حق انتفاع چیست؟

روزنامه هفت صبح، مهتاب سحابی/ وکیل دادگستری| در دعاوی ملکی به املاکی برمی‌خوریم که دو صاحب حق دارند: یکی صاحب عین ملک یا به‌اصطلاح عامیانه مالک و دیگری صاحب حقی به نام حق انتفاع. اما حق انتفاع چیست؟ این هفته به این موضوع خواهیم پرداخت:
 

۱. حق انتفاع در واقع حق استفاده و بهره‌برداری از یک ملک است، بدون اینکه مالکیتی بر عین آن ملک برای صاحب حق ایجاد کند. این حق می‌تواند برای یک شخص بر ملک دیگری یا حتی ملک بلاصاحب به‌وجود بیاید و در قالب یک عقد منعقد می‌شود.
 

۲. ممکن است با شنیدن این حق، ذهن‌تان به سمت عقد اجاره رفته باشد، ولی در مبحث اجاره چنین گفته می‌شود که مستاجر مالکیت بر ملک دارد ولی مالکیت در منفعت، اما در حق انتفاع صحبت از مالکیت نیست. انتفاع یک حق است که با اذن یا اجازه مالک عین، قابلیت بهره‌برداری می‌یابد و طبق آن مالک برای مدتی به دیگری حق انتفاع استفاده از ملکش را می‌دهد.
 

۳. قانون مدنی حق انتفاع را به سه دسته تقسیم کرده است: ۱. عمری ۲. رقبی ۳. سکنی
 

در بحث عمری، مالک حق انتفاع را به مدت عمر خود یا عمر منتفع یا حتی به مدت عمر شخص ثالث به دیگری واگذار می‌کند؛ بنابراین اگر این عقد (حق انتفاع) برای مدت عمر منتفع تنظیم شود، در این صورت اگر مالک فوت شود، هیچگونه خدشه‌ای به حق انتفاع ایجاد نمی‌شود.
 

* این امکان برای مالک وجود دارد که هیچ مدتی برای حق انتفاع مشخص نکند، نه به مدت عمر شخصی و نه مدت معین. تفاوت این حالت در این است که مالک هر زمان بخواهد می‌تواند از حق خود رجوع کند به این معنی که حق انتفاع را از منتفع سلب کند.

رقبی: در این حالت مدت معینی از سوی مالک برای این حق، تعیین می‌شود.

سکنی: اگر مالک حق سکونت در محل را به یک منتفع بدهد و او حق واگذاری این ملک را به دیگری نداده باشد، با حق سکنی طرف هستیم. 

۴. حق انتفاع در اثر قرارداد بین مالک و صاحب حق برقرار می‌شود. این قرارداد یا داخل در عقد وقف می‌گنجد یا تابع ماده ۱۰ قانون مدنی می‌شود.قرارداد براساس ماده ۱۰ قانون مدنی همان توافقی است که در قالب عقد تنظیم می‌شود و در هیچ یک از عقود مقرر در قانون مدنی نمی‌گنجد، لیکن یک عقد است و لازم‌الاجرا محسوب می‌شود و البته به هیچ وجه نباید خلاف قواعد آمره باشد. قواعد آمره همان قوانینی است که توسط قانونگذار تنظیم و به‌عنوان قانون، ابلاغ و لازم‌الاجرا شده است.

۵. بعضا مواردی وجود دارد که حق انتفاع به‌صورت بی‌عوض به دیگری واگذار می‌شود، اما مجانی بودن این عقد از اصول صحت آن محسوب نمی‌شود و همچنان قابلیت تعیین عوض در آن وجود دارد. (عوض همان بها است)

۶. یکی از اصول اساسی این عقد شرط قبض است. به این معنی که مال موضوع حق انتفاع باید به قبض منتفع درآید تا این حق یا همان عقد برقرار شود.که این مهم در ماده ۴۷ قانون مدنی به‌عنوان شرط صحت در هر سه دسته از حقوق انتفاع مقرر شده است.

۷. باتوجه به اینکه حق انتفاع حق استفاده انحصاری به یک شخص می‌دهد، در نتیجه موضوع این عقد یا این حق، باید طوری باشد که با استفاده منتفع از بین نرود مانند ملک، خودرو یا وسایلی که با استفاده منتفع از بین نروند چون در آن صورت دیگر نمی‌توان بدان نام حق انتفاع بخشید. (مثلا نمی‌توان حق انتفاع از یک میوه را به یک فرد داد، چون یا خورده می‌شود یا فاسد)

۸. حق انتفاع برای شخصی که هنوز وجود ندارد نمی‌توان قائل شد. فرضا برای فرزند شخصی که حتی در شکم مادر وجود ندارد، چنین حقی را نمی‌توان در نظر گرفت، اما برای جنین در صورتی که زنده به دنیا بیاید امکانپذیر است؛ زیرا جنین یک انسان زنده محسوب می‌شود مگر اینکه مرده به دنیا بیاید.

۹. اگر مالک ملک اقدام به انعقاد عقد با مضمون حق انتفاع کند و فرضا حق سکنای ملکی را برای پنجاه‌سال به دیگری واگذار کند و شرط بگذارد اگر در خلال این مدت منتفع فوت کند، فرزندانش به‌عنوان قائم‌مقام او می‌توانند از ملک استفاده کنند، در این صورت تا زمانی که حتی یکی از فرزندان منتفع زنده باشد و آن پنجاه‌سال منقضی نشده باشد، این حق وجود خواهد داشت و پس از فوت همه آن‌ها یا انقضای پنجاه سال، این حق انتفاع و عقد پایان می‌یابد. 

۱۰. آیا منتفع می‌تواند هر گونه استفاده‌ای از مال موضوع حق انتفاع کند؟ به‌موجب ماده ۴۸ قانون مدنی منتفع باید از مالی که موضوع حق انتفاع است سوءاستفاده نکند به ‌بارت ساده‌تر، آن را چنان به کاربرد که خارج از حد متعارف نباشد. فرضا اگر حق انتفاع از زمین کشاورزی را دارد، حق ندارد کاربری آن را حتی به نحو قانونی تغییر دهد.


اگر خودرویی موضوع این حق باشد، نباید چنان از آن استفاده کند که متعارف نباشد. البته این امکان وجود دارد که در عقد مابین منتفع و مالک، شرایط خاصی در خصوص نگهداری از مال موضوع حق انتفاع مشخص شده باشد که در این صورت تنها باید براساس آن شرایط، بهره‌برداری صورت گیرد.

راه ارتباطی با وکیل:

وب سایت: mahtabsahabi.com

اینستاگرام: @vakil_sahabii

برای ورود به سایت ایشان روی کلمه دعاوی ملکی در اول مطلب کلیک کنید