قاب تاریخ| مصائب خدیجه؛ مادر مهرانگیز و مه‌لقا
خدیجه چگونه لقب «افضل» را به‌دست آورد؟
هفت صبح| پروفایل امروزمان متعلق است به خدیجه افضل وزیری روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان. در شماره‌های قبل هفت‌صبح عکس‌هایی از خدیجه خانم را به بهانه‌های مختلف از دوران کودکی تا پیری منتشر کرده بودیم. امروز کمی بیشتر درباره او بخوانیم.
از او چه می‌دانیم؟
خدیجه متولد سال ۱۲۶۸ خورشیدی بود؛ پنجمین فرزند بی‌بی خانم استرآبادی از فعالان حقوق زنان در دوران مشروطه و موسی‌خان مشهور به «وزیری» یک ارتشی و معاون کلنل تقی‌خان پسیان. مادرش بی‌بی خانم استرآبادی نخستین مدرسه دخترانه را با نام «مدرسه دوشیزگان» در سال ۱۲۸۵ خورشیدی، همزمان با انقلاب مشروطه تاسیس می‌کند.
بی‌بی خانم جزو نخستین معلمانی بود که در یک مدرسه دخترانه تدریس می‌کرد. افضل وزیری وقتی به ۱۶سالگی رسید، در همین دبستان دوشیزگان که مادرش تاسیس کرده بود، مشغول تحصیل شد. خدیجه در واقع لقب «افضل» را وقتی به‌دست آورد که در کودکی چون مدرسه‌ای برای دختران وجود نداشت، مادرش موهای او را تراشید و لباس پسرانه به تنش کرد و با لقبی پسرانه، خدیجه را همراه برادرانش راهی مدرسه کرد.
تهدید به خودکشی و ازدواج
خدیجه بعد از پنج سال خواستگاری و تهدید به خودکشی، نهایتا در بیست و نهم ذیحجه ۱۳۳۲ قمری (1293 خورشیدی) برخلاف میلش با پسر‌دایی خود آقا بزرگ ملاح ازدواج می‌کند که حاصل این ازدواج هشت فرزند بود. خدیجه ناچار به روستای نوکنده می‌رود. از هشت فرزندی که به دنیا می‌آورد، پنج تای آن باقی می‌ماند.
زمانی که مه‌لقا را باردار بود، همسرش نذر می‌کند به مشهد برود اما دکتر می‌گوید این زن در راه می‌میرد.خدیجه خوشحال می‌شود؛ خودش در این باره گفته بود: «تمام مدت یا حامله بودم یا بچه شیر می‌دادم. مگر نه مرگ آسایش است؟ 9 ماهه حامله بودم. چادر و پیچه به سر و چکمه به پا.
به یاد سوار سیاه‌پوش اسکندرنامه افتادم و پا در رکاب گذاشتم. بعد از دو شب سفر و تحمل درد، در کاروانسرایی مه‌لقا به دنیا آمد. سر بچه آمده بود، دیدم خودم باید غیرت کنم، بچه را بیرون کشیدم. به دایه التماس کردم که جفت را بکش پایین، گفت می‌ترسد. با دستی بند جفت را محکم گرفتم و دست دیگر را روی نافم گذاشتم، فشار آوردم، جفت را بیرون کشیدم، حالا فارغ شده بودم.»
فرزندان خدیجه
مهرانگیز ملاح نویسنده و نقاش ایرانی فرزند خدیجه افضل وزیری است. حسینعلی ملاح نقاش، موسیقیدان، مؤلف و پژوهشگر موسیقی نیز فرزند دیگر خدیجه است. مه‌لقا ملاح مادر محیط‌زیست ایران هم دختر اوست. مه‌لقا پس از تحصیل در رشته فلسفه، علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی در دانشگاه تهران مدرک فوق‌لیسانس علوم اجتماعی گرفت و برای ادامه تحصیل به پاریس رفت و در دانشگاه سوربن علوم اجتماعی خواند و با مدرک دکترا به ایران بازگشت.
طراحی چادر
خدیجه برای راحتی چادر سرکردن، لباسی طراحی می‌کند که یک نوع روپوش بود؛ چون دست‌ها را آزاد می‌گذاشت و در آن احساس راحتی می‌کرد. خدیجه زنی پیشرو بود و با قلمی طناز و روان در نشریات شکوفه، عالم نسوان، شفق سرخ و ایران نو و... در حمایت از حقوق زنان می‌نوشت؛ یکی از نوشته‌هایش را بخوانید:
«زن را در خانه مخفی و محبوس کرده و از هر دانشی دور نگه داشته‌اید. از بردن نامش هم عار دارید و به نام‌های منزل یا بچه‌های خانه، از قبیل مادر حسن از او یاد می‌کنید، از حقوق انسانی هم حقی برای او قائل نیستید. توقع دارید چه باشد و چه کند؟ مردان کشور همه چه می‌کنند؟ بگذارید زنان هم با مردان درس بخوانند و کار یاد بگیرند، آن وقت خواهید دید که زنان کمتر از مردان نیستند.»
خدیجه افضل وزیری سرانجام ۱۳ دی ۱۳۵۹ در ۹۱ سالگی درگذشت و در قطعه ۳۴ بهشت‌زهرای تهران به خاک سپرده شد.
