد خرید خانوار داشت.

 

عامل دیگر تورم گسترده در بازار کالاهای مورد عرضه در این صنف است. تداوم قیمت‌های دستوری، تغیبرات افزایشی قیمت‌های جهانی، افزایش هزینه‌های عملیاتی و  افزایش سرعت روندهای تورمی در اقتصاد کلان نیز جزو رخدادهای مهمی هستند که در این کسب و کار تاثیر زیادی گذاشته‌اند.

 

این گزارش به صورت مصداقی تورم در سبد کالاهای سوپرمارکتی در اردیبهشت ماه 1402 نسبت به ماه مشابه در سال قبل را نیز بررسی کرده است تا تاثیر آن در این کسب و کار را نشان بدهد. طبق گزارش متوسط نرخ تورم در کالاهای سوپرمارکتی حدود ۶۲ درصد است. لبنیات نسبت به سال گذشته ۸۱ درصد رشد قیمت داشته.

 

مواد پروتئینی نیز حدود ۶۱ درصد گرانتر شده و مواد شوینده و بهداشتی نیز ۶۰ درصد رشد قیمت را نسبت به سال گذشته تجربه کرده‌اند. مثلا اگر سال گذشته یک پودر ماشین لباسشویی را با قیمت ۱۵ هزار تومان خریداری می‌کردید، امسال باید حدود ۲۵ هزار تومان برای خرید آن هزینه کنید.

 

قیمت نوشیدنی نیز حدود ۴۴ درصد افزایش پیدا کرده و تورم تنقلات و خوراکی نیز ۵۹ درصد برآورد شده است. سایر اقلام موجود در سوپرمارکت‌ها که در این دسته بندی‌ها نمی‌گنجند نیز حدود ۶۴ درصد رشد قیمت داشته‌اند. 

 

متوسط درآمد سوپرمارکت‌دارها در تهران و کل کشور 
اندازه بازار سوپرمارکت‌ها در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۴۹ هزار میلیارد تومان و متوسط درآمد ماهیانه فعالان این حوزه در سال گذشته حدود 119 میلیون تومان بوده. است اما نهایتا ۱۴ درصد این پول سود خالص بوده و حدود ۲۶ درصد آن را خرج هزینه‌های عملیاتی کرده‌اند. ‌

 

متوسط حاشیه سود در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۳ درصد است. اما در سال ۱۴۰۲ اندازه بازار پیش‌بینی شده که به رقم ۵۰۸ هزار میلیارد تومان برسد. همچنین طبق پیش‌بینی‌ها کسانی که کسب و کارشان سوپرمارکت است، گفته‌اند انتظار دارند در آمد ماهیانه حاصل از فروشی که دارند به ۱۹۶ میلیون تومان برسد.

 

بررسی بازار کسب و کار سوپرمارکت‌هایی که در تهران فعالیت می‌کنند، نشان می‌دهد، درآمد سوپرمارکت‌های پایتخت از متوسط درآمد نقاط شهری کل کشور بیشتر است. طبق این گزارش متوسط درآمد حاصل از فروش سوپرمارکت‌دارهای تهرانی در سال گذشته با اندازه بازار ۶۷ هزار میلیارد تومان،  حدود ۳۶۲ میلیون تومان بوده

 

که از این مقدار ۱۵ درصد آن سود خالص بوده و هزینه‌های عملیاتی نیز سهم ۳۳ درصدی از درآمد ناخالص داشته . یعنی سال گذشته درآمد یک سوپرمارکت در شهر تهران حدود ۲۴۰ میلیون تومان بیشتر از درآمد یک سوپرمارکت در شهرهای دیگر کشور بوده. 

 

متوسط حاشیه سود کاسب‌های تهرانی در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۸ درصد اعلام شده است. اما طبق همین اعداد و ارقام، فعالین این حوزه پیش‌بینی کرده‌اند امسال ماهیانه بیش از ۶۰۴ میلیون تومان درآمد داشته باشند و پیش‌بینی می‌شود اندازه بازار این صنف امسال از عدد ۱۱۴ هزار میلیارد تومان عبور کند.

 

رقمی که سوپرمارکت‌دارهای تهرانی پیش‌بینی کرده‌اند از برآوردی که فعالین این صنف در سایر نقاط شهری در کشور داشته‌اند بیشتر است، چیزی نزدیک ۴۰۰ میلیون تومان. بنابراین گزارش، میزان سودآوری 78 درصد از فروشگاه‌ها در سال جاری در وضعیت ثبات یا صعودی قرار داشته است. همچنین مانده گردش مالی 74 درصد از سوپرمارکت‌ها با ثبات و یا افزایش در مانده گردش مالی مواجه بوده‌اند.

 

مهمترین مشکلات؛ از اجاره مغازه تا رقبای ریز و کوچک 
همیشه پای تورم در میان است. طبق این گزارش مهمترین مشکلی که سوپرمارکت‌دارها در سال گذشته با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند، همین تورم و گران شدن قیمت اقلام مورد نیاز فروشگاه است. چون جریان تورمی گسترده میزان نیاز به سرمایه در گردش، واحدها را به شدت افزایش داده است.

 

همچنین تنوع کالایی  بسیار بالا در این صنف و همچنین کاهش امکان تامین مالی از طریق خریدهای مدت‌دار، باعث افزایش مدت زمان انتظار برای فروش برخی از اقلام کالایی و درنتیجه افزایش خواب سرمایه برای 74 درصد فروشگاه‌های سوپرمارکت شده است.

 

تحولات در قیمت ملک و مغازه و همچنین افزایش اجاره بهای محل کسب و افزایش مستمر در میزان مالیات و دستمزد کارگر هم یکی دیگر از مشکلات مهم این صنف عنوان شده که باعث شده هزینه‌های عملیاتی واحدهای صنفی روز به روز بیشتر شود.

 

به نحوی که 49 درصد از صاحبین این شغل را با مشکلات اساسی روبه‌رو کرده است. تا دلتان بخواهد در این بازار دست زیاد است. اگر نگاهی به سوپرمارکت‌های محل خودتان بیندازید متوجه می‌شوید. در بعضی از مناطق در یک محدوده کوچک از هر پنج مغازه یک فروشگاه سوپرمارکتی فعالیت می‌کند. همین موضوع افزایش رقیب یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی این صنف معرفی شده است.

 

گزارش آکادمی بانک سامان نشان می‌دهد، توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اینترنتی از یک طرف و افزایش سوپر مارکت‌های کوچک محلی و خود گردان که تعداد زیادی از آنها  به صورت غیر رسمی ایجاد شده‌اند، موضوع  رقابت و سهم بازار را برای 61 درصد از صاحبان سوپر مارکت به یک معضل جدی تبدیل کرده است.

 

نکته مورد توجه این است که  به دلیل تحولات  اقتصادی منفی در چند سال گذشته بسیاری از صاحبین مشاغل در رده‌های صنفی مختلف به کار در صنف مواد غذایی به خصوصی سوپر مارکت داری، تغییر شغل داده‌اند و رقابت در این صنف در حال افزایش است.

 

حتی اذعان به افزایش رقبا در یک سال گذشته به دو برابر افزایش یافته است. همین افزایش دوبرابری رقیب برای مغازه‌های سوپر مارکت باعث شده بعضی از آنها اعلام کنند که در سال گذشته حدود ۱۸ درصد کاهش سود داشته‌اند. 

 

مشتری ثابت هست، مشتری جدید نداریم 
افزایش مشتری به افزایش فروش و در نتیجه افزایش سود ختم می‌شود. طبق این گزارش بیشتر سوپر مارکت‌ها به وضعیت بازار با ثبات رسیده‌اند. این واحدها عموما مشتریان ثابت و روزمره دارند که به آنها مشتری‌های ثابت و همیشگی می‌گویند.

 

بیشتر افراد محل و کسانی که محل کارشان نزدیک سوپرمارکت است، مشتری‌های ثابت حساب می‌شوند که هر روز از همان مغازه خرید می‌کنند. نکته مهم این است که مغازه‌دارها از ثابت بودن این مشتری‌ها راضی هستند، اما این در حالی است که تعداد مشتریان جدید اصلا راضی کننده نیست.

 

چون آمارها نشان می‌دهد تعداد آنها روبه کاهش بوده و یا اینکه مشتریان جدید بسیار گذرا و کم تکرار بوده‌اند. اما دلیل کم شدن مشتری نیز در این گزارش بررسی شده است. یکی از آنها افزایش تمایل خرید خانوار از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و همچنین ظهور مغازه‌های تازه تاسیس درفاصله مکانی کم، عنوان شده است.

 

نزدیکی سوپرمارکت به میادین اصلی فروش میوه و تره‌بار هم یکی از عوامل کم شدن تعداد مشتریان بوده است. چون قیمت بعضی از اقلام خوراکی در بازار میوه وتره‌بار کمتر از سوپرمارکت است و مردم تمایل دارند به جای سوپرمارکت محل به بازار تره‌بار مراجعه کنند.

 

به همین دلیل بنا به اظهارات میدانی صاحبین سوپرمارکت‌هایی که در نزدیکی بازار تره‌بار قرار دارند، بیشترین میزان فروش را در ساعات تعطیلی میادین اصلی داشته‌اند. با این تفاسیر در سال قبل 70 درصد از سوپرمارکت دارها اعلام کرده‌اند ثبات و یا افزایش تعداد مشتری داشته‌اند و در سال جاری این عدد به 72 درصد افزایش یافته است.

 

میانگین تغییرات حجم فیزیکی فروش گزارش تغییرات حجم فیزیکی فروش اقلام 
 سوپر مارکتی در پنج گروه اصلی لبنیات، پروتئین، نوشیدنی‌ها، سایر تنقلات خوراکی و شوینده‌ها را هم بررسی کرده است. طبق نتایجی که به دست آمده افزایش حجم رقابت در این صنف همزمان با تغییرات در تعداد مشتری مغازه‌ها  باعث شده که 18 درصد از سوپر مارکت‌ها با کاهش حجم فروش مواجه شوند.

 

از طرف دیگر حدود ۶۲ درصد از سوپرمارکت دارها اعلام کرده‌اند حجم فیزیکی فروش آنها به دلیل ثبات تعداد مشتریان اتفاق افتاده است. چون بیشتر این فروشگاه‌ها سعی کرده‎اند، در فضای مجازی هم فعال باشند و جوابگوی خریدهای اینترنتی مشتری‌ها نیز باشند. براساس یافته‌های این گزارش استفاده از ابزارهایی مثل فروش اینترنتی و تحویل کالا با پیک فروشگاه تاثیر معنی‌داری بر عملکرد افزایشی فروش در واحدهای موفق داشته است.

 

اما در نهایت نتیجه این قسمت از بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال قبل 89 درصد از فروشگاه‌ها اظهار به ثبات و یا افزایش تعداد مشتریان داشته‌اند اما در سال جاری این عدد به 82 درصد رسیده که نشان دهنده کاهش حجم خرید هر مشتری است که یا به علت کاهش توان اقتصادی خانوار و یا افزایش مجرای خرید اتفاق افتاده است.

 

بررسی‌ها نشان می‌دهد، میانگین درصد تغییرات حجم فروش نسبت به سال قبل چند نکته مهم دارد. به  طور متوسط حجم فروش 6/3 درصد در هر فروشگاه بیشتر از سال قبل است. ۶۲درصد از سوپرمارکت دارها معتقدند حجم فروش در سال جاری نسبت به سال قبل با ثبات نسبی مواجه بوده است‌. 20 درصد از صاحبین مشاغل گفته‌اند حدود ۱۶ درصد افزایش حجم فروش داشته‌اند.در این میان فقط ۱۸ درصد از فروشگاه‌های تحت بررسی گفته‌اند که امسال حدود ۱۵ درصد کاهش حجم فروش را تجربه کرده‌اند. 

 

چه کالاهایی بیشتر مشتری دارند 
ارزیابی سبد درآمدی واحدهای صنفی سوپرمارکت در سال گذشته نشان می‌دهد که سهم درآمدی در چهار بخش فروش پروتئین، شوینده، نوشیدنی و تنقلات به نسبت سال1400 کاهش داشته در مقابل سهم محصولات وارداتی و عمده، افزایش داشته است.

 

چون بازار رقابتی حاکم بر سوپر مارکت‌ها باعث شده تا صاحبین مشاغل بخش فروش کالاهای کمیاب وارداتی و محصولات عمده بدون قیمت گذاری  را بیشتر کنند و از این بخش سود بیشتری برای مغازه خود به دست بیاورند. همچنین اطلاعات این گزارش نشان می‌دهد، ۷۲ درصد از واحدهای صنفی اعلام کرده‌اند که از فروش محصولات بسته‌بندی و قیمت‌گذاری شده بین ۲۰ تا ۲۵ درصد فروش داشته‌اند.

 

  ۲۸درصد از این فروشگاه‌ها نیز گفته‌اند سال گذشته بین ۲۵ تا ۳۵ درصد از فروش این محصولات سود به دست آورده‌اند. باتوجه به تورم مقطعی حاکم بر بازار فروش با اینکه قیمت خرید تا زمان فروش بعضی از اقلام افزایش داشته اما در این بخش از محصولات فروشگاه ملزم به فروش با قیمت خرید قبل است و مجاز به افزایش قیمت نیستند. به‌طور میانگین درصد سود فروش محصولات قیمت‌گذاری شده در فروشگاه‌ها 24 درصد برآورد شده است.

 

از طرف دیگر اکثریت51 درصدی از فعالین این صنف حاشیه سود فروش محصولات 
غیربسته‌بندی و بدون  قیمت را بین 35 تا 40 درصد برآورد کرده‌اند. 44 درصد از فروشگاه‌ها هم گفته‌اند فروش این محصولات بین ۳۵ تا ۴۰ درصد به سود آنها اضافه کرده است. چهار درصد از فروشگاه‌ها نیز اعلام کرده‌اند بین ۴۰ تا ۵۰ درصد سود داشته‌اند. همچنین به دلیل اینکه در سال گذشته چند بار افزایش قیمت اتفاق افتاده، به دلیل اختلاف قیمت خرید و فروش، سود مغازه‌دار از فروش این محصولات بیشتر شده است. 

 

محصولات وارداتی هم سود کمی نداشته‌اند. آمارها نشان می‌دهد 56 درصد از سوپرمارکت‌های مورد پیمایش سود حاصل از فروش محصولات وارداتی را 30 تا40 درصد و 44 درصد نیز میزان سوددهی این گروه از محصولات را بیشتر از  40 درصد برآورد کرده‌اند. محصولات وارداتی قیمت ثابت و مشخصی ندارند به همین دلیل توسط خود صاحب فروشگاه قیمت‌گذاری می‌شود، پس نباید از سود بالای این محصولات تعجب کرد. بنابراین میانگین سود فروش محصولات وارداتی در سوپرمارکت‌ها حدود ۳۹ درصد است. 

 

متوسط افزایش هزینه‌های عملیاتی 
تورم فقط قیمت اقلام خوراکی و سود حاصل از فروش را بالا نبرده. از یک طرف بالا رفتن قیمت‌ها  آن هم به‌طور مداوم باعث شده هزینه‌های عملیاتی مثل اجاره بها، مالیات و عوارض نیز افزایش پیدا کنند. به همین دلیل نیمی  از این فروشگاه‌ها اعلام کرده‌اند که  با معضل جدی در تداوم کسب و کار خود روبه‌رو شده‌اند.

 

براساس آمارهای به دست آمده به طور متوسط هزینه‌های عملیاتی سوپر مارکتها 42 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است.  همچنین۲۱ درصد از صاحبین مشاغل در این گروه شغلی افزایش هزینه‌های عملیاتی را بیشتر از 45 درصد اعلام کرده‌اند. حدود  69 درصد از آنها نیز  میزان افزایش هزینه‌های عملیاتی را در مرز بین 25 تا 45 درصدتخمین زده‌اند. فقط 10 درصد از مغازه‌دارها  افزایش هزینه‌ها را کمتر از 25 درصد برآورد کرده‌اند. 

 

این دسته از صاحبان مشاغل، مغازه مال خودشان بوده و خودشان سوپرمارکت را می‌چرخانند؛ به همین دلیل هزینه‌های تامین نیروی کار و اجاره بها از هزینه‌های عملیاتی آنها کم  شده است. نکته مهم درباره این است که بسیاری از فروشگاه‌ها در دو سال گذشته تعداد نیروی کار خود را کم کرده‌اند تا در هزینه‌هایشان صرفه‌جویی کرده و جلوی بالا رفتن هزینه‌های جانبی را بگیرند.