کافه‌های ایرانی رو به انقراض هندوستان| این ‌نگرانی به حیدرآباد هم رسید

هفت صبح| هند، به خصوص شهرهای بمبئی و حیدرآباد، قرن‌هاست که میزبان چایخانه‌های ایرانی یا همانطور که خودشان می‌گویند «ایرانی کافه» است. فعالیت تاریخی ایرانی‌ها در این چایخانه‌ها و فضای خودمانی و یکدستشان باعث‌شده هندی‌ها در طول سال‌ها آمار تعداد چایخانه‌های ایرانی کشورشان را داشته باشند. چندین سال است که رسانه‌های هندی از کم‌شدن تعداد کافه‌های ایرانی به خصوص در بمبئی می‌نویسند.

حالا این نگرانی به حیدرآباد هم رسیده و از 450کافه ایرانی، تنها 125عدد باقی مانده است. علت محبوبیت چایخانه‌های ایرانی در هند چیست و چرا این کافه‌ها رو به انقراض هستند؟ بیش از یک قرن است که ایرانی‌کافه‌ها، بخش جدایی‌ناپذیری از فرهنگ هند شده‌اند. خیلی از آن‌ها، همچنان همان ظاهر و سبک قدیمی چایخانه‌های ایرانی را حفظ کرده‌اند؛ میزهای مرمری، ساعت و صندلی‌های قدیمی، آینه‌های بزرگ روی دیوار برای بزرگ‌تر نشان‌دادن فضا و کاشی‌های شطرنجی. اولین کافه‌های ایرانی، در قرن 19میلادی به دست زرتشتیان ایرانی در هند راه‌اندازی شدند.

اکثرا یزدی‌ها و کرمانی‌هایی بودند که از دست فقر و کشتارهای زمان قاجار به هند فرار می‌کردند. آن‌ها اول در خانه‌های کلونی فارس‌های هند در بمبئی زندگی می‌کردند و بعدها در شهرهای دیگر مثل حیدرآباد و پونه مستقر شدند. با اینکه فارس‌های هند، تاجران بزرگی بودند اما ایرانی‌ها در فقر به سر می‌برند. کمک دست ایرانی‌های مهاجر تازه‌وارد بودند و از هیچ‌کاری برای مستقل‌ماندن دریغ نمی‌کردند.

یکی از صاحبان کافه‌های ایرانی بمبئی به نام افلاطون شکریه، درباره چگونگی شکل گرفتن ایده چایخانه به بی‌بی‌سی گفته است: «وقتی ایرانی‌ها اینجا آمدند، پولی نداشتند. در خانه فارس‌ها کار می‌کردند و عصرها برای صحبت دور هم جمع می‌شدند. یکبار در یکی از همین جمع‌ها، یکی از آقایان در ازای پول کمی، به همه چای داد. اینطور شد که ایده راه‌اندازی چایخانه ایرانی متولد شد.»

مهاجرت ایرانی‌ها به هند با حکومت استعماری هم تقریبا همزمان بود، زمانی‌که بریتانیایی‌ها فرهنگ نوشیدن چای را کم‌کم در این کشور جا انداختند. با این حال، سبک چای ایرانی‌ها با انگلیسی‌ها فرق داشت و به همین علت، خیلی زود وجه تمایزشان مشخص شد و موردتوجه قرار گرفت. همچنین ظهور چایخانه‌های ایرانی مربوط به زمانی است که پاکستان امروزی، هنوز جزوی از هند بود و هم‌مرز بودنش با ایران، مهاجرت به این کشور را آسان‌تر کرده بود.

البته برخی منابع هم می‌گویند که چایخانه‌های ایرانی در هند، ادامه دادن راه چایخانه‌های تاجران آریایی بوده است. چایخانه‌های قدیمی آریایی و زرتشتی در تمام مسیرهای تجاری وجود داشتند و مسافران و محلی‌ها مشتریان آن‌ها بودند. بعدها فارس‌هایی که در هند مستقر شدند، این راه را ادامه دادند و در آخر با مهاجرت ایرانی‌های زرتشتی در زمان قاجار این کافه‌ها هم با کمی تغییرات در سبک و سیاق راه‌اندازی شدند.

چرا انقراض؟

احتمالا در حال‌حاضر، حیدرآباد بیشترین تعداد کافه ایرانی را در خود جای داده است. بمبئی زمانی بیشترین تعداد چایخانه ایرانی را در خود داشت. حدود 550عدد اما حالا تنها 25کافه ایرانی در این شهر مانده است. 20سال پیش نیز، حیدرآباد تقریبا 450کافه ایرانی داشت اما حالا این تعداد به 125عدد رسیده است. جلیل فاروغ روز، صاحب یک کافه ایرانی معروف به نام گراندهتل این آمار را به بی‌بی‌سی داده است.

پدربزرگ آقای روز، سال 1951 به هند مهاجرت کرد و مدیریت گراندهتل را که سال 1935 به دست 12ایرانی راه‌اندازی شده بود، برعهده گرفت. جلیل فاروغ روز علت کم‌شدن تعداد کافه‌های ایرانی را افزایش هزینه‌ها و اجاره مغازه، گسترش فست‌فودهای زنجیره‌ای و عدم‌علاقه نسل جدید به ادامه این شغل است.

او توضیح می‌دهد: «قبلا روزی 9هزار فنجان چای می‌فروختم؛ اما حالا این تعداد به چهارهزارتا رسیده است. تعداد مشتری‌ها کمتر شده. تورم هم بی‌تاثیر نبوده است. قیمت چای و شیر نسبت به پنج سال گذشته، سه برابر شده است. نسل جدید هم مایل نیست که وارد این کسب و کار شود. آن‌ها یا مشاغل پردرآمد را ترجیح می‌دهند یا مهاجرت می‌کنند.» 

‌ کافه‌های سکولار ایرانی

یکی از تاریخ‌شناسان حیدرآبادی معتقد است چایخانه‌های ایرانی سمبل سکولاریسم در هند بودند. به این‌خاطر که مردم فارغ از طبقه و دین، ساعت‌ها در این کافه‌ها جمع می‌شدند، چای می‌خوردند و صحبت می‌کردند. او در این‌باره به بی‌بی‌سی توضیح می‌دهد: «اوایل فقط مسلمانان در چایخانه‌ها رفت‌وآمد می‌کردند. دلیلش هم این بود که آن زمان، به آن کافه نمی‌گفتند و از کلمه فارسی چایخانه استفاده می‌کردند. اما بعدها همه از طعم چای ایرانی خوششان آمد.»

علاوه‌بر چای و انواع شیرینی‌های ایرانی و هندی، کافه‌های ایرانی غذاهای ایرانی مثل آلبالوپلو، املت، قرمه‌سبزی و ... در منوی خود داشتند و حالا تنوع غذایی در این کافه رستوران‌ها بیشتر هم شده است. به خاطر ارزان‌فروشی از دانش‌آموزان گرفته تا فعالان سیاسی و اجتماعی مشتری این کافه‌ها بودند. چایخانه‌های ایرانی نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم داشتند و بسیاری از مردم هند نگران از بین رفتن کافه‌هایی هستند که زمانی نوجوانی خود را در آن‌‌ها گذرانده‌اند.