قصه های گمشده - ۳۱ | تهران اینگونه بزرگ شد...

هفت صبح| از شهریور بیست تا 28 مرداد 1332 یعنی طی 12 سال 22 دولت در ایران به قدرت رسیدند. حیرت انگیز است اما ظهور ناگهانی و اجباری دموکراسی  و بیرون آمدن از فضای یکنواخت دوره رضاشاه موجب سرسام در کشور شده بود. فراکسیون‌های مختلفی در مجلس شکل می‌گرفتند و در میانه سال‌های اشغال، قحطی، اعتصابات کارگری، فتنه تجزیه طلب‌ها و بعد هم موج ملی‌گرایی این دولت‌ها بودند که عین برگ خزان بر زمین می‌ریختند.

در این آشوب وضع تهران هم بحرانی بود.طی این دوازده سال 14 شهردار برای تهران منصوب شد. حمله متفقین و از بین رفتن ناگهانی دولت سرکوبگر و قدرتمند رضاشاه موجب شد تا موجی از ناامنی سراسر کشور را فرا بگیرد و تهران ناگهان با پدیده کوچ و مهاجرت از اقصی نقاط کشور روبه‌رو شد.  بخصوص شرایط ناآرام آذربایجان و حضور ارتش روسیه موجب مهاجرت گسترده آذربایجانی‌ها به تهران شد که اکثرا در دو منطقه امیریه و راه آهن  کولونی‌های آذری نشین پدید آوردند. 

این مهاجرت ناگهانی و سرسام و بی قانونی به فاجعه‌ای مثل بلوای نان منجر شد. زیاده خواهی روس‌ها در جمع آوری گندم آذربایجان و کردستان و همین طور انبار شدن گندم در سیلوهای مربوط به انگلیس موجب پایین آمدن کیفیت نان شد. نانی که هرروز تحویل مردم داده می‌شد با خود مخلوطی از خاک اره، خرده شیشه، سنگ و کلوخ داشت. در نتیجه شورش خونین  17 آذر 1321 را رقم زد. پایان این سال تیفوس هم مصایب مردم تهران را کامل کرد.

تهران در میانه دهه بیست در چند جهت گسترده شده بود.  بهترین قسمت شمالی تهران  منطقه جلالیه  بود که دانشگاه تهران هم درآنجا قرار داشت و همین منطقه بلوار کشاورز فعلی محسوب می‌شد. در واقع یک خط یکنواخت که  منطقه  امیرآباد را به جلالیه و حشمتیه در شرق متصل می‌کرد . تپه‌های عباس آباد نیز به تدریج مورد توجه اعیان قرار گرفته بود.  در این دهه توسعه اصلی تهران در مناطق فیشرآباد و خیابان سپه و  خیابان شاه ( جمهوری)  و شاهرضا (انقلاب فعلی )  صورت می‌گرفت. 

در واقع قلب تجاری و بازرگانی تهران در این مناطق بود. با آغاز  لوله کشی آب در سال 1326 در منطقه نزدیک پارک شهر توسعه تهران سریع‌تر هم شد(لوله‌کشی کامل تهران تا میانه دهه چهل به طول انجامید) سینماها و تئاترهای  فعال و کافه‌هایی به سبک فرنگی  و رستوران‌ها و هتل‌های کوچک در خیابان‌های لاله زار، شاه آباد، شاهرضا و پهلوی ظاهر شدند  از جمله دو محوطه تفریحی  بزرگ  یکی در کنار مهمان خانه شهرداری  با انواع بازی‌ها و سرگرمی‌ها و چرخ و فلک و سینمای رو باز به نام کافه شهرداری و همچنین  محوطه  تفریحی دیگری  به نام  بوت کلاب  با استخر بزرگ  دریاچه مانندی که محل قایقرانی  و حرکت زیر دریایی‌های تفننی بود،  با انواع غرفه‌های سرگرمی و یک محوطه  برای حرکت و مسابقه اتومبیل‌های برقی  واقع در خیابان  پهلوی .

اما اولین حرکت برای ایجاد محلات منظم شهری در دوره نخست وزیری قوام در سال 1325 شکل گرفت. اراضی سه  محله یوسف‌آباد ، نازی‌آباد و نارمک، به شکل منظم و در قواره‌های متناسب از سوی دولت بین متقاضیان تقسیم شد و از سوی بانک‌ها هم وام‌های بلند مدت کم بهره به آنها برای ساخت خانه اعطا شد. مثلا در منطقه نارمک زمین‌ها 8 هزار قطعه از 200 تا 500 متر تقسیم شد و « ضمن دریافت متری  10 ریال پیش قسط و 30 ریال اقساط از راه پرسش‌نامه و قرعه کشی  به درخواست کنندگان واگذار شد.»

این مناطق جدید موجب شد تا دهه سی محلات جدیدی برای توسعه شهری به تهران اضافه شود. یوسف‌آباد در قسمت شمالی  نارمک در شرق و نازی آباد و  بعد هم جوادیه  در جنوب. این سه چهار  محله بزرگ از ابتدای دهه سی پروبال گرفتند و در شکل کلی از توسعه و معماری مشابهی برخوردار بودند.

جالب این جاست  که در آن سال‌ها تفاوت قیمت خاصی  بین اراضی این سه منطقه وجود نداشت. تجربه این واگذاری و فروش اراضی دولتی موجب شد تا در سال‌های بعد پروژه‌های مشابهی برای مناطقی مثل تهران پارس، دولت آباد، افسریه، مشیریه، تهران ویلا، شهرک غرب، دریان نو، گیشا، تهران ویلا، تهران نو، شهرآرا، نیروی هوایی، سلطنت آباد، خزانه نهم، وحیدیه، دروس، ضرابخانه، ولنجک،  فرح آباد، نیروی هوایی، مجیدیه هم صورت گرفت و تهران جدید به شکل هیولاواری توسعه پیدا کرد.