فرار از قصر
داستان واقعی یک فرار از زندانی مخوف در تهران.
روزنامه هفت صبح، صوفیا نصرالهی| در روزگاری که پرده سینماها در اختیار فیلم‌های کمدی است که بعد از یک‌ربع از تماشای هرکدام بی‌خیال پول بلیت شدم و از سالن بیرون زدم، فکرش را هم نمی‌کردم فیلم مستندی از هنر و تجربه آنقدر برایم جذاب و حتی هیجان‌انگیز باشد. مستند «فرار از قصر» ساخته احسان عمادی روایتی از تاریخ معاصر ایران است که شاید کمتر در میان بحبوحه اتفاقات صد سال اخیر به‌یاد آورده شود.
زمستان سال ۱۳۲۹ حزب توده نقشه‌ای می‌کشد تا پنج نفر از اعضای کمیته مرکزی این حزب را که بعد از ترور ناموفق محمدرضا پهلوی در سال 1327 به زندان افتاده بودند، فراری بدهند. مستند «فرار از قصر» شرح نقشه این فرار است که طبعا تصویر آرشیوی از آن وجود ندارد پس آن بخش‌های مربوط به زندان بازسازی شده اما این فقط ماجرای یک نقشه فرار نیست.
داستانی است پرفراز و نشیب و جذاب از نام‌هایی که چه‌بسا به دلایل غیرسیاسی برای مخاطبان جذاب باشند و آن زمان به عضویت حزب توده در آمده بودند. اینکه در سال‌های فعالیت حزب و بعد از منحل شدنش چه می‌کردند و بعد از فرار از زندان قصر سرنوشت‌شان چه شد. شیوه روایت کارگردان را خیلی دوست داشتم. از زندان روی یک عکس می‌رویم. عکسی که در آن چهره زندانیان مهمی که قرار بوده فراری داده شوند، مشخص است.
با توجه به آنچه درباره توده و توده‌ای‌ها در کتاب‌ها خوانده‌ایم به صحت و سقم تاریخی فیلم می‌شود امتیاز خوبی داد. اما به‌نظرم هیچ فیلمی چه داستانی و چه مستند هرگز روایت دقیق تاریخ نیستند. همیشه زاویه نگاهی وجود دارد. در مورد حزب توده البته این مناقشه کمتر است.
شما اهل هر مرام و مسلکی که باشی از ماجرای ارتباط توده‌ای‌ها با شوروی و افتضاح‌شان سر ماجرای کودتای مرداد ۳۲ حرص می‌خورید هرچند فیلم درباره نقش آن‌ها در کودتا اتفاقا موضع خاصی نمی‌گیرد و معتقد است که نمی‌توان با قطعیت روشن کرد اگر طرفداران توده در دفاع از کابینه مصدق به خیابان می‌آمدند، چه اتفاقی می‌افتاد.
دو نکته قابل‌تامل در این مستند وجود دارد؛ یکی اینکه رفت و برگشت میان زمان روایت‌های شخصیت‌ها و شیوه پیشبرد آن را تبدیل به یک تریلر هیجان‌انگیز کرده که از تماشایش خسته نمی‌شوید.
دوم یک نمودار دقیق و جالب از شخصیت‌های حزب توده در میان بخش‌های مختلف وجود دارد که دائم به آن رجوع می‌شود و دستمان می‌آید که هر چند همه آن‌ها توده‌ای بودند اما میان خسرو روزبه با مثلا عبدالحسین نوشین تفاوت‌های شخصیتی فاحشی حتی به لحاظ نگرش حزبی‌شان وجود داشته است.
یا حتی به لحاظ شخصیتی روزبه به‌عنوان یکی از اولین افسران ارتش که به توده پیوست و به‌رغم دست داشتن در ترورهای مختلف، به لحاظ کاراکتری از نورالدین کیانوری که همان زمان زندان حتی طرحش را برای ساخت بیمارستان زنان در مسابقه‌ای که اشرف پهلوی بنیانگذارش بوده شرکت می‌دهد، آدم سالم‌تر و جالب‌تری بوده است.
ویدئوی آرشیوی از توده‌ای‌ها خیلی کم است و اینکه کارگردان موفق شده فقط با تصاویری که از اعترافات تلویزیونی بعد از انقلاب آن‌ها وجود دارد و یک‌سری ویدئوی گفت‌وگوی کمیاب دیگر و با تکیه بر عکس و روایت فیلمی چنین جذاب بسازد، جای تحسین دارد. اینکه وسط این گپ‌وگفت‌های سیاسی سراغ فیلم آرشیوی از عزت‌الله انتظامی رفته که با آن بیان و حرکات شیرینش از عبدالحسین نوشین خاطره می‌گوید، هوشمندانه است و وسط این داستان سیاسی-تاریخی، چاشنی شوخ‌طبعی اضافه می‌کند.
روایت «فرار از قصر» بسیار شبیه پرتره‌هایی است که در پادکست رادیو تراژدی از چهره‌های مغفول تاریخ ایران روایت می‌شود. حتی اگر صددرصدش حقیقت نباشد، دریچه‌ای می‌گشاید تا به دنیای تاریخ معاصر ورود کنید.
