سیمای مرد آشوبگر در جوانی| پاول دورف، موسس و مدیر تلگرام در پاریس بازداشت شد
آیا این آغاز قانونگرایی در این پیام‌رسان است یا پایان آزادی بیان؟
هفت صبح| بازداشت پاول دورف، بنیانگذار و مدیرعامل پیام‌رسان تلگرام در فرانسه یکبار دیگر شکافی بزرگ در دنیای فناوری را نمایان کرد. شکافی که در یک طرف آن تلگرام و شبکه ایکس قرار دارند و در سمت دیگر آن، متا و گوگل. شکاف بین راستگراهای ضدسیستم‌های کنترل‌کننده غربی با سرمایه‌دارهایی که آنقدر درآمد دارند که برای کسب پول بیشتر، انگیزه‌ای برای قرار گرفتن در مقابل دولت‌های خود ندارند. ماجرا چیست و کدام یک در نهایت موفق خواهند شد؟ قصه را باید از حکایت بامداد جمعه آغاز کنیم.
چه شده است؟
دورف ۳۹ساله ظاهرا با جت خصوصی خود به آذربایجان رفته بود. چرا؟ نمی‌دانیم ولی برخی می‌گویند سفر او به این کشور بعد از سفر پوتین، برای آن بوده که مقامات آذری واسطه شوند تا فیلترینگ تلگرام در روسیه از بین برود. روسیه از سال ۲۰۱۸، تلگرام را فیلتر کرده؛ چون دورف امکان رمزگشایی پیام‌های خصوصی کاربران را به مقامات روس نداده است. به هر حال او بعد از این سفر، آن‌طور که گفته شده به همراه یک زن با جت شخصی خود به فرانسه می‌رود و پس از فرود آمدن هواپیما، او در فرودگاه پاری- لو بورژه در پاریس، بازداشت می‌شود. چرا او بعد از سال‌ها اقامت در دوبی، به فرانسه رفته، مشخص نیست.
آنچه فعلا قطعی است، این است که او به‌خاطر تخلفاتی مربوط به این برنامه پیام‌رسان دستگیر شده است. حکم دستگیری در واقع، مقدمه‌ای بر تحقیقات اولیه از او بوده است. نهادی که خواستار این تحقیقات و در نتیجه حکم بازداشت او شده، آژانس پیشگیری از خشونت علیه خردسالان فرانسه است. اتهام وارد شده این است که از تلگرام برای جرایمی مثل کلاهبرداری، قاچاق موادمخدر، جرایم سایبری و سازمان‌یافته مثل پدوفیلی یا رابطه جنسی با کودکان استفاده می‌شود ولی او اقدام موثری علیه این جرایم نکرده است. برخی می‌گویند در صورتی‌که همه اتهامات علیه وی تایید شوند، ممکن است تا ۳۰سال حبس در انتظار او باشد.
البته برخی، تئوری دیگری دارند. آن‌ها می‌گویند که با توجه به استفاده روس‌ها از تلگرام برای اقدامات نظامی (با وجود فیلترینگ)، ممکن است این اقدام پوششی باشد تا دورف مجبور به همکاری با غرب برای ارائه اطلاعات مبادله شده در تلگرام توسط نظامیان روسی شود. شاید دلیل حرص و جوش‌خوردن‌های مقامات روسی هم جدی‌بودن این احتمال باشد. سفیر فرانسه در روسیه خواستار دسترسی کنسولی به دورف شده است. این در حالی است که دورف تابعیت فرانسه را هم دارد و البته تابعیت امارات متحده عربی؛ جایی‌که در حال‌حاضر، مقر تلگرام است و البته تابعیت کشوری کوچک و جزیره‌ای به نام سنت کیتس و نویس.
آزادی‌خواهان در برابر قانون‌گرایان
فضای مجازی ما در حال‌حاضر در تسخیر سه گروه است: چینی‌ها، آزادی‌خواهان و قانون‌گرایان. منظور از چینی‌ها دو پلتفرم «تیک‌تاک» و «وی‌چت» است. با آن‌ها فعلا کاری نداریم. آزادی‌خواهان، دو پلتفرم «شبکه ایکس» و «تلگرام» را در دست دارند؛ پلتفرم‌هایی با نظام مالکیت یکسان. کل سهام شبکه ایکس در اختیار ایلان ماسک است و تقریبا کل سهام تلگرام در اختیار پاول دورف. نظام درآمدی این شبکه‌ها هم مشابه است. درآمد از تعداد کاربران، تبلیغات و البته فروش اکانت‌های پرمیوم یا همان تیک آبی دار.
ایلان ماسک، یک آمریکایی است و در سال‌های اخیر به جمهوری‌خواهان آمریکایی نزدیک شده که به آزادی سیاسی مطلق و البته اخلاق‌گرایی محافظه‌کارانه اعتقاد دارند. ماسک تلاش کرده، شبکه ایکس را به پلتفرمی برای آزادی سیاسی مطلق تبدیل کند ولی هنوز هم به برخی از سازمان‌های تروریستی شناخته‌شده (با استانداردهای غربی) اجازه ظهور و بروز نمی‌دهد ولی از آن طرف، برخلاف اعتقادات خود در حوزه جمعیت و خانواده، سیاست مربوط به هرزه‌نگاری توییتر را هم تغییر نداده و اشتراک‌گذاری محتواهای غیراخلاقی در این شبکه قانونی است.
(این یکی از موانع جدی عدم رفع‌فیلتر شبکه ایکس در ایران است). اما از آن سو دورف، اگرچه ظاهرا عقایدی سیاسی نزدیک به ایلان ماسک دارد (و مثلا با مجری راستگرا یعنی تاکر کارلسون مصاحبه می‌کند)؛ ولی تقریبا به هر سازمان سیاسی یا نظامی در جهان در شبکه خود تریبون داده و از آن سو کمی پیچ موضوعات غیراخلاقی را سفت‌تر گرفته است؛ هرچند که برخی می‌گویند در آپدیت‌های جدید تلگرام قرار است محتوای غیراخلاقی هم آزاد شود.
در این میان مشکل جدی که دامن‌گیر دورف شده، این است که اخیرا این پلتفرم چه در ایران و چه در خارج از کشور برای رد و بدل کردن محتواهای غیراخلاقی کودکان مورد استفاده قرار گرفته و این شبکه اقدام موثری برای مقابله با آن نکرده است.
در برابر این گروه، قانون‌گرایان (باز هم برمبنای استانداردهای غربی) قرار دارند. گروه متا شامل «فیسبوک»، «واتساپ» و البته گوگل با موتور جست‌وجوی خود و نیز «یوتیوب»، بزرگ‌ترین سایت اشتراک‌گذاری محتوای ویدئویی در جهان. این گروه به شدت استانداردهای غربی، چه در زمینه محتوای غیراخلاقی (به طور مشخص هرزه‌نگاری و تصاویر برهنه) را اعمال می‌کنند و در مورد مقابله با محتواهای سیاسی که نظام سیاسی غرب نمی‌پسندد، تا آنجا همراه هستند که حتی حساب‌های کاربری رئیس‌جمهور آمریکا را هم (پس از وقایع حمله به کنگره آمریکا) مسدود می‌کنند.
به این‌ترتیب، اگر بُرداری وجود داشته باشد بین آزادی و محدودیت؛ در مورد آزادی مسائل جنسی و غیراخلاقی؛ شبکه ایکس در افراطی‌ترین وضعیت آزادی قرار گرفته و پس از آن، تلگرام قرار دارد. در این میان تیک‌تاک چینی را داریم و آن طرف بُردار در بخش محدودیت، گروه متا و یوتیوب قرار دارند. اما اگر بُرداری وجود داشته باشد در مورد آزادی مسائل سیاسی، تلگرام در افراطی‌ترین وضعیت قرار گرفته و پس از آن با فاصله اندکی شبکه ایکس قرار دارد و پس از آن گروه متا و یوتیوب. تیک‌تاک چینی هم در افراطی‌ترین وضعیت محدودیت برای پیام‌های سیاسی قرار دارد. البته بیشتر پیام‌های علیه چین و در مورد پیام‌های علیه غرب وضعیت نسبتا مطلوبی دارد.
ما و دورف
بسیاری از کاربران و ادمین‌های تلگرام فارسی، شامگاه شنبه در مورد بازداشت دورف ابراز نارضایتی کرده و از او حمایت کردند. تلگرام الحق و الانصاف کاربردی‌ترین اپلیکیشن موجود است و طیف وسیعی از امکانات را در مقابل کاربر می‌گذارد. چیزی که مثلا در واتساپ یک رویا هم نیست، یک امر محال است! اما با وجود برخی حرف‌ها که در رسانه‌های اصولگرا زده می‌شود که اقدام فرانسه به معنای نبود آزادی بیان در این کشور است؛ به نظر نمی‌رسد رویکرد حاکمیت در ایران، با آنچه در فرانسه پیش آمده، متفاوت باشد.
در واقع حاکمیت در ایران آنچه از موضوعات غیراخلاقی و موضوعات ضدامنیتی می‌فهمد کیلومترها با استانداردهای همه این نرم‌افزارها متفاوت است. کانال تلگرامی بی‌بی‌سی فارسی یا یک کانال تلگرامی آموزش رقص در ایران موضوع ضدامنیتی و ضداخلاقی است؛ در حالی‌که تلگرام همین حالا تا حدی نسبت به محتوایی بی‌خیال است که پایگاهی برای محتوای جنسی کودکان شده و گروه تروریستی جیش‌العدل در آن انواع و اقسام کانال‌ها را دارد. بنابراین بعید است وضعیتی که دورف در فرانسه پیدا کرده، تغییری در سیاست ایران نسبت به تلگرام ایجاد کند.
دو سناریو
با این حال ممکن است دو اتفاق رخ دهد. یکی اینکه تلگرام بالاخره قانع شود که نظامی برای بررسی گزارش‌دهی تخلفات در کانال‌ها و پیگیری آن ایجاد کند که در این صورت ممکن است کمی به محدودیت‌های شبکه ایکس در حوزه مسائل سیاسی یا متا در حوزه مسائل غیراخلاقی نزدیک شود و یکی اینکه در جنگ اوکراین، ناگهان مشخص شود که پیام‌هایی که روس‌ها دارند به هم می‌دهند، از جایی لو می‌رود و سرنوشت جنگ تغییر کند. بالاخره میلیاردر قصه ما که حدود ۱۵میلیارد دلار ثروت دارد؛ باید برای رهایی از سلول خود در پاریس به غربی‌‌ها باج بدهد. این چیزی قطعی است.
