گزارشی به بهانه ورود رئیس اقلیم‌ کردستان عراق به ایران

هفت صبح| نچیروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق، روز یکشنبه 16 اردیبهشت‌ماه پس از سه سال قهر و آشتی میان اقلیم کردستان و تهران، به ایران سفر کرد. او یکی از چهره‌های خانواده بارزانی است که روابط خوبی با تهران دارد. روابط بارزانی‌ها و ایران در سال‌های اخیر اندکی تیره شده بود و تنش‌ها در دی‌ماه گذشته آن‌قدر بالا گرفت که نخست‌وزیر اقلیم، یعنی مسرور بارزانی مواضع بی‌سابقه‌ای را علیه کشورمان از خود بروز داد. اما حالا به‌نظر می‌رسد یکبار دیگر هر دو طرف به این نتیجه رسیده‌اند که رعایت حسن همجواری و نان‌ونمک در پیوندهای سیاسی هم کارآیی دارد. روابط خاندان بارزانی با ایران به دهه 20 شمسی برمی‌گردد اما بارزانی‌ها هیچ‌وقت نتوانستند مشابه روابطی که خاندان طالبانی با ایران داشت را با تهران برقرار کنند.

اینجا به مناسبت ورود رئیس‌اقلیم کردستان عراق به کشورمان شش نکته را در مورد بارزانی‌ها و پیوندشان با ایران بخوانید:

نچیروان در بین اعضای دیگر خانواده بارزانی روابط بهتری با تهران دارد. او که سال 1966یا همان 1345 خودمان به‌دنیا آمده، نوه ملامصطفی بارزانی است و با دختر مسعود بارزانی ازدواج کرده است و پسر برادر مسعود است. نچیروان وقتی 9 ساله بود، به‌دلیل بمباران مناطق کردنشین عراق، این کشور را ترک کرد و به همراه خانواده‌اش راهی تهران شد. او در دانشگاه تهران علوم سیاسی خواند و بعدها در مقام رئیس‌اقلیم کردستان، همواره تکرار کرد که تهران کنار کردهای عراق قرار دارد؛ البته مخالفان او، روابط معمولا نزدیکش با ایران را مورد انتقاد قرار می‌دهند. او در شهریورماه گذشته اعلام کرده بود که کردستان عراق اجازه استفاده از خاکش برای ایجاد تهدید امنیتی علیه ایران را نمی‌دهد. برخی از مخالفان تندروی نچیروان بارزانی معتقدند، این سیاستمدار خوش‌پوش عراقی بیش از آنکه به کردستان عراق وفادار باشد، وفاداری خود را به ایران نشان می‌دهد. با این وجود اندکی گشت و گذار در مواضع نچیروان نشان می‌دهد که چنین حملاتی، پایه و اساس صحیحی ندارند.

نچیروان بارزانی از نوادگان ملامصطفی بارزانی مشهور است که از مهم‌ترین رهبران کردستان عراق به‌حساب می‌آمد. مصطفی بارزانی در سال 1942 همراه با خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرد. اما این هجرت طولانی نشد و در اواخر دهه 40 میلادی به عراق بازگشت. در سال 1974میلادی ملا مصطفی جنگ تازه‌ای علیه دولت عراق راه انداخت که از حمایت محمدرضا پهلوی در ایران برخوردار بود. با این حال این وضعیت تنها یک سال دوام آورد و با امضای توافق‌نامه بین مقامات ایرانی در آن زمان و صدام حسین، ایران رسما از کمک به گروه‌های کرد از جمله بارزانی‌ها سر باز زد. اما روابط حسنه با خانواده بارزانی، کماکان پیگیری شد.

مسعود بارزانی از شناخته شده‌ترین چهره‌های خانواده بارزانی است که روابطش با ایران همواره کج‌دار و مریز بوده است. او هرگز نتوانست برای ایران مشابه جلال طالبانی بوده یا محبوبیتی همسان با او به دست آورد. با این حال، مسعود معمولا تلاش کرده تا با تهران روابط خود را به سبک دوری و دوستی اداره کند. مسعود بارزانی در سال ۱۹۴۶ در شهر مهاباد ایران به دنیا آمد. او پس از مرگ ادریس، پدر نچیروان بارزانی، رئیس حزب دموکرات کردستان عراق شد. مسعود بارزانی روابط حسنه‌ای با محمدرضا پهلوی داشت. با وقوع انقلاب او تلاش کرد تا با دولت جدید در ایران روابط مشابهی را بسازد. در کتاب عراق از جنگ تا جنگ که نوشته خبرنگار لبنانی، غسان شربل است، در مورد آغاز روابط مسعود بارزانی با جمهوری‌اسلامی ایران آمده که بارزانی در همان سال اول انقلاب و تنش‌هایی که در کردستان وجود داشت، اعلام کرد تا زمانی که کاری از دست ما (منظور حزب دموکرات کردستان عراق بود) بر می‌آید به دشمنان جمهوری‌اسلامی ایران اجازه نمی‌دهیم به مرزهای عراق- ایران برسند. بعد از این صحبت، تهران موافقت کرد که با مسعود و ادریس بارزانی سر میز گفت‌وگو بنشیند.

مسرور بارزانی این‌روزها نخست‌وزیر کردستان عراق است. او در مقایسه با نچیروان روابط سردی با ایران دارد و گاهی مواضعی ضد ایران اتخاذ می‌کند. با این‌حال مواضع کلی مسرور هم مانند دیگر اعضای خانواده‌اش احترام به تمامیت ارضی ایران و حفظ روابط با کشور همسایه است. روابط مسرور با غرب و به ویژه ایالات متحده، نزدیک‌تر از کشورهای همسایه خود است. او در دی‌ماه 1402 در واکنش به اقدام نظامی تهران در اربیل، با هدف مقابله با گروه‌های تروریستی در این ناحیه، خواستار برخورد با ایران شد و از دولت عراق خواست که حملات ایران را بدون پاسخ نگذارد. مسرور برخلاف پدرش مسعود، زبان تندوتیزی دارد و هراس چندانی از قرار گرفتن در جبهه مقابل ایران به دل راه نمی‌دهد.

روابط ایران با خانواده بارزانی، در سال‌های اخیر یک بار به دلیل پافشاری مسعود بارزانی بر برگزاری همه‌پرسی جدایی کردستان عراق تیره شد و بار دیگر از سال 1400 نسبت به قبل با بدبینی پیش رفت. به دنبال حملات جمهوری اسلامی ایران به مناطقی از خاک اقلیم کردستان عراق در سال 1401، مسعود بارزانی با فشار بر دولت مرکزی عراق تلاش کرد تا تهران را متهم کند و بر روابط دو کشور اثر بگذارد. او با اینکه از سال 1396 از کار کنار رفته اما پشت اغلب تصمیمات سیاسی در کردستان عراق قرار دارد. روابط دو طرف با توجه به اظهارات مسرور بارزانی در دی‌ماه سال گذشته، باز هم بدتر شد. اما ظاهرا نچیروان حالا برای برقراری آشتی و گسترش ارتباطات با ایران پیش‌قدم شده است.

حمله ایران در دی‌ماه سال قبل به کردستان عراق یکی از شدید‌ترین حملات به این اقلیم به‌حساب می‌آمد. ایران در این ناحیه گاهی دست به برخورد نظامی علیه گروه‌های تروریستی لانه‌کرده در خاک عراق می‌زند. در اواخر دی‌ماه 1402 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیه‌ای از انهدام مقرهای جاسوسی و تجمع گروهک‌های تروریستی ضد ایرانی در بخش‌هایی از منطقه با موشک‌های بالستیک خبر داد. در این حمله یک تاجر کرد که به همکاری با موساد متهم بود کشته شد. چنین اتفاقی البته روابط تهران و بغداد را تکان نداد، با این حال، بر روابط ایران با اقلیم کردستان و به ویژه نخست‌وزیر آن مسرور بارزانی تاثیر منفی گذاشت. حالا با گذشت چهار ماه از این واقعه، حضور نچیروان بارزانی در تهران نشان می‌دهد که کردستان عراق،‌ آماده است تا روابط نزدیک با ایران را از سر بگیرد.