تهران و کوچه‌هایش - قسمت بیست و دوم؛ خانه تیمورتاش
پنجشنبه‌های هفت صبح در کوچه باغ‌هایی که قصه می‌گویند.از اسلحه کلت شاه‌کُش تا درختانی که پیام صلح داشتند
هفت صبح| جنگ از روزگاران کهن تا امروز، همراه ناگزیر هر تمدنی بوده و بخشی از تاریخ و سرگذشت ملت‌ها شده است؛ بخشی از این میراث در تهران هم باقی مانده. یک خانه 160 ساله و پر از تجهیزات جنگی قدیمی، درست در قلب تهران؛ یعنی محدوده شمال غرب پادگان باغ شاه که امروز آن را به نام میدان حر می‌شناسیم. این نشانی خانه تیمورتاش است؛ خانه‌ای که در اواخر دوران قاجار ساخته شد و پس از قاجار، به تیمورتاش، دولتمرد جنگاور دوره پهلوی رسید.
اولین خشت خانه تیمورتاش، در زمان حکومت احمدشاه قاجار گذاشته شد و از همان ابتدا، سرقفلی آن به نام وزیران جنگ ایران زده شد. این خانه پس از ساخت و تکمیل، به غلامحسین‌خان سالار محتشم رسید که از سران ایل بختیاری بود و دو دوره هم وزیر جنگ. غلامحسین خان ادیب بود و شجاعتش پس از پایان دوره قاجار، او را در چشم پهلوی‌ها نیز محترم کرد.
در برخی روایات تاریخی گفته شده «پس از انقراض سلسله قاجاریه و روی‌کارآمدن رضا شاه (عبدالحسین تیمورتاش) که وزیر دربار بود، این عمارت را از سردار محتشم بختیاری خریداری نمود و به عنوان محل سکونت انتخاب کرد.»
به هر ترتیب پس از سالار محتشم، خانه به تیمورتاش رسید؛ مردی که در دولت قاجار صاحب‌نام بود اما در به‌قدرت‌رسیدن پهلوی‌ها نقش داشت. پدرش هم از خان‌ها و زمین‌داران بزرگ خراسان بود که تیمورتاش را برای تحصیل به ترکمنستان و روسیه فرستاد. تیمورتاش چند سال آخر قاجار، به رضا شاه نزدیک شده بود و درنهایت، پس از به‌قدرت‌رسیدن او، وزیر دربار شد.
تیمورتاش تا سال‌ها، پس از رضاشاه دومین فرد قدرتمند کشور شناخته می‌شد؛ وزیر جنگ بود و بر تمامی وزارت‌خانه‌های دیگر نظارت می‌کرد. اما این ارج و قرب، بیشتر از 5 سال دوام نیاورد و در سال 1311، توسط رضاشاه عزل شد و در همین خانه، که روزی در آن برو بیا داشت، زندانی شد.
هنر دست معمار صاحبقرانیه در حوالی میدان حر
معمار این خانه، علی‌محمد معمارباشی صانعی بود؛ همان معمار زبده و توانمندی که کاخ صاحبقرانیه، سلطنت‌آباد و عمارت کلاه‌فرنگی عشرت‌آباد را ساخت. این بنا دو طبقه است و زیرزمین و یک محوطه بیرونی پردرخت هم دارد. نکته جالب آن، این است که ارتفاع در طبقات این ساختمان متفاوت است. تزئیناتش هم به همان اسلوب دیگر خانه‌های قاجاری است؛ یعنی استفاده استادانه از آجر و آینه‌کاری‌های نفیس، شیشه‌های رنگی، سقف قوسی، گچبری‌های ظریف و زیبا در سرستون‌ها و سایر بخش‌ها، و درها و پنجره‌های چوبی با اشکال خاص. سقف تالار اصلی هم که سراسر آینه‌کاری‌‌ست.
زیرزمین خانه تیمورتاش هم با نورپردازی‌های جالبش، از یک زیرزمین سوت‌وکور به یک محفل دلنشینی تبدیل شده است.
هرچند سازه اصلی عمارت این موزه به زمان قاجار تعلق دارد اما در طول سال‌های متمادی، همواره قسمت‌های مختلف این سازه مورد تغییر و بازسازی قرار گرفته‌اند. این عمارت از سال ۱۳۱۲ توسط معماری به نام کریم طاهرزاده به‌شکل کنونی‌اش تغییر یافت و تبدیل به ساختمان دانشگاه جنگ شد.
پس از مرگ تیمورتاش و در دوره پهلوی دوم، این خانه مرکز فرماندهی و مدیریت دانشگاه جنگ شد. در دانشگاه جنگ، تا سال 1357، افسرانی که درجه‌ای بالاتر از سرهنگ داشتند، آموزش می‌دیدند. پس از انقلاب و در سال 1383، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، عمارت تیمورتاش را با شماره ثبت 11197، در فهرست آثار ملی ایران قرار داد و درنهایت در سال 1392 به موزه جنگ تبدیل شد. از آن پس و در سال 1395، درهای ورودی عمارت تیمورتاش بر عموم مردم باز شد و همه افراد اجازه بازدید از این موزهٔ جنگی در بنای تاریخی را کسب کردند.
بخش‌های مختلف خانه تیمورتاش و موزه‌ی جنگ
در جای‌جای موزه جنگ می‌توانید نشانه، تاریخ و ادوات جنگی را ببینید؛ طبقه اول سلاح‌های جنگی‌ای در معرض بازدید هستند که از زمان صفویه تا پهلوی ساخته و استفاده شده‌اند. وسایلی مانند یک توپ جنگی قدیمی که ساخت امپراتوری بریتانیا بوده، خنجرهای قدیمی مربوط به ایران صفوی، اسلحه‌های کلت شاه‌کش والترآمریکایی، مسلسل یوزی، مین ضد خودرو، یا توپی که الکساندر یکم، امپراتور روسیه به عباس میرزا نایب‌السلطنه (همان فرمانده قوای ایران در جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار) پس از انعقاد عهدنامه ترکمانچای اهدا کرد. در کنار این سلاح‌ها، ابزارها و وسایل دیگری مثل ذره‌بین و نقشه‌ها را هم می‌بینید.
آن‌طور که در بعضی منابع گفته شده، تمامی این سلاح‌ها در خارج از ایران و در کشورهایی همچون شوروی، آلمان، ایتالیا و انگلیس ساخته، و به ایران منتقل شده است.
علاوه بر این، در این موزه انواع تفنگ‌ها، چاقوها، شمشیرها، لباس‌ها و درجه‌های نظامی، کلاه‌خودها و … از پشت ویترین قابل‌مشاهده است.
طبقه دوم خانه هم مملو از سردیس‌ها و مجسمه‌های افراد مشهور است. در همین طبقه، اتاق‌هایی هم هستند که در دوره‌های قبل، تصمیم‌های مهمی در آن‌ها گرفته شده بود و امروز با شکل و چیدمانی که در قدیم داشتند، با همان میز و مبل و پرده‌ها حفظ شده‌اند.
روایتگر جنگ و جنگاوری
در گوشه‌وکنار محوطه بیرونی این موزه هم، ماشین‌های جنگی و هوابردها قرار دارند و در مجاورت این خودروهای جنگی، درختانی کاشته شده که گویای صلح با کشورهایی چون عمان، ایتالیا، عراق، جمهوری آذربایجان و پاکستان است.
خانه تیمورتاش موزه‌ای تخصصی برای بازدید از ابزارهای جنگی ایران قدیم است که تاریخچه پیشرفت نظامی کشور را می‌توان در آن مشاهده کرد. اگر به تاریخ جنگ و جنگاوری ایران علاقه دارید، دوشنبه‌‌ها و جمعه‌ها این بنا آماده است تا روایتگر روزهای مهم و تأثیرگذار پایتخت باشد.
