اسرار کاخ گلستان؛ از تخت مرمر تا شمس‌العماره
وقتی مراسم تاجگذاری مظفرالدین‌شاه قاجار به خاطر گرمی هوا در عمارت بادگیر برگزار شد
هفت صبح، عباس عربی – تهران‌شناس | کاخ گلستان تهران در محله تاریخی ارگ سلطنتی قرار دارد. درباره هسته اولیه شکل‌گیری ارگ سلطنتی روایات مختلفی وجود دارد، برخی اذعان می‌دارند که خانه باباشیخ که کلاویخو جهانگرد اسپانیایی در دوران تیموری شرح آن را در سفرنامه خود بیان می‌کند، جایی حوالی ایوان تخت مرمر فعلی کاخ گلستان بوده؛ هرچند این امر قابل اثبات نیست.
عده‌ای دیگر پادشاهان صفوی را مسبب ساخت بناهای اولیه ارگ سلطنتی می‌دانند که افاغنه بعد از آنها این کار را پی گرفتند. از دوران کریمخان زند به بعد اطلاعات ما درباره این کاخ بیشتر می‌شود، خان زند دستور داد تا دیوانخانه و در ضلع شمال آن حرمخانه را بنا کنند، جایی که امروزه به آن ایوان تخت مرمر می‌گویند. ایوان تخت مرمر جایی بود که شاهان قاجار به سلام نشسته و طبقات مختلف مردم را بارعام می‌دادند.
همچنین این مکان محل تاجگذاری شاهان قاجار هم بود، بیان این نکته ضروری است که آخرین پادشاهی که در این مکان تاجگذاری کرد، رضا شاه پهلوی بود. یکی از آثار نفیس کاخ گلستان خود تخت مرمر است، در روزگار سلطنت فتحعلیشاه بود که این تختگاه زیبا ساخته شد. این تخت متشکل از ده‌ها قطعه سنگ مرمر معادن یزد است و در طراحی آن از نقوش دیو و فرشته استفاده شده که یادآور تختگاه سلیمان نبی است، دورتادور تخت مرمر هم اشعاری از فتحعلیخان صبا در مدح فتحعلیشاه حک شده است.
ساختمان ایوان تخت مرمر دارای دو اتاق گوشوار یا نقاشخانه بسیار زیبا هم هست. خلوت کریمخانی دومین بنای قدیمی مجموعه جهانی کاخ گلستان است، در مورد وجه تسمیه آن گفته می‌شود به خاطر زمان ساخت آن که دوران کریمخان است و یا به خاطر دفن استخوان‌های کریمخان در این محل.
آقامحمدخان قاجار به دلیل کینه‌ای که از زندیه داشت جنازه کریمخان را به این محل آورده و دفن کردند. خان قاجار هرگاه از آنجا رد می‌شد، لعن و نفرینی نثار وکیل الرعایا می‌کرد! البته بعدها بقایای جنازه کریمخان از آنجا خارج شد. در حال حاضر سنگ قبر زیبای ناصرالدین‌شاه قاجار در این محل نگهداری می‌شود.(ناصرالدین شاه قاجار در شهرری دفن شده است.)
اولین موزه ایران در کاخ سلام که بخش اصلی کاخ گلستان است بنا شد.ناصرالدین‌شاه پس از سفر به فرنگ و آشنایی با مظاهر جدید تمدنی از جمله موزه تصمیم گرفت تا در کاخ خود موزه‌ای اختصاصی ایجاد کند که در آن اشیای گرانقیمت از جمله هدایای سران کشورهای خارجی به نمایش درآید. در حال حاضر آثار ارزشمندی همچون برخی آثار نقاشی کمال‌الملک و همچنین ساعت اهدایی ملکه ویکتوریا در این محل نگهداری می‌شود.
بیان این نکته ضروری است که سال1346 محمدرضاشاه پهلوی در کاخ سلام تاجگذاری کرد. کاخ برلیان یکی دیگر از بناهای زیبای مجموعه کاخ گلستان است؛ در عهد فتحعلیشاه قاجار در این مکان کاخی با نام بلور وجود داشت که محل نگهداری بلور و ظروف سلطنتی از جمله پیشکش‌های تزار روس به فتحعلیشاه بود. در عهد ناصری این عمارت خراب شد و به جای آن کاخ برلیان ساخته شد. کاخ برلیان جایی است که پس از تدوین فرمان مشروطه در کاخ صاحبقرانیه، یک روز بعد مظفرالدین‌شاه از پنجره این کاخ رو به حضار این فرمان را قرائت می‌کند که تصویر تاریخی آن ثبت شده است.
اما در ضلع غربی کاخ گلستان بنای شمس‌العماره خودنمایی می‌کند، بنایی که در روزگار خود منحصر به‌فرد و بلندترین ساختمان دارالخلافه تهران به حساب می‌آمد. این بنا به اهتمام دوستعلی‌خان معیرالممالک ساخته شد و نخستین بنایی بود که اسکلت آن فلزی بود، همچنین یکی از نخستین ساعت‌هایی که ناصرالدین‌شاه از فرنگ خرید نیز بربام آن نصب شد. عمارت بادگیر در ضلع جنوبی کاخ گلستان نیز از جمله بناهای دوره ناصری است که برخی ساخت اولیه این بنا را به دوران فتحعلیشاه نسبت می‌دهند.
بادگیرهای غرق در کاشی این بنا از جمله آثار منحصر به‌فرد ایران است، گفته می‌شود مراسم تاجگذاری مظفرالدین‌شاه قاجار به خاطر گرمی هوا در عمارت بادگیر برگزار شد. کاخ ابیض یا سفید، کاخی سفید رنگ است که به جای برج آقامحمدخانی در عهد ناصری ساخته شد. این بنا دو کاربری داشت، نخست آنکه ناصرالدین‌شاه بنای فوق را در ابتدا جهت نگهداری هدایای سلطان عثمانی ساخت و سپس این بنا محل استقرار دفتر صدراعظم شد. بعدها در عهد پهلوی موزه مردمشناسی در آن راه‌اندازی شد.