جهان در جست‌وجوی جرعه‌ای آب
کم‌آبی و بی‌آبی، به تهدیدی جهانی بدل شده و همه کشورها برای حفظ منابع آبی به تکاپو افتاده‌اند
هفت صبح| در جهانی که بیش از ۷۰ درصد سطح آن را آب پوشانده، تصور کمبود آب ممکن است عجیب به نظر برسد اما واقعیت تلخ این است که تنها بخش کوچکی از این آب‌ها قابل استفاده برای انسان‌هاست. سازمان ملل متحد گزارش می‌دهد که فقط ۰.۵ درصد از کل آب‌های زمین، آب شیرین قابل استفاده است و این مقدار نیز به دلیل تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و آلودگی، به سرعت در حال کاهش است. کم‌آبی نه‌تنها یک مشکل زیست‌محیطی، بلکه یک بحران اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است که میلیون‌ها نفر را در معرض خطر قرار می‌دهد. خشکسالی‌های مکرر، کاهش سطح رودخانه‌ها و ذخایر زیرزمینی و افزایش تقاضا برای آب، جهان را به سمت یک بحران بی‌سابقه سوق می‌دهد.
برای درک عمق این مسئله، خالی از لطف نیست که نگاهی به آمارهای جهانی ذخایر آب شیرین بیندازیم. طبق داده‌های ناسا، از سال ۲۰۱۵ میلادی، ذخایر آب شیرین جهانی به طور ناگهانی کاهش یافته و تا سال ۲۰۲۴، حدود ۲۹۰ مایل مکعب (معادل بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر مکعب) از حجم آب شیرین زمین از دست رفته است. این کاهش به طور عمده ناشی از خشکسالی‌های شدید، گسترش کشاورزی و تغییرات آب‌وهوایی بوده و در سال ۲۰۲۵ نیز ادامه دارد. در مقایسه با سال گذشته نیز سطح ذخایر آب شیرین جهانی حدود ۱-۲ درصد کاهش بیشتر نشان می‌دهد که این روند نزولی را تأیید می‌کند.
نمک‌زدایی، راه‌حلی رو به رشد
با توجه به اینکه بیش از ۹۵ درصد منابع آبی جهان را اقیانوس‌ها تشکیل می‌دهند، بسیاری از کشورها به نمک‌زدایی آب دریا روی آورده‌اند تا با بحران کم‌آبی مقابله کنند. این فناوری که شامل حذف نمک و املاح از آب شور برای تبدیل آن به آب شیرین است، در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. طبق گزارش موسسه «اطلاعات جهانی آب»، حدود چهار پنجم کشورهای جهان یعنی چهار کشور از هر پنج کشور، برای تأمین آب آشامیدنی و سایر مصارف به نمک‌زدایی روی آورده‌اند و این روند همچنان در حال گسترش است.
به گزارش بی‌بی‌سی، در حال حاضر بیش از ۲۰ هزار تأسیسات نمک‌زدایی در جهان فعال هستند که این رقم حدود دو برابر میزان ثبت‌شده در یک دهه گذشته است. این رشد به طور عمده ناشی از گرمایش زمین و کمبود آب شیرین است. برای مثال، در کشورهای خلیج فارس مانند کویت، عمان و عربستان سعودی، بیش از ۸۰ درصد آب شیرین مورد نیاز از طریق نمک‌زدایی تامین می‌شود. عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آب شیرین از این روش، روزانه ۱۳ میلیارد لیتر آب تولید می‌کند که معادل ظرفیت ۵۲۰۰ استخر المپیک است.
در جنوب آسیا، کشورهایی مانند پاکستان از این فناوری نه‌تنها برای آب دریا، بلکه برای تصفیه آب‌های زیرزمینی شور استفاده می‌کنند. سنگاپور نیز شاهد رشد ۴۶۷ درصدی تولید آب از نمک‌زدایی در ۱۵ سال گذشته بوده است. در خاورمیانه، قطر و امارات متحده عربی نیز به شدت به این روش وابسته‌اند. مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب (IWMI) تاکید می‌کند که نمک‌زدایی نقش کلیدی در مقابله با تنش‌های مزمن کمبود آب ایفا می‌کند، هرچند هنوز سهم آن در تامین جهانی آب ناچیز است.
انگلیس: چگونه کشوری بارانی به کمبود آب رسید؟
انگلیس که به دلیل بارش‌های فراوان و نمادهایی مانند چترهای همیشه آماده شهرت دارد، در سال‌های اخیر با بحران آب روبه‌رو شده است. در خشکسالی سال ۲۰۲۲، لندن در آستانه بی‌آبی قرار گرفت و دولت طرح‌های اضطراری برای ممنوعیت استفاده از آب در کسب‌وکارها، تخلیه استخرها و حتی قطع آب خانگی آماده کرد. تا سال ۲۰۲۵، انگلیس با کمبود آب ملی مواجه است؛ ممنوعیت استفاده از شیلنگ آب‌پاشی اعمال شده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا ۲۰۵۵، تأمین آب عمومی ممکن است روزانه ۵ میلیارد لیتر کمبود داشته باشد.
این بحران اقتصادی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است تا ۸.۵ میلیارد پوند هزینه داشته باشد. علی‌رغم بارش سالانه ۷۰۰-۲۰۰۰ میلی‌متر، جمعیت رو به رشد، تغییرات اقلیمی و مدیریت ضعیف منابع علت اصلی این معضل است. شرکت‌های آب سالانه ۱ تریلیون لیتر آب را از طریق لوله‌های نشتی از دست می‌دهند که معادل ۲۰ درصد کل آب تصفیه‌شده است. هیچ مخزن جدیدی در ۳۰ سال گذشته ساخته نشده و سیستم فاضلاب از قرن ۱۹ به‌روزرسانی نشده است. مصرف سرانه آب در انگلیس ۱۵۰ لیتر در روز و بالاتر از میانگین اروپاست.
استکهلم: گرما و تهدیدی برای آب آشامیدنی
در استکهلم، پایتخت سوئد، بحران آب نه از کمبود منابع، بلکه از گرمای بیش از حد ناشی می‌شود. در تابستان ۲۰۲۵، دمای بالای دریاچه‌ای که منبع اصلی آب شهر است، فرآیندهای تصفیه را مختل کرده و تولید آب آشامیدنی را کاهش داده.مقامات هشدار داده‌اند: «هر قطره را حساب کنید و از هدررفتن آب اجتناب کنید.»
این مسئله با گرمای غیرعادی جولای مرتبط است که طبق مطالعات، تغییرات اقلیمی آن را حداقل ۱۰ برابر محتمل‌تر کرده است. این بحران بخشی از روند بزرگ‌تر در اروپاست: گرمای شدید در مدیترانه منجر به آتش‌سوزی‌ها و دماهای بالای ۴۰ درجه شده و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۵۰، شهرهای جنوبی اروپا ۴۰-۷۰ روز گرم اضافی داشته باشند که می‌تواند تولید ناخالص داخلی را ۲.۵ درصد کاهش دهد. به علاوه، در سوئد، تهدیدهای آینده شامل نفوذ آب شور به منابع زیرزمینی به دلیل افزایش سطح دریا است.
افغانستان: بحران آب، تنش‌های منطقه‌ای و فشار اقلیمی
افغانستان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها به بحران آب است. با تسلط طالبان در ۲۰۲۱، پروژه‌های بزرگ آبی مانند کانال قوش‌تپه که ۲۱ درصد جریان رود آمو را منتقل می‌کند، آغاز شده اما این اقدامات تنش‌های منطقه‌ای ایجاد کرده است. ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان نگران کاهش سطح دریاچه آرال هستند، در حالی که اختلافات با ایران بر سر رود هلمند بر اساس معاهده ۱۹۷۳ و با پاکستان بر سر رود کابل ادامه دارد.
تغییرات اقلیمی وضعیت را بدتر کرده: در نیمه اول ۲۰۲۵، نزدیک به ۵ میلیون نفر تحت تأثیر سیل و خشکسالی قرار گرفتند و ۴۰۰ هزار نفر آواره شدند. چهار خشکسالی شدید در پنج سال گذشته، محصولات کشاورزی را نابود کرده و فائو هشدار می‌دهد که جوامع روستایی در آستانه فروپاشی هستند. بازگشت میلیون‌ها مهاجر نیز فشار را افزایش داده است.
