نفوذ نرم اژدهای زرد به قاره سیاه
در حالی‌که ایالات متحده کمک‌های مالی و رسانه‌ای‌اش را از آفریقا قطع کرده، چین و روسیه با پرداخت‌های مستقیم به اینفلوئنسرهای محلی، میدان را فتح کرده‌اند
هفت صبح| در قاره‌ای که صدای جوانانش بیشتر از همیشه در شبکه‌های اجتماعی طنین‌انداز شده، یک نبرد خاموش در حال وقوع است؛ نبردی میان تصویرسازی و حقیقت. از خیابان‌های لاگوس تا محله‌های فقیرنشین آکرا، اینفلوئنسرهایی در حال روایت داستان‌هایی علیه آمریکا و رهبران آن هستند که به طور مستقیم از جیب پکن و مسکو تأمین مالی می‌شوند. آنها برای هر پست، صدها و بلکه هزاران دلار می‌گیرند؛ پست‌هایی که در ظاهر بومی و خودجوش‌اند اما در واقع بخشی از یک جنگ رسانه‌ای پیچیده به حساب می‌آیند.
بررسی‌های مرکز مطالعات راهبردی آفریقا در واشنگتن نشان می‌دهد بیش از ۱۹۰ کمپین رسانه‌ای هماهنگ با سیاست‌های چین و روسیه در کشورهای کلیدی آفریقا فعال‌اند. محتوای این کارزارها، از افشاگری‌های ساختگی علیه غرب گرفته تا ستایش‌های توخالی از مدل حکمرانی پکن، به سرعت در تیک‌تاک و اینستاگرام منتشر می‌شود.
یکی از اینفلوئنسرهای نیجریه‌ای که نخواسته نامش فاش شود، گفته: «هر ماه چند پیام مشخص برایم می‌فرستند، به طور معمول درباره ترامپ یا کمک‌های آمریکا. من باید آن را به محتوایی بومی تبدیل کنم، منتشر کنم و اگر رضایت‌شان جلب شود، پول به حسابم می‌آید. هر لایک، تا سه دلار می‌ارزد.» این مدل ساده اما مؤثر، منجر به خلق پست‌هایی شده که در آن، آمریکا قدرتی نژادپرست و استعمارگر است اما چین نقش قربانی مظلوم غرب را بازی می‌کند.
جالب‌تر اینکه پست‌ها به‌ظاهر طنزآمیز و سرگرم‌کننده‌اند اما در بطن خود بار ایدئولوژیک سنگینی دارند. دوک کونشان و گوستاو ایفل، پژوهشگران دانشگاه‌های لندن، می‌گویند اینفلوئنسرهای آفریقایی در این کمپین‌ها چهار پیام محوری را تکرار می‌کنند: ریاکاری غربی، تهدید تمدنی غرب، برتری مدل چینی و سرنوشت مشترک جهانی به رهبری شرق.
مهم نیست محتوای پست چیست؛ مهم این است که این چهار کلیدواژه در آن گنجانده شود. در کنار آن، گزارش مؤسسه امنیت مطالعات آفریقا نیز نشان می‌دهد این کمپین‌ها فقط تولید محتوای انفرادی نیستند، بلکه بخشی از یک راهبرد چندلایه برای تضعیف رهبران حامی غرب و بی‌اعتبارسازی نهادهای آمریکایی‌اند. به‌طور خاص، دونالد ترامپ هدف اصلی تمسخر، تحریف و حمله است. برای مثال، تنها چند روز پس از آنکه ترامپ از رئیس‌جمهور لیبریا تمجید کرد، ده‌ها پست طنزآلود درباره این سخن او در آفریقا منتشر شد که بعضی بیش از یک میلیون بازدید گرفتند.
به گزارش اپک‌تایمز، از اوایل ۲۰۲۵، دولت ایالات متحده و آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) بیش از ۹۰ درصد پروژه‌های خود را در قاره آفریقا متوقف کرده‌اند. این توقف ناگهانی، نه‌تنها منجر به افزایش ناامنی غذایی و سقوط پروژه‌های بهداشتی و آموزشی شده، بلکه خلأ رسانه‌ای بزرگی هم ایجاد کرده است. صدای آمریکا و دیگر رسانه‌های حامی غرب عقب نشسته‌اند و جای آنها را بازیگران شرقی گرفته‌اند که پیام‌شان روشن است: غرب دشمن است، شرق نجات‌دهنده.
در برخی کشورها مانند غنا، کنیا، نیجریه و آفریقای جنوبی، این پدیده به‌وضوح دیده می‌شود. شبکه اجتماعی تیک‌تاک به پایگاه اصلی انتشار روایت‌های حامی چین و ضدآمریکایی بدل شده است. کارشناسان رسانه می‌گویند این پلتفرم نه‌تنها محتوا را سانسور نمی‌کند، بلکه عملاً به دلیل مالکیت چینی، به بستری امن برای چنین پیام‌هایی تبدیل شده است. یکی از پژوهشگران امنیت سایبری گفته: «در آفریقا، تیک‌تاک به رسانه‌ای فراتر از تلویزیون بدل شده؛ با الگوریتمی که حقیقت را حذف نمی‌کند، بلکه دفن می‌کند.»
همزمان، دولت ترامپ نیز به‌جای اصلاح این رویکرد، بر سیاست «تجارت به‌جای کمک» پافشاری می‌کند اما تحلیلگران هشدار داده‌اند که این سیاست ممکن است در بلندمدت به فروپاشی زیرساخت‌های اجتماعی و اطلاعاتی کشورهای فقیرتر آفریقا منجر شود. چرا‌که در شرایط بحرانی، مردم نیازمند امنیت غذایی و اطلاعات درست‌اند، نه توافقنامه‌های تجاری پیچیده.
در نهایت، اینفلوئنسرهای آفریقایی که روزی با حمایت نهادهای غربی به آموزش رسانه‌ای و سواد دیجیتال می‌پرداختند، اکنون با پیشنهادهای مالی پکن و مسکو جذب آنها شده‌اند و در غیاب رقیب غربی، هر ویدیو، هر استوری و هر توییت خود را به یک گلوله در جنگ نرم جاری تبدیل شده است. آنطور که از شواهد و قرائن پیداست، قاره آفریقا، جایی‌که زمانی میدان رقابت برای ساخت مدرسه، بیمارستان و کتابخانه بود، اکنون به میدان نبرد برای تسلط بر الگوریتم‌ها و ذهن‌ها بدل شده است و در این نبرد، کسی که ساکت بماند، می‌بازد.
