تنهایی، زخم پنهان جامعه
تهدیدی خاموش که سازمان جهانی بهداشت آن را یک بحران فوری سلامت عمومی و شکست سیاستی توصیف می‌کند
هفت صبح| در جهان امروز، تهدیدی ناپیدا آرام‌آرام بافت جوامع را از هم می‌پاشد و جان انسان‌ها را می‌گیرد؛ تهدیدی به نام «انقطاع اجتماعی» یا گسست روابط انسانی. این پدیده که شامل فقدان ارتباط اجتماعی کافی، احساس بی‌پناهی در روابط موجود، یا تجربه روابط منفی و تنش‌آلود است، اکنون به‌عنوان یک خطر جدی و فزاینده برای سلامت جسم و روان شناخته می‌شود.
براساس گزارش جدید سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تنهایی و انزوای اجتماعی فقط یک وضعیت احساسی نیست، بلکه یک عامل مرگ‌ومیر جهانی است. بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، تنهایی با بیش از ۸۷۱ هزار مرگ در سال در ارتباط بوده؛ یعنی حدود ۱۰۰ مرگ در هر ساعت. این رقم هولناک، زنگ خطر را برای دولت‌ها و نظام‌های سلامت در سراسر جهان به صدا درآورده است.
تهدیدی جهانی و همگانی
برآوردهای جهانی نشان می‌دهد از هر ۶ نفر، یک نفر احساس تنهایی می‌کند. این نرخ در میان نوجوانان، جوانان و ساکنان کشورهای کم‌درآمد حتی بالاتر است. اما آنچه کمتر مورد توجه بوده، پیامدهای مرگبار و هزینه‌ساز این پدیده خاموش است. گسست اجتماعی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، افسردگی، اضطراب، زوال عقل و مرگ زودهنگام را افزایش می‌دهد.
به‌علاوه، بازدهی تحصیلی و شغلی را کاهش داده و هزینه‌های سنگینی بر دوش اقتصاد و نظام‌های اجتماعی می‌گذارد. در دنیای پساکرونا که قرنطینه‌ها و فاصله‌گذاری‌ها ناگزیر انسان‌ها را از هم دور کرد، نیاز بنیادین بشر به ارتباط بیش از هر زمان دیگری نمایان شد؛ و همین‌طور هزینه‌های هنگفت نبود آن.
راهکارهای سازنده
در پاسخ به این بحران، کمیسیون ویژه سازمان جهانی بهداشت، همزمان با تصویب نخستین قطعنامه جهانی درباره «ارتباط اجتماعی»، نقشه‌راهی پنج‌محوری برای مقابله با این تهدید ارائه کرده است: سیاست‌گذاری ملی، پژوهش، مداخله‌گری، سنجش و بسیج اجتماعی. نمونه‌هایی از این راهکارها که در کشورهای مختلف اجرا شده‌اند، نشان می‌دهند امیدی واقعی برای ترمیم این زخم وجود دارد: در آفریقای جنوبی، گروه‌های همیاری میان سالمندان کم‌درآمد شکل گرفته‌اند.
در کره‌جنوبی، پزشکان فعالیت‌هایی مانند موسیقی‌درمانی، داستان‌گویی و باغبانی را برای سالمندان «تجویز» می‌کنند. در جیبوتی، سیاست‌های توسعه‌ای با محوریت «ارتباط اجتماعی» طراحی شده‌اند. در آلبانی و اسپانیا، این مقوله بخشی از سیاست‌های سالمندی و سلامت روان شده است. کشورهای دانمارک، آلمان، ژاپن، فنلاند، هلند و سوئد نیز استراتژی‌های ملی ویژه‌ای برای مقابله با انزوای اجتماعی تصویب کرده‌اند. همچنین، کمپین‌هایی برای ترویج مهربانی روزمره در استرالیا، بریتانیا و آمریکا اجرا می‌شوند.
سلامت اجتماعی؛ نیاز حیاتی و اولویت سیاسی
کمیسیون سازمان بهداشت جهانی، در گزارش خود خواستار آن شده که کشورها سیاست‌های جامع در حوزه سلامت اجتماعی طراحی کرده و آن را در دستور کار نظام سلامت، آموزش و اشتغال خود قرار دهند. از رهبران کشورها خواسته شده که برای مقابله با تنهایی و انزوا، سرمایه‌گذاری مستقیم انجام دهند، پژوهش‌های مبتنی بر داده و فرهنگ را گسترش دهند، مداخلات کم‌هزینه و مؤثر را در سطح ملی گسترش دهند، شاخص‌های دقیق‌تری برای رصد پیشرفت در این حوزه طراحی کنند، یک جنبش جهانی برای کاهش انگ و تغییر نگاه عمومی به این موضوع راه‌اندازی کنند. یکی از نکات مهم این گزارش، تأکید بر صدای تجربه‌گران انزوا و تنهایی است؛ کسانی که خود رنج این درد را کشیده‌اند و می‌توانند نقش کلیدی در شکل‌گیری راه‌حل‌های واقعی و انسان‌محور ایفا کنند.
یک مسئولیت مشترک برای آینده
سلامت اجتماعی نه یک تجمل که یک نیاز بنیادی انسانی است و اکنون بیش از هر زمان دیگر، باید به یک اولویت سیاسی و راهبردی بدل شود. جوامعی که انسجام و اعتماد میان شهروندان خود را تقویت می‌کنند، در برابر بحران‌ها مقاوم‌ترند، نوآورترند و رفاه پایدارتری دارند. هر روزی که در مقابله با انزوا تعلل کنیم، به معنای رنجی بیشتر، مرگی بیشتر و فرصت‌هایی از دست‌رفته است. اما اگر تصمیم‌گیران جهانی و ملی، با شجاعت و همدلی وارد میدان شوند، می‌توانند جامعه‌ای سالم‌تر، پیوندخورده‌تر و تاب‌آورتر بسازند.
