چرخ بد پیوند را من برگشایم بند بند
پاسخ به یک سوال جذاب؛ بالاخره هویت ایرانی چیست؟
روزنامه هفت صبح، آرش پورابراهیمی| درک اینکه چه شد که بازیکنان تیم ملی ایران در نیمه دوم بازی با ژاپن و به‌خصوص بعد از گل اول آنچنان بر بازی تسلط یافتند و با اراده‌ای عجیب به دنبال زدن گل دوم بودند از عهده من خارج است.
بالاخره داشتیم جلوی تیمی بازی می‌کردیم که نه تنها شانس اول قهرمانی بود بلکه در دور قبلی جام آسیا هم سه گل به ما زده بود و چند دهه بود که در شکست دادنش ناکام مانده بودیم. انگار بازیکنان ناگهان به خودشان گفته بودند که دیگر کافی است، همین جا به این ناکامی‌ها جلوی ژاپن پایان می‌دهیم و حوصله هم نداریم که بازی به وقت اضافه کشیده شود.
تیم ملی ایران در آن دقایق به نیرویی غیرقابل مهار تبدیل شده بود به گونه‌ای که ژاپنی‌ها هم خودشان را باخته بودند و حتی سرمربی تیم ملی ایران هم ترجیح می‌داد دست به ترکیب تیم نزند. برای تیمی که یک‌سال و نیم پیش به‌طور ناخواسته و به‌خاطر همزمانی جام‌جهانی و ناآرامی‌های ایران در شرایط عجیبی قرار گرفت و به‌طور شاید غیرمنصفانه‌ای با خشم بخشی از جامعه مواجه شد، این طغیان جادویی جالب توجه و دلگرم‌کننده بود.
حالا که حرف از تیم ملی شد، به این سوال جذاب بازمی‌گردیم که بالاخره هویت ایرانی چیست؟ «هویت» حالا به نیروی سیاسی مهمی در غرب تبدیل شده است. از انتخابات غیرمنتظره دونالد ترامپ در آمریکا گرفته تا خروج انگلستان از اتحادیه اروپا و حتی انتخابات اخیر در هلند، هویت و تلاش برای حفظ آن یا بازگشت به آن نتیجه انتخابات را رقم زده است.
فرانسیس فوکویاما، اندیشمند آمریکایی، در کتاب «هویت» تلاش می‌کند تعریفی از هویت آمریکایی یا چینی ارائه دهد. او همچنین شرح می‌دهد که چرا برخی جوانان مهاجر در اروپا از آنجا که در هویت تعریف شده در آن کشورها نمی‌گنجیدند در جست‌وجوی هویتی جایگزین به ورطه افراط‌گرایی کشیده شدند. اما هویت ایرانی چیست؟
برای مثال آیا ایران و ایرانی صرفا به مرزهای جغرافیایی امروز ایران محدود می‌شود؟ قاعدتا این تعریف خیلی به درد بخور نیست چرا که ایرانیان بسیاری را داریم که در خارج از ایران متولد شده اما خودشان را ایرانی می‌دانند. تعریف هویت ایرانی بر اساس مواردی مانند زبان، مذهب و نژاد هم چندان جامع نیست. حتی نمی‌توان ایرانی بودن را به یک ایده تقلیل داد.
جالب اینکه تعریف تابعیت ایران در قانون هم خیلی سرراست نیست به‌خصوص که در قانون شهروندی ایرانی بر اساس ترکیبی از اصل خون و اصل خاک تعریف شده است. جالب‌تر اینکه هویتی چنین سیال و بدون تعریف مشخص آن‌قدر قدرتمند است که حتی در دوران نسبتا طولانی‌ای که سرزمینی مستقل به نام ایران (یا همان پرشیا) وجود نداشت هم هویت ایرانی پابرجا ماند.
اندیشمندان بسیاری کوشیده‌اند که تعریفی از هویت ایرانی ارائه کنند، به‌خصوص که بر اساس کتاب «روشنفکران ایرانی و غرب» نوشته مهرزاد بروجردی، تلاش برای یافتن هویت مخصوص به خود یکی از عوامل تاثیرگذار در انقلاب سال ۱۳۵7 بوده است.
سید جواد طباطبایی یکی از چهره‌های برجسته‌ای است که کوشید با احیای نظریه ایرانشهری تعریفی از سیاست و هویت ایرانی ارائه دهد، تعریفی که جغرافیا، فرهنگ و سیاست در آن نقش پررنگی داشتند. در حالی که تلاش دموکراسی‌های غربی برای بازتعریف هویت به‌گونه‌ای که بخش‌های بیشتری از جامعه را فرا بگیرد با واکنش نسبتا خشمگین بخش‌های نزدیک به تعریف سنتی هویت در این کشورها مواجه شده اما در ایران انباشت سال‌ها همزیستی اقوام مختلف با نژادها و مذاهب گوناگون تعریفی فراگیر از هویت ایرانی را در اختیار ما قرار داده که بهتر است قدرش را بدانیم.
