لکه‌گیری نهایی آتش‌سوزی جنگل‌های الیت
حریق طولانی جنگل الیت، ضعف مدیریت، تاخیر دستگاه‌ها، نیروهای آموزش‌ندیده، شکار بی‌رویه و بحران حفاظت جنگلی ایران را برجسته کرد
هفت صبح| بیش از دو هفته جنگل‌های الیت در آتش سوخت تا مسئولان به خود بیایند و همگی برای اطفای حریق بسیج شوند. این روزها که مراحل پایانی عملیات اطفای حریق الیت به‌عنوان طولانی‌ترین حریق جنگلی ایران در جریان است، نیروهای عملیاتی در پایگاه موقت اطفای حریق الیت حضور دارند تا زباله‌های باقیمانده از عملیات اطفا را از قلب منطقه حفاظت شده چهارباغ بیرون بکشند و آتش اندک کنده‌هایی که هنوز خاموش نشده را اطفا کنند.
هوای الیت روز پنجشنبه 6 آذرماه مه گرفته است. شرایط به گونه‌ای است که تشخیص دود از مه برای نیروهایی که مشغول رصد کردن اوضاع هستند، کار دشواری است. هر از گاهی شک می‌کنند که آنچه می‌بینند، دود است یا مه. در حالی که چشمان خسته از کشیک شبشان را می‌مالند، یادآوری می‌کنند که دود آبی است و مه سفید است. ساعت 9 صبح نیروهای کوهنوردی که داوطلبانه در اطفا شرکت کرده‌اند به همراه نیروهای حفاظتی منابع طبیعی و محیط زیست به دسته‌هایی کوچکتر تقسیم شده و راهی منطقه درگیر حریق می‌شوند.
گویا 6 ساعت تا منطقه درگیر حریق پیاده راه است و تنها بالگردی که در الیت برای جابه‌جایی نیرو مانده، هنوز نیامده است؛ در نتیجه نیروها باید با پای پیاده عازم محل شوند. هنوز نقطه‌هایی که احتمالا کنده‌های باقیمانده از حریق است، دود دارند و هر جایی که دود هست، با تلفن به نیروهایی که شب را در جنگل گذرانده‌اند، گزارش می‌شود تا آن نیروها به سرعت به نقطه درگیر برسند. حالا که حریق الیت لقب طولانی‌تری آتش‌سوزی جنگلی را به خود گرفته، همه پای کار آمده‌اند اما چه شد که آتش‌سوزی در این منطقه اینقدر طول کشید؟
پای کار آمدن نهادهای مسئول بعد از گسترش آتش
جایی که آتش گرفته، آن سوی یکی از یال‌های کوه مقابل روستای الیت است. بالگرد، نیروها را در نقطه‌ای هموار پیاده می‌کند و آنها با ابزار و ادوات سنگین مثل دبه‌های آب، شیب سخت و منطقه صعب‌العبور را باید حدود نیم ساعتی طی کنند تا به مرز آتش برسند. عبدالعظیم سام دلیری رئیس هیئت کوهنوردی شهرستان چالوس به «هفت‌صبح» می‌گوید که وقوع آتش در یک دهلیز سنگی، عملیات انسانی را در روزهای نخست حادثه دشوار می‌کند زیرا در بالادست ریزش سنگ وجود داشته است.
به همین خاطر در جلسه‌ای که در اداره محیط زیست مازندران تشکیل می‌شود، مراتب به اطلاع مدیر کل محیط زیست این استان می‌رسد و موضوع درخواست بالگرد برای اطفای حریق از سوی کوهنوردان مطرح می‌شود تا هرچه زودتر آتش کنترل شود اما در نهایت موج جدید آتش‌سوزی از 23 یا 24 آبان به دنبال وزش بادهای گرم با سرعت و شیوع بسیار زیاد، کل جنگل‌های منطقه دراکینگ به سمت شرق تا نزدیکی حسن‌سره را در بر می‌گیرد. وقتی آتش توسعه می‌یابد، همه نهادها و دستگاه‌های مسئول تازه پای کار می‌آیند.
رد پای شکارچیان غیر مجاز در الیت
محمدناصر احمدزاده در گفت‌وگو با «هفت صبح» بی‌احتیاطی جامعه محلی به دلیل عدم وجود تجربه خشکسالی در مازندران، کمبود نیروی ورزیده و آموزش دیده، جدی نبودن منابع طبیعی، غیبت محیط زیست و شکار بی‌رویه را عواملی معرفی می‌کند که زمینه آتش‌سوزی الیت را فراهم کرده است.
او که در شب قبل از وقوع حریق صدای گلوله شکارچیان را شنیده و بعد از دیدن شعله‌های آتش، سراغ مسئولان منابع طبیعی رفته است، بر این باور است که اگر حریق در الیت رخ نمی‌داد، اصلا جامعه محلی متوجه نمی‌شد که این ناحیه زیر نظر محیط زیست اداره می‌شود زیرا تا قبل از این اتفاق، هیچ کس منطقه را گردن نمی‌گرفت و محیط زیست هم حضور مستمر در منطقه نداشت.
احمدزاده توضیح می‌دهد که پس از پیگیری و اعلام حریق به مسئولان در شب اول، نیروهای محیط زیست به منطقه می‌آیند اما نمی‌توانند به نقطه درگیر حریق برسند بنابراین به محل کار خود باز می‌گردند. پس از آن دیگر نیروهای محیط زیست در محل حضور نداشته‌اند تا اینکه 10 روز بعد و با توسعه حریق، پیدایشان می‌شود و همکاری‌شان را با مسئول یگان حفاظت منابع طبیعی آغاز می‌کنند.
او از مهرداد خزایی‌پول، مدیر کل منابع طبیعی غرب مازندران هم گله دارد زیرا در برابر درخواست بالگرد به این بهانه که حریق در بالای سه هزار متر رخ داده -در حالی که مرز جنگل 2500 متر است- و ناکارآمدی بالگرد در اطفای حریق، مقاومت می‌کند و چنین درخواستی را به مراجع بالاتر اعلام نمی‌کند. حتی خزایی‌پول معتقد بوده که مگر چند هکتار درگیر حریق است که بالگرد به منطقه اعزام شود.
این کوهنورد اعلام پایان اطفای حریق در دهمین روز از وقوع آتش‌سوزی الیت توسط مدیر کل منابع طبیعی غرب مازندران را هم اقدامی برخلاف پروتکل‌های بین‌المللی معرفی می‌کند زیرا علاوه بر اینکه هنوز مردم در منطقه شاهد دود بوده‌اند، طبق پروتکل‌های بین‌المللی باید 48 ساعت از پایان دود در منطقه بگذرد، گشت‌زنی انجام شود و در صورت کسب اطمینان از اطفای کامل، خبر آن اعلام شود. به گفته او، دو هکتار اولیه درگیر حریق با وقوع باد شدید در روز دهم، به هفت کیلومتر توسعه می‌یابد؛ در صورتی که اعزام بالگرد در همان روزهای نخست مشاهده آتش از ورود خسارت‌های جبران‌ناپذیر به جنگل جلوگیری می‌کرد.
بلاگرهای دردسرساز
عملیات اطفای حریق آن هم در جنگل‌های صعب‌العبور الیت کار آسانی نیست و بدون کمک چندین بالگرد حاضر در منطقه اصلا امکان‌پذیر نبود زیرا حمل تجهیزات سنگین توسط نیروهای درگیر عملیات در مسیری 6 ساعته اصلا کار راحتی نیست و قاطرها و اسب‌های جامعه محلی هم که در اختیار نیروهای یگان حفاظت قرار داشته، توانشان به حدی نبوده است که بتواند جای خالی تجهیزات مدرن را بگیرد.
در این میان گویا حضور نیروهای آموزش ندیده بلای جان نیروهای فعال در عملیات اطفا شده بود زیرا هادی کیادلیری، معاون آموزش و مشارکت‌های سازمان حفاظت محیط زیست که در منطقه حضور دارد به «هفت صبح» می‌گوید: بسیاری از افرادی که در زمان حریق برای گرفتن تصویر، عکس و بلاگری وارد عرصه می‌شدند، برخی مواقع مشکلات زیادی ایجاد می‌کردند. آنها در بالگردها جای افرادی را می‌گرفتند که قرار بود در مناطق مرتفع، حریق را اطفا کنند.
بخشی از نیروهای حاضر در منطقه آموزش دیده نبودند و نمی‌توانستند به اطفای حریق کمک کنند به همین خاطر کیادلیری نوید می‌دهد که به زودی پایگاهی در چالوس احداث خواهد شد تا افراد داوطلب و نیرومند از نظر جسمی و فیزیکی با مسایل فنی اطفای حریق آشنا شوند. برای آنها کارت صادر شود. نامشان در سامانه‌ای ثبت شود تا در مواقع ضروری با فراخوان این افراد، آنها وارد عرصه شده و به اطفای حریق جنگل کمک کنند.
کارایی متفاوت تجهیزات در عملیات اطفا
هنوز برنامه مدون و پایگاه مناسب برای اطفای حریق جنگل‌های طبیعی ایران نداریم و حریق الیت که با فعالیت‌های رسانه‌ای به گوش مسئولان رسید، لزوم راه‌اندازی یک پایگاه پیشرفته اطفای حریق برای ایران را روشن می‌کند. نیروهای عملیاتی حاضر در منطقه از میان سه بالگرد اعزامی به منطقه الیت، بالگردهای با ظرفیت بالا و دارای موتور جت را بسیار مفیدتر توصیف می‌کردند زیرا بالگردهایی که ظرفیت حمل 6 نفر نیرو داشته و در کابین آنها فیلترهای هوا تعبیه شده است، به دلیل تردد در منطقه درگیر حریق نیاز به شست‌وشوی فیلتر پیدا می‌کردند و عملیات آنها متوقف می‌شده است.
از میان چندین عملیات ایلیوشن در الیت، اولین مانور این هواپیما به دلیل نبود دود در منطقه و دید مناسب از سوی این نیروها بسیار کارآمد توصیف می‌شد و هواپیماهای ترکیه به دلیل قدرت مانور بالا و نقطه‌زنی، برای عملیات لکه‌گیری مناسب بود و آن‌طور که نیروهای عملیاتی اعلام می‌کردند، این هواپیماها امکان اطفای حریق در سطح گسترده را نداشتند.
جنگل دوباره زنده می‌شود
هنوز سطح دقیق آسیب دیده در منطقه حفاظت شده الیت از سوی مسئولان اعلام نشده است اما امیرحسین جهانگیری جنگلبان حوزه اداره کل منابع طبیعی غرب استان مازندران در گفت‌وگو با «هفت صبح» این نوید را به مردم ایران می‌دهد که 80 درصد جنگل‌های الیت خود را دوباره احیا کنند و اگرچه نهال‌های موجود در منطقه درگیر آتش‌سوزی از بین رفته اما جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی توان بازیابی خود را خواهند داشت. این جنگلبان می‌گوید: قبل از ظهور همه تجهیزات انسانی، آتش در جنگل بوده و حریق جنگل با برف و باران کنترل شده است و حالا ما فقط نقش مهار کننده آتش را داریم.
آسیب جدی نداشتیم
اطفای حریق در الیت چندان راحت هم نبوده و برخی نیروهای حفاظتی در جریان مبارزه با آتش آسیب دیده‌اند. اطلاعات کسب شده از نیروهای حاضر در منطقه حاکی از آن است که سه تن از نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی از ناحیه مچ دست، زانو و مچ پا دچار آسیب جزئی می‌شوند. یکی از کوهنوردان زن از ارتفاع سقوط می‌کند اما با تلاش نیروهای حاضر در محل به پایگاه انتقال داده می‌شود و حال عمومی‌اش رضایت بخش توصیف می‌شود. یکی از بخشداران منطقه هم از ناحیه کف دست دچار آسیب دیدگی شده که به صورت سرپایی درمان می‌شود.
همه چشم انتظار بارش باران و برف
سرمای الیت در ششم آذر نوید بارش باران و برف در منطقه را می‌داد. گویا روزهای قبل گرما در چهارباغ حاکم بوده و استقرار هوای سرد، نیروهای مستقر در منطقه را امیدوار کرده بود که با بارش باران و برف خیالشان از احتمال شیوع مجدد آتش راحت می‌شود. در ساعات نزدیک به غروب بالاخره اندکی برف در ارتفاعات و باران در روستای الیت بارید تا بارقه‌های امید در دل نیروهایی که شبانه‌روز مراقب توسعه حریق در این منطقه حفاظت شده بودند، روشن شود. به گفته منابع حاضر در محل، همان بارش اندک می‌تواند مانع وزش بادهای گرم و توسعه آتش در زمین خشک منطقه حفاظت شده چهارباغ شود.
پرونده آتش‌سوزی الیت با لکه‌گیری اندک کنده‌های باقیمانده در عرصه و جمع‌آوری زباله‌های حاصل از عملیات اطفا در حال بسته شدن است اما اگر مسئولان کمی زودتر وارد عمل شده و با حساب و کتاب‌های دفتری اعزام بالگرد آب‌پاش به منطقه حفاظت شده الیت را به تاخیر نمی‌انداختند، میلیاردها دلار خسارت به کشور وارد نمی‌شد و امروز حریق الیت لقب طولانی‌تری آتش سوزی جنگلی ایران را به خود اختصاص نمی‌داد.
اگرچه این پرونده هم در حال مختومه شدن است اما سوال اساسی این است که چرا سازمان محیط زیست به‌عنوان متولی اصلی مناطق حفاظت شده غایب بزرگ حریق الیت بوده و چگونه در یک منطقه حفاظت شده مهم، هیچ نیروی مقیمی حضور ندارد؟ اگر این سازمان قادر به حفاظت از عرصه‌های طبیعی تحت کنترل خود نیست، چرا اصرار دارد بر سطوح حفاظت شده کشور بیافزاید؟
