شهریور؛ زنگ حساب و کتاب والدین
در آستانه بازگشایی مدارس، شادی بچه‌ها و فشار مالی والدین درهم می‌آمیزد و به نقطه مشترک همه خانواده‌ها تبدیل می‌شود
هفت صبح، حمیده عبدالهی| هوای آخر تابستان با بوی دفتر نو و رد خودکار‌های تازه باز شده بر صفحات کاغذ گره خورده است. در پیاده‌رو‌ها رنگین‌کمانی از کیف‌های مدرسه، جامدادی‌های براق و مداد‌های تراش‌خورده روی بساط مغازه‌ها و دستفروشها چشم هر رهگذری را می‌گیرد.
خانواده‌ها با حساب و کتاب‌های متفاوت در رفت‌وآمد میان ویترین‌ها، دستفروشها، مغازه‌ها آماده می‌شوند تا فرزندانشان با دست پر وارد کلاس‌های تازه شوند. در این هیاهوی رنگ و کاغذ، کودکان با شور و شوق دستانشان را به سمت دفتر‌های طرح‌دار و کیف‌های پرزرق‌وبرق دراز می‌کنند، در حالی که نگاه والدین بیشتر روی برچسب‌های قیمت می‌چرخد. برخی با ماشین‌حساب ذهنی سعی می‌کنند دخل و خرجشان را هماهنگ کنند و برخی دیگر بی‌مکث انتخاب فرزندشان را می‌پذیرند.
این تضاد میان ذوق کودکانه و حسابگری بزرگ‌تر‌ها، صحنه‌ای آشنا از روز‌های پایانی تابستان است. صحنه‌ای که هر سال با آغاز مدرسه‌ها در کوچه و خیابان‌های شهر تکرار می‌شود. صدای خنده و شوخی بچه‌ها با هم، وقتی کیف یا جامدادی دلخواهشان را پیدا می‌کنند، درهم می‌آمیزد با صدای بلند فروشنده‌ها که تخفیف و قیمت‌ها را اعلام می‌کنند.
مغازه‌ها و بساط‌ها مثل یک نمایشگاه پرهیاهو شده‌اند. جایی که رنگ و طرح، امید و نگرانی، شادی و دغدغه در کنار هم قرار گرفته‌اند. گویی شهریور هر سال، بهانه‌ای است برای مرور دوباره فاصله‌ها و شباهت‌ها میان خانواده‌ها، اما در نهایت همه نگاه‌ها به یک نقطه ختم می‌شود: آغاز سالی تازه برای کودکان.
بهارستان و خیابان ری
در کوچه‌های منتهی به میدان بهارستان و بازارچه‌های اطراف خیابان ری، بساط دستفروشها به چشم می‌خورد. دفتر‌های نازک ۴۰ برگی با جلد‌های ساده، روی هم چیده شده‌اند و قیمتشان با صدای بلند اعلام می‌شود «۲۰ تومن، دفتر خط‌دار، بردارید ببرید برای بچه‌های درسخون، فقط به درد درس‌خون‌ها می‌خوره!» خانواده‌ها دورتادور این بساط‌ها حلقه زده‌اند. مادری که سه فرزند مدرسه‌ای دارد، دفتری را ورق می‌زند و به فروشنده می‌گوید: کاغذش نازکه، زود پاره میشه، کمتر نمی‌دی؟ فروشنده سری تکان می‌دهد: خانم، همین قیمت از عمده گرفتم، به خدا دیگه جا نداره.
اینجا خرید‌ها اغلب با محاسبه دقیق همراه است. مداد‌های چوبی زردرنگ، دانه‌ای ۱۵ هزار تومان قیمت خورده‌اند و مداد نوکی‌های ساده حدود ۳۵ هزار تومان. پاک‌کن‌های کوچک و تراش‌های رنگی هم با ۵ تا ۱۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شوند.
وقتی پای کیف مدرسه به میان می‌آید، والدین با احتیاط بیشتری پرس‌وجو می‌کنند. کیف‌های پارچه‌ای و ساده، بدون مارک، بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان فروخته می‌شوند. پدری که در حال مقایسه قیمت‌هاست، آهی می‌کشد و می‌گوید: «سال قبل ۳۰۰ خریده بودم، الان همون کیف شده ۶۰۰. مجبوریم بگیریم، بچه‌ها کیف سالم می‌خوان.»
لباس فرم مدارس دولتی هم در همین محدوده بازار عرضه می‌شود. پیراهن و شلوار‌های ساده یا مقنعه و مانتو‌های دوخته‌شده، بین ۳۵۰ تا ۶۰۰ هزار تومان قیمت دارند. بیشتر خانواده‌ها سعی می‌کنند با کمترین هزینه، بچه‌ها را آماده سال تحصیلی کنند، حتی اگر به معنای خرید دفتر‌های ارزان یا کیف‌هایی باشد که دوام چندانی ندارند.
انقلاب تا ولیعصر
چند کیلومتر بالاتر، حوالی خیابان انقلاب و ولیعصر، مغازه‌های بزرگ لوازم‌تحریر پر از رنگ و طرح است. ویترین‌ها با دفتر‌های جلددار، جامدادی‌های کارتونی و خودکار‌های براق پر شده‌اند. خانواده‌هایی از طبقه متوسط اینجا پرسه می‌زنند. آن‌ها معمولا به دنبال تعادلی میان کیفیت و قیمت‌اند.
دختر نوجوانی با هیجان یک دفتر ۱۰۰ برگ جلد سخت را برمی‌دارد و به مادرش نشان می‌دهد: مامان اینو می‌خوام. فروشنده با لبخند می‌گوید: این مدل ۸۰ هزار تومنه، ولی دوامش عالیه. مادر نگاهی به قیمت می‌کند و بعد دفتر دیگری را نشان می‌دهد: این ساده‌تره، ۶۰ تومن، همینم خوبه. خودکار‌ها و روان‌نویس‌ها در این مغازه‌ها تنوع بالایی دارند. یک بسته سه‌تایی روان‌نویس رنگی حدود ۷۰ هزار تومان قیمت دارد و مداد رنگی ۱۲ تایی برند داخلی حدود ۱۵۰ هزار تومان.
کیف‌ها هم انتخاب‌های گسترده‌تری دارند: از کیف‌های پارچه‌ای مقاوم یک میلیون تومانی گرفته تا کوله‌های برند داخلی دو میلیون تومانی. در گوشه‌ای از مغازه، پدر و پسری مشغول انتخاب کیف هستند. پسر کیف اسپرتی با طرح فوتبالی را پسندیده اما پدر بعد از دیدن برچسب قیمت 1.8میلیون تومانی، مکث می‌کند. فروشنده بلافاصله وارد می‌شود که «این کار موندگاره، سه سال استفاده کنه، سالم می‌مونه.
پدر با تردید کارت بانکی‌اش را در دست می‌گیرد.» لباس فرم در میانه‌شهر معمولا از پارچه‌های مرغوب‌تر دوخته می‌شود. قیمت‌ها از ۸۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا حدود ۱. ۲ میلیون تومان بالا می‌رود. مادر یکی از دانش‌آموزان می‌گوید: دوست دارم لباس بچه‌هام مرتب باشه، ولی واقعا فشار میاد. امسال تصمیم گرفتم لباس‌ها رو یک کم بزرگ‌تر بگیرم تا شاید سال بعد هم بشه پوشید.»
الهیه تا تجریش
در پاساژ‌های لوکس شمال تهران، مثل مراکز خرید الهیه یا تجریش، حال‌وهوای خرید مدرسه کاملا متفاوت است. اینجا ویترین‌ها برق می‌زنند از برند‌های خارجی و طراحی‌های خاص. کیف‌هایی با لوگوی برند‌های معروف اروپایی در قفسه‌ها چیده شده‌اند و قیمتشان از ۵ میلیون شروع می‌شود و گاهی تا ۱۵ میلیون تومان هم می‌رسد.
کودکی با شور و شوق کیف صورتی براق را برداشته و پدر پای صندوق ایستاده است. فروشنده ضمن کشیدن کارت می‌گوید: «کار اوریجیناله سه سال ضمانت داره. واقعا 4/5 میلیون مفته!» دفتر‌ها هم در این مغازه‌ها تفاوت چشمگیری دارند. دفتر‌هایی با جلد چرمی یا طراحی خاص خارجی، تا ۴۰۰ هزار تومان قیمت دارند. برخی از خودکار‌ها و روان‌نویس‌های برند نیز از یک میلیون تومان شروع می‌شوند و برخی خودنویس‌های لوکس به ۵ میلیون تومان می‌رسند. البته این‌روزها کمتر دانش‌آموزی از خودنویس استفاده می‌کند. با این حال جنس فروشنده جور است.
لباس فرم در این محدوده به شکل دیگری تعریف می‌شود. برخی والدین لباس فرم سفارشی می‌دوزند. پیراهن و شلوار یا مانتو‌هایی با طراحی ویژه که قیمتشان بین ۴ تا ۶ میلیون تومان متغیر است. اینجا کمتر خبری از چانه زدن برای قیمت به گوش می‌رسد. نه اینکه نباشد، اما معمولا به اصرار از خریدار و مقاومت از سوی فروشنده نمی‌انجامد و با یکی دو جمله به انتها می‌رسد.
خرید و فروش‌های اینترنتی با قیمت‌های عجیب
در سال‌های اخیر، خرید آنلاین لوازم‌تحریر هم رونق گرفته است. پلتفرم‌های فروش اینترنتی از چند هفته مانده به شروع مدارس، صفحات خود را پر می‌کنند از تخفیف‌های رنگارنگ و جشنواره‌های بازگشت به مدرسه. اما بسیاری از والدین می‌گویند قیمت‌ها در این فروشگاه‌های آنلاین، گاهی از بازار حضوری هم بالاتر است.
دفتر‌هایی که در بازار حدود ۶۰ هزار تومان فروخته می‌شوند، در برخی سایت‌ها تا ۹۰ هزار تومان برچسب خورده‌اند. یا کوله‌پشتی‌های داخلی که باید یک میلیون باشند، در فروش اینترنتی با عنوان فول وارداتی نزدیک به دو میلیون قیمت‌گذاری می‌شوند.
با این حال، خرید آنلاین همچنان مشتریان خودش را دارد. خانواده‌هایی که برای صرفه‌جویی در وقت یا جلوگیری از شلوغی بازار، ترجیح می‌دهند چند کلیک ساده انجام دهند. مادری که دو فرزند دبستانی دارد، می‌گوید: سال قبل اینترنتی خرید کردم، جنسش همونی نبود که توی عکس بود. امسال فقط چیزای کوچیک مثل مداد رنگی یا خودکار رو آنلاین گرفتم.
تجربه والدین از خرید در نمایشگاه‌های جشنواره‌ای
تجربه والدین از حضور در این نمایشگاه‌ها متنوع است. برخی برای یک بار امتحان رفته‌اند اما ترجیح داده‌اند دیگر تکرارش نکنند. مادری که همراه دخترش به یکی از این جشنواره‌ها رفته بود، تعریف می‌کند: بیشتر دفتر‌ها جلد‌های بی‌کیفیت داشتن. بچه‌م خوشش نیومد، خودمم حس کردم پولمو دور ریختم.
اما در مقابل، خانواده‌هایی هم هستند که برای خرید اجناس کوچک مثل مداد و پاک‌کن، نمایشگاه‌ها را انتخاب می‌کنند و معتقدند همین صرفه‌جویی‌های جزئی هم در مجموع به اقتصاد خانوار کمک می‌کند. مادری می‌گوید: شاید کیفیت عالی نباشه، ولی برای وسایل مصرفی مثل پاک‌کن یا تراش، بد نیست.
حداقل نصف قیمت مغازه‌هاست. این تفاوت تجربه‌ها نشان می‌دهد جشنواره‌های مدرسه‌ای هنوز نتوانسته‌اند جایگزین قطعی بازار سنتی شوند. برای بسیاری از والدین، اعتماد به خرید حضوری از مغازه‌های شناخته‌شده همچنان بیشتر است، حتی اگر هزینه‌ها بالاتر تمام شود.
بازار لوازم‌تحریر؛ آینه‌ای از تفاوت‌ها و شوق کودکان
بازار لوازم‌تحریر در روز‌های پایانی تابستان، آینه‌ای از تنوع طبقاتی در شهر است. از خانواده‌هایی که در جنوب شهر دفتر‌های ۲۰ هزار تومانی و کیف‌های ۴۰۰ هزار تومانی می‌خرند، تا آن‌هایی که در شمال شهر با هزینه‌های چند میلیونی، فرزندانشان را راهی مدرسه می‌کنند.
در میانه‌شهر، تلاش برای حفظ تعادل میان کیفیت و قیمت همچنان ادامه دارد. اما در نهایت، همه این خرید‌ها یک نقطه مشترک دارند؛ دفتر‌های نو، مداد‌های تراش‌خورده و کیف‌های تازه، هرچقدر ساده یا گران، برای کودکان بوی‌امید و شروعی تازه می‌دهد. شروعی که شهریور را به یکی از پرهیاهوترین ماه‌های سال تبدیل کرده است.
