قصه‌های گمشده-۲۱ | از‌تابستان‌گرم‌ مشهد‌ تا‌ زمستان‌ خونین‌ تهران

هفت صبح| برای این که از سری تک نگاری‌ها  درباره زیست و زمانه روشنفکران کمی دور شویم امروز می‌خواهیم برایتان درباره تعداد کشته‌ها و شهدا و  قربانی‌های اتفاقات مهم سیاسی در ایران طی سال‌های1314 تا 1357 روایت کنیم.

در ماجرای مسجد گوهرشاد و حمله وحشیانه قوای دولتی به تحصن کنندگان در صحن مسجد  در تیرماه 1314 که در اعتراض به دستور تغییر لباس و تبدیل «کلاه پهلوی» به «کلاه بین‌المللی» موسوم به «شاپو»  شکل گرفته بود، عددهای مختلفی برای تعداد شهدای این حمله روایت شده و حتی تا 1600 نفر و حتی 1750 نفر هم ذکر شده است.

تنها اسناد مربوط به مکان دفن شهدای مسجد گوهرشاد، در سال ۱۳۹۳ خورشیدی به‌دست آمد؛ در این سال دفتر ثبت اسامی اموات گورستان گلشور، به طور اتفاقی در بایگانی بهشت‌رضا(ع) یافت شد. در دفتر اموات سال ۱۳۱۴ این گورستان، در میان درگذشتگان روزهای ۱۹ تا ۲۱ تیرماه، به ۲۰ فوت‌شده بر می‌خوریم که همه آن‌ها به ضرب گلوله جان‌سپرده‌اند. بیشتر این افراد که کار غسل و کفن آن‌ها در غسالخانه خیابان طبرسی انجام شده‌است، «مجهول‌الهویه» هستند و آن‌ها را به صورت گمنام در گورستان گلشور دفن کرده‌اند.

به هرحال در حال حاضر منابع رسمی بر عدد دو هزار شهید پافشاری می‌کنند  و آمار رسمی به جا مانده از دوره پهلوی حکایت از 128 شهید از مردم و 20 کشته از قوای نظامی دارد. نظامی‌ها در مرحله اول طغیان مردم، گرفتار و کشته شده بودند.

در غائله پیشه‌وری سلطه فرقه دموکرات در مناطق آذری‌نشین ایران که حدود یکسال به طول انجامید طبق آمارهای مختلف بین 200 تا 1000 کشته برجای گذاشته است که توسط پیشه‌وری‌ها اعدام شدند.

در حمله دولت به این گروه تجزیه‌طلب در 21 آذر 1325 آمار و ارقام متقنی در دست  نیست اما بر مبنای اهدای مدال جاویدان به خانواده‌های شهدای این حمله بزرگ آمار بین 220 تا 300 نفر از قوای ارتشی و نظامی را در بر می‌گیرد و سپس در تصفیه‌های خونین پس ازآن در حالیکه 12300 نفر از اعضای این فرقه با عبور از مرزهای ایران وارد شوروی شده بودند‌، بین دو تا 5 هزار نفر از همکاران گروه پیشه‌وری در ایران توسط دولت اعدام شدند. برخی مبالغه‌آمیز از عدد سی هزار حرف می‌زنند که کاملا بعید است.

در ماجرای مشهور سی تیر 1331 در قیام مردم تهران علیه حکومت قوام که با هدایت آیت‌الله کاشانی و در دفاع از دکتر مصدق طراحی شده بود وجود حداقل 25 قبر از شهدای این روز در ابن بابویه نمایی از میزان نسبی تلفات را به دست می‌دهند اما شواهد نشان می‌دهد که تعداد شهدا بیشتر هم بوده. برخی آمار مبالغه‌آمیز تعداد شهدا را تا 62 نفر هم تخمین زده‌اند که احتمالا اشتباه است...

در کودتای 28 مرداد مقامات رسمی پزشکی از 41 کشته در درگیری‌های 28 مرداد حرف زدند  اما موثق‌ترین آمار را سفارت آمریکا اعلام کرده:‌73 کشته و 100 زخمی. روزنامه‌های اروپایی این رقم را تا 300 نفر هم افزایش داده‌اند که احتمالا اشتباه است  و همان 73 نفر عدد منطقی‌تر و تایید شده‌تری است.

در اعدام‌ها و تصفیه‌های خونین پس از کودتا طی سال‌های 32 تا 36، در آمار رسمی 36نفر از اعضای سازمان نظامی حزب توده  اعدام شدند. سران فدائیان اسلام هم در سال 1334 اعدام شدند.

در نهضت 15 خرداد 1342،‌ عدد تایید شده و متقن 83 شهید است. این برمبنای مستمری‌هایی است که از سوی دولت علم برای دلجویی خانواده‌های شهدای 15 خرداد برقرار شده بود. چه در تهران و چه در قم و ورامین و شهرهای دیگر.  عمادالدین باقی اما معتقد است در سراسر تهران در روز 15 خرداد 32 نفر شهید شده‌اند. این در حالی است که مثلا در بعضی کتاب‌های تاریخ این عدد تا 15000 شهید هم عنوان شده است که مطمئنا بزرگ‌نمایی و اشتباه است.

در راهپیمایی بزرگ هفده شهریور سال 1357 که در اولین روز  اعلام دیرهنگام حکومت نظامی در تهران، ‌در میدان ژاله برگزار شده بود،‌64 نفر در همان میدان ژاله شهید شدند و در ادامه زدوخوردها تعداد شهدای روز هفده شهریور در تهران بالغ بر 87 نفر ذکر شده است. آمار دیگری تعداد شهدای میدان ژاله را پانصد نفر و حتی در روایت مشهور میشل فوکو تا  4000 نفر عنوان کرده‌اند که بعدها در تحقیقات عمادالدین باقی همان عدد 87 نفر در مجموع تایید شده است.

در حوادث روزهای 21 و 22 بهمن در همان برآوردهای اولیه بر مبنای آمار پزشکی قانونی تا صبح روز 23 بهمن 654 نفر در تهران شهید شدند و 340 نفر هم در شهرستان‌ها. یعنی میزان شهدا و کشته شده‌های ارتشی در این دو روز 950 نفر بوده که احتمالا در آمارهای تکمیلی از هزار نفر هم عبور کرده است.

تعداد کل شهدای انقلاب ایران از 19 دی ماه 1356  تا پایان شب 22 بهمن 1357، در مجموع 2781 شهید است که بیش از هزار نفر آن به همان روزهای 21 و 22 بهمن مربوط است.