وقتی خواب به چشم کودک نمی‌آید
از افت تحصیلی تا مشکلات روانی؛ چرا بی‌خوابی در کودکان زنگ خطری جدی است؟
هفت صبح| شب‌ها که چراغ خانه خاموش می‌شود، والدین امیدوارند فرزندانشان آرام در بستر فرو روند و فردا را با انرژی تازه آغاز کنند. اما برای بسیاری از خانواده‌ها، این آرزو به کابوسی مکرر بدل شده است: کودکی که بی‌قرار در تخت می‌چرخد، نیمه‌شب بیدار می‌شود یا صبح را با خستگی آغاز می‌کند.
اختلال خواب در کودکان، اگرچه در نگاه اول ساده و گذرا به نظر می‌رسد اما تهدیدی پنهان برای سلامت جسمی و روانی آن‌هاست؛ تهدیدی که نه تنها رشد طبیعی کودک را به خطر می‌اندازد بلکه آرامش والدین و حتی خواهر و برادرها را نیز مختل می‌کند. خواب کافی و باکیفیت، زیربنای رشد سالم به شمار می‌رود. در طول خواب، بدن فرصت ترمیم می‌یابد، سیستم ایمنی تقویت می‌شود و هورمون رشد ترشح می‌شود.
در عین حال ذهن کودک نیز آرام می‌گیرد، حافظه و تمرکز بهبود می‌یابد و خلق‌وخو متعادل می‌شود. با این حال، وقتی خواب کودک ناکافی یا بی‌کیفیت باشد، زمینه ابتلا به بیماری‌ها، به‌ویژه اختلالات روانی و مشکلات شناختی، یادگیری و اجتماعی فراهم می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که خواب نامناسب با دشواری‌های تحصیلی، افت رفتاری و حتی ناهنجاری‌های وزنی پیوند دارد. به همین دلیل، آنچه در ظاهر تنها یک شب بی‌خوابی کودکانه است، می‌تواند در صورت تکرار، بر آینده تحصیلی، روانی و اجتماعی او سایه‌ای سنگین بیندازد.
اختلال خواب، چالشی پنهان برای آینده کودکان
مشکلات خواب در کودکان یکی از نگرانی‌های رایج والدین است که تأثیر زیادی بر رشد جسمی و روانی کودک می‌گذارد. خواب کافی و باکیفیت نه تنها به رشد فیزیکی و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند، بلکه در بهبود حافظه، توجه، تمرکز و خلق‌وخو نیز نقش اساسی دارد؛
موضوعی که به‌ویژه در ایام سال تحصیلی برای رسیدن دانش‌آموزان به آرامش فکری اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. در مقابل، خواب ناکافی باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها، به‌ویژه اختلالات روانی و مشکلات شناختی، یادگیری و اجتماعی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که کیفیت پایین خواب در کودکان با دشواری‌های تحصیلی، رفتاری، رشدی و اجتماعی، ناهنجاری‌های وزنی و دیگر مشکلات سلامتی در ارتباط است. حتی خواب نامناسب می‌تواند آرامش والدین و خواهر و برادرها را نیز بر هم بزند.
وقتی اختلال خواب درمان نشود
اگر اختلال خواب درمان نشود، پیامدهایی نظیر کاهش توجه و تمرکز، افت حافظه و یادگیری و بروز رفتارهای ناهنجار به همراه دارد. کودکان مبتلا به این مشکل در فعالیت‌های درسی نسبت به همسالان خود بازده پایین‌تری دارند. برخی نیز با علائمی مانند آپنه یا وقفه تنفسی، راه رفتن در خواب، سندرم پای بی‌قرار یا خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی
به گفته سارا ده‌بزرگی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان، خوابیدن رفتاری حیاتی برای ترمیم بدن و مغز است. او می‌گوید: «خواب کافی و باکیفیت برای رشد جسمی و روانی اهمیت دارد، زیرا در طول مراحل خواب هورمون رشد ترشح می‌شود.»
در مقابل، خواب ناکافی نه تنها زمینه‌ساز بیماری‌های روانی است بلکه باعث اختلال در عملکرد شناختی و اجتماعی کودک نیز می‌شود. ده‌بزرگی تأکید می‌کند که گاهی خود اختلالات روانی، مانند اضطراب، عامل اصلی مشکلات خواب هستند و می‌توانند به صورت ترس از خوابیدن تنها، دیر به خواب رفتن، بیداری‌های مکرر یا کابوس‌های شبانه بروز پیدا کنند.
چند ساعت خواب کافی است؟
مدت زمان خواب کافی با سن کودک تغییر می‌کند. به گفته ده‌بزرگی، کودکان ۶ تا ۱۲ ساله در شبانه‌روز به ۹ تا ۱۲ ساعت خواب نیاز دارند، در حالی‌که نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ ساله باید ۸ تا ۱۰ ساعت بخوابند. اما استرس‌های روزانه، ترس‌های شبانه، اختلالات تنفسی، مصرف دارو یا مشکلات روان‌پزشکی همچون افسردگی، دوقطبی، بیش‌فعالی، وسواس و اضطراب می‌توانند این نیاز طبیعی را برهم بزنند.
چرا اختلال در خواب؟
علل بروز اختلال خواب در کودکان متنوع است: اضطراب و عوامل روانی، بی‌نظمی در الگوی خواب، مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار، بیماری‌های جسمی، نور زیاد یا سر و صدای محیط، دمای نامناسب اتاق خواب و استفاده مداوم از وسایل الکترونیکی. تلفن همراه، تبلت یا تلویزیون با نور آبی خود تولید ملاتونین را کاهش داده و به‌طور مستقیم در کیفیت خواب دخالت می‌کنند.
راهکارهایی برای خواب آرام
کارشناسان برای بهبود وضعیت خواب کودکان راهکارهایی عملی پیشنهاد می‌دهند. داشتن یک روتین منظم خواب و بیداری، انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش پیش از خواب مانند قصه‌خوانی یا گوش دادن به موسیقی ملایم، و دوری از وسایل الکترونیکی حداقل یک ساعت پیش از خواب از جمله این توصیه‌هاست.
همچنین ایجاد محیطی آرام و حمایت‌گر در خانه می‌تواند نقشی تعیین‌کننده داشته باشد. در نهایت، اختلالات خواب پدیده‌ای شایع اما قابل مدیریت است. والدین با صبوری، توجه و در صورت لزوم مشورت با متخصصان می‌توانند به سلامت جسمی و روانی فرزند خود کمک کنند و مسیر رشد سالم او را هموارتر سازند.
