خواننده‌ها باید سلامت حنجره را جدی‌تر بگیرند!
در دنیای امروز، صدا یک سرمایه حیاتی برای حرفه‌هایی چون خوانندگی، بازیگری، صداپیشگی و حتی تدریس و سخنرانی است. مراقبت علمی از حنجره دیگر یک انتخاب نیست و به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است.
به گزارش هفت صبح، سجاد طاهری، گفتاردرمانگر و بنیان‌گذار مرکز وکولوژی ایران ، با نگاهی تلفیقی به علم و هنر، تلاش کرده تا با اختراع ابزار تخصصی «وکووینگ» راهی نو برای حفظ سلامت صدا و ارتقای عملکرد صوتی کاربران حرفه‌ای ارائه دهد. او در این گفت‌وگو از تأثیر سبک زندگی پرتنش امروز بر حنجره، باورهای غلط رایج درباره مراقبت از صدا، و نیاز مبرم به چکاپ‌های دوره‌ای برای هنرمندان می‌گوید.
در ابتدای این گفت‌وگو از اینجا شروع کنیم که چرا در زندگی امروز، صدا بیشتر از گذشته در معرض آسیب قرار گرفته است؟
امروزه با توجه به تغییرات سبک زندگی عموم مردم و اضافه شدن فاکتورهایی که متاسفانه برخی از این‌ها مثل افزایش مصرف فست‌فود، وجود آلاینده‌های محیلی و بالا رفتن سطح اضطراب و استرس به سودشان نیست، صدا و سلامت افراد تحت شعاع قرار گرفته و به خطر افتاده است.
اضطراب و استرس چه نقشی در آسیب به صدا دارد؟ نقش سبک زندگی پرتنش در بروز مشکلات صوتی چیست؟
اضطراب و استرس خارج از حد معمول باعث می‌شود محیط عمومی بدن و ارگان‌هایی مثل دستگاه گوارش تحت تاثیر قرار بگیرد. حنجره در یک چهارراهی قرار گرفته که از معده، سینوس‌ها، دهن و ریه می‌تواند تاثیرپذیر باشد. افزایش سطح اضطراب و استرس از عوامل ریفلاکس معده است که به سمت حلق و حنجره حرکت می‌کند. از این جهت روی صدا تاثیر منفی و مستقیم دارد. همچنین قرار گرفتن بدن در حالت آمادگی و انقباض از دلایل اضطراب و استرس است. این انقباض خودش را در عضلات حنجره نشان می‌دهد. حنجره که توسط عصب واگ عصب‌دهی شده است، یکی از نمودهای حالت‌های روحی ما است. وقتی خوشحالیم، ناراحت باشیم یا حتی دچار ترس شده باشیم از صدای ما قابل تشخیص است. این اتفاقی است که به عصب واگ برمی‌گردد و افزایش اضطراب و استرس روی این عصب تاثیر دارد به طوری که مسیر آوایی فرد را تغییر می‌دهد. در این شرایط تارهای صوتی و عضلات حنجره در معرض فشار قرار می‌گیرند.
به نظر شما چه عادات روزمره‌ای به سلامت حنجره آسیب می‌زند؟
برای پاسخ به این سوال از اینجا شروع می‌کنم که یک دسته از رفتارها باید وجود داشته باشند اما وجود ندارند که به آن‌ها رفتارهای حذف شده میگوییم و در سمت مقابل رفتارهایی که نباید وجود داشته باشند اما انجام می‌شوند نیز قرار دارد. مثلاً به استناد مرجع‌های مختلف، مصرف هفت الی هشت لیوان آب تاثیر مثبتی روی سلامت بدن دارد و یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تضمین سلامت حنجره و صدا، آبرسانی به حنجره و تارهای صوتی است. وقتی ما نوشیدن آب را با مصرف چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و دیگر نوشدنی‌ها جایگزین کنیم، آب رسانی انجام نمی‌شود. از عاداتی که بهتر است ایجاد شود به چرت‌های صوتی اشاره می‌کنم. یک خواننده، سخنران یا اپراتور باید در روز چرت‌های صوتی داشته باشدو به ازای حدود هر 3 ساعت صحبت کردن تقریباً نیم ساعت استراحت صوتی داشته باشد و صحبت نکند. بخور یکی از رفتارهای خوبی است که استفاده‌کنندگان حرفه‌ای صوتی (professional voice users) باید آن را انجام دهند. گاهی بخور از مصرف آب هم موثرتر است. مثلاً اگر شخصی به ریفلاکس معده دچار باشد، مصرف آب زیاد برای او مناسب نیست و بهتر است از بخور استفاده کند. از عادت‌هایی که بد است و باید حذف شود می‌توان به مصرف روتین نوشابه‌های گازدار اشاره کرد. همچنین بی‌خوابی یا درگیری با استرس و اضطراب مزمن و حتی صحبت کردن در محیط‌های پر سر و صدا به مدت طولانی. آلودگی صوتی همیشه مختص خیابان یا کارخانه نیست. گاهی در یک مهمانی آلودگی صوتی به اندازه‌ای است که ممکن است با افرادی که نزدیک ما هستند با صدای بلند صحبت کنیم. سیگار و الکل که دیگر نیاز به گفتن ندارد چرا که همه از آن اطلاع دارند. اما پاک کردن گلو موردی است که کمتر در مورد آن صحبت شده. به دلایل مختلفی مثل ریفلاکس معده یا ترشحات سینوسی ممکن است خلطی پشت حلق یا داخل گلو قرار گرفته باشد و پاک کردن‌های مکرر باعث آسیب می‌شود. منظور از پاک کردن روزی دوبار و سه‌بار نیست. گاهی افراد به شکل روتین یا حتی برای کاهش استرس این کار را انجام می‌دهند که راه مناسبی نیست و باید به فکر رفع دلایل ایجاد خلط بود.
چگونه می‌توان علائم اولیه بیماری‌های صوتی را شناسایی کرد؟
به ما بگویید چه علائمی در صدا زنگ خطر محسوب می‌شود و فرد باید چه زمانی به متخصص مراجعه کند؟
عموماً نشانه‌ها و علائم آسیب سوتی با زنگ خطرها اشتباه گرفته می‌شود. شناسایی ریسک فاکتورها و زنگ خطرها بسیار مهم است که با بروز آن‌ها بتوانیم زودتر اقدام کنیم! زمانی که صدا دچار گرفتی یا خش می‌شود، یعنی آسیب وارد شده. در دانشگاه برای دانشجویان چک لیستی را آماده کردم که در آن یک خود ارزیابی وجود دارد. هر کسی به عنوان یک کاربر حرفه‌ای صدا، صبح که از خواب بیدار می‌شود باید دقت کند که صدایش گرفته است یا نرمال. منظور خواب‌آلودگی صدا بعد از بیدار شدن نیست. اگر صدای شخصی بعد از نوشیدن چای یا گذشت زمانی حدود دو ساعت از بیدار شدن به حالت نرمال برگردد، نشان دهنده آسیب است. صدای ما اگر شب تحت تاثیر اسید معده نباشد و دهن هنگام خواب باز نباشد که تارهای صوتی خشک بشود، صبح باید صدای درخشانی داشته باشیم. یک خواننده هنگام اجرای آواز، برای نگه داشتن نت از فشار خاصی استفاده می‌کند تا نت از دست نرود و به اصطلاح صدا خروسکی نشود. این شکست صدا یکی از نشانه‌های این است که خواننده در معرض خطر است. اگر یک خواننده برای وارم‌آپ کردن صدا مدت زیادی لازم داشته باشد یا در گرم کردن، صدا خسته شود نیز علائم اولیه بیماری‌های صوتی است. در حالت ایده‌آل، بهترین زمان ارزیابی صدا و حنجره همان زمانی است که همه چیز خوب پیش می‌رود چون ما در عکسبرداری از حنجره می‌توانیم افراد را در مرحله پیشگیری نگه داریم. اما بروز هر کدام از ریسک فاکتورهای گفته شده زمانی است که باید به متخصص مراجعه کرد. در شرایط دیگر که زمان فهمیدن آسیب مثل درد هنگام صحبت، خش یا گرفتگی است بهتر است ظرف سه یا چهار روز به فکر درمان افتاد.
شایع‌ترین باورهای غلطی که مردم در مورد مشکلات صدا یا راه‌های درمان آن دارند، چیست؟
متاسفانه با این پدیده روبه‌رو هستیم که گرفتگی صدا را یک سرماخوردگی ساده در نظر می‌گیرند و می‌گویند زود خوب می‌شود! مخصوصاً زمانی که این اتفاق تکرارپذیر می‌شود. مثلاً فرد در ماه دو بار یا سه بار دچار این عارضه می‌شود. و یا اینکه تصور می‌شود اگر حنجره درد نمی‌کند پس هیچ مشکلی وجود ندارد. واریس تارهای صوتی عاملی است که ممکن است کار به خون‌ریزی هم برسد که ممکن است شرایط را برای یک خواننده به وخامت برساند و آینده هنری او را تحت تاثیر قرار دهد. واریس تارهای صوتی اصلاً درد ندارد و در حالت عادی خودش را نشان ندهد. باور غلط دیگر این است که تصور می‌شود حنجره آسیب دیده با سکوت درمان می‌شود! حتی بعضی مربی‌های صداسازی و درمانگرها پیشنهاد سکوت می‌دهند که یکی از بدترین کارها است. اگر سکوت تاثیر مثبتی داشته باشد و مشکل صوتی حل شود، فرد مبتلا دلیل بروز را نمی‌فهمد و رفتار غلطی که باعث پدید آمدن عارضه شده را تکرار می‌کند. این چرخه دوباره اتفاق افتاده و پیامد آن مورب شدن تارهای صوتی است. استفاده از آب جوش و آبلیمو و عسل، دمنوش و غیره هم خود درمانی اشتباه است. گیاه یک دارو است که در این شرایط با دوز نامشخص مصرف می‌شود. این رفتارها هم حتی باید زیر نظر پزشک باشد.
آیا خود درمانی در این حوزه تاثیر زیادی بر سلامت صدا دارد؟
یکی از تمرینات درمانی که از حوزه درمان به حوزه صداسازی وارد و حتی عمومی‌تر شد، استفاده از نی برای کاهش فشار حنجره بود. استفاده از تکنیک SOVT و استرافونیشن که باعث تنگ شدن مجرای خروجی، ایجاد یک فشار معکوس و در نهایت برداشته شدن فشار از روی تار صوتی می‌شود به شکل عام می‌تواند خطراتی داشته باشد. بنا بر گفته پروفسور تیتس در کتاب وکولوژی، استفاده از نی آوازی برای افراد دچار تنش عضلات حنجره مثل مبتلایان به بیماری MTD ، در بلند مدت تاثیر منفی دارد و آسیب را بیشتر می‌کند. حتی گاهی استفاده یکی دو روزه نیز همین نتیجه را خواهد داشت. در همین راستا ما «وکووینگ» را در اختیار خواننده‌ها و صداپیشه‌ها قرار دادیم. با توجه به جنس آن که از آلیاژ برنج ساخته شده و رزونانس خوبی را ایجاد می‌کند، فشار تا حد زیادی از روی حنجره برداشته می‌شود. خواننده‌ها باید سلامت حنجره را جدی‌تر بگیرند و اگر قرار است از تکنیک‌های نی آوازی استفاده کنند، حتماَ از وکووینگ که بر اساس فیزیک صوت و از آلیاژ مناسب ساخته شده استفاده کنند.
«وکووینگ» بر چه مبنایی طراحی شده و چه خلأیی را در ایران پر می‌کند؟
بنا بر متد SOVT (مسیر آوازی نیمه‌باز) طراحی شده است که از متدهای درمانی معتبر در دنیا است. بخش بسیار زیادی از نیازهای یک خواننده را برطرف می‌کند. در گفت‌و‌گوهایی که با مربیان صداسازی داشتم و منتشر شده‌اند این موضوع را تایید کرده‌اند. ساپورت تنفسی، کاهش فشار، ایجاد زیپ شدن تارهای صوتی و استفاده از تمام ظرفیت حنجره از مواردی است که خواننده‌ها با استفاده از وکووینگ آن را تجربه می‌کنند. رزونانس و تشدید صدا حتی تصحیح جای صدای خواننده را انجام می‌دهد.
اختراع شما چگونه به بهبود عملکرد حنجره کمک می‌کند؟
در رابطه به عملکرد حنجره، به دو نیرو باید دقت شود. یکی نیرویی که از زیر تارهای صوتی به آن‌ها فشار وارد می‌کند که همان خروجی هوا و بازدم است و دیگری نیروی عضلانی حنجره است. تقابل این دو نیرو با یکدیگر، وضعیت حنجره را باید در حالت تعادل قرار دهد. هیچ کدام از این دو فشار نباید بالا باشد. وکووینگ این تعادل را برقرار می‌کند. در حقیقت کل بحث سالم خواندن یک خواننده در همین نکته است. خواننده با هر متدی و در هر شرایطی مثل نشسته یا در حال راه رفتن سالم می‌خواند.
اهمیت چکاپ‌های دوره‌ای صدا برای هنرمندان خصوصاً خواننده‌ها چقدر جدی است؟
چکاپ‌های دوره‌ای یعنی خواننده همیشه در مرحله پیشگیری است و هیچ وقت کار به آسیب جدی نخواهد رسید. همان طور که گفتم در برخی عادات، اختلال صوتی در حالت خاموشی قرار می‌گیرد و چکاپ دوره‌ای اجازه می‌دهد جلوی آسیب‌ها گرفته شود تا نه هزینه زیادی صرف شود و پروسه درمانی طولانی مدت در کار نباشد. توصیه می‌کنم هنرجویان خوانندگی، تئاتر و هر صداپیشه دیگری تلاش کند حدوداًض هر شش ماه یکبار چکاپ حنجره داشته باشد. افرادی که اجرای صحنه‌ای زیاد دارند یا وقت زیادی را برای ضبط اختصاص می‌دهند هر سه ماه چکاپ را انجام دهند
در آخر پیشنهاد شما برای افرادی که شغل و حرفه آن‌ها با صدا سر و کار دارد چیست؟
در پایان باید بگویم از صفحات مجازی و مربیان زرد دوری کنند. حتماً تحت نظر مربی آگاه و اهل مطالعه باشند و با گفتاردرمانگر در ارتباط باشند. علت اینکه در مرکز وکولوژی ایران این تخصص‌ها را کنار هم قرار دادیم همین بوده است. هم‌افزایی بین متخصصین در برنامه ما بوده که خدا رو شکر در کنار هم بودن یک گفتاردرمان، پزشک حنجره و مربی صداسازی نتیجه خوبی داشته است. باز هم تاکید می‌کنم هنرمندان سلامت صوت و حنجره را جدی‌تر بگیرند.
