شما محکومید به تهیه کتاب | پاکسازی آرامستان‌ها به عنوان مجازات
خرید کفش برای دانش‌آموزان، آموزش شیرینی‌پزی به زنان نیازمند و کاشت و مراقبت از ۵۰۰ نهال از جمله مجازات‌های جایگزینی است که قضات برای محکومان تعیین کرده‌اند
هفت صبح، سیما فراهانی| مجرمند و در چنگال قانون گرفتار شده‌اند اما باید طور دیگری مجازات شوند. قرعه به نامشان می‌شود و قرار نیست حبس بکشند، در ازای آن باید مشغول یک فعالیت اجتماعی شوند. تاوان جرمشان انجام خدمت برای جامعه است. به زندان نمی‌روند و با خلافکارهای دیگر آشنا نمی‌شوند، به‌خاطر یک جرم سبک، در میان مجرمان خطرناک و حرفه‌ای شب و روزشان را نمی‌گذرانند. عمرشان پشت میله‌های زندان تباه نمی‌شود و از خانواده‌هایشان دور نمی‌مانند.
خیلی وقت است که قانون به کمک این مجرمان سبک آمده تا در ازای خدمت به جامعه از مجازات اصلی رها شوند. مجازات‌های جایگزین نه تنها فرصتی برای اصلاح رفتار مجرمان فراهم می‌آورند، بلکه می‌توانند به بهبود جامعه و افزایش آگاهی عمومی نیز کمک کنند. این نوع مجازات‌ها با تکیه بر جنبه‌های مثبت و خلاقانه، می‌توانند به عنوان راهکاری موثر در راستای بازدارندگی و اصلاح افراد در نظر گرفته شوند. در نهایت، این رویکردها می‌توانند به ایجاد جامعه‌ای سالم‌تر و مسئول‌تر منجر شوند.
مجازات‌های جایگزین می‌توانند راه‌حلی موثر برای کاهش جمعیت زندانیان و ارائه فرصتی برای اصلاح رفتار و کمک به جامعه باشند. با این حال، برای موفقیت این نوع مجازات‌ها نیاز به شفافیت، آموزش و استفاده صحیح از قوانین احساس می‌شود تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. مجازات‌های جایگزین، با در نظر گرفتن شرایط ویژه متهمان و نظارت دقیق بر اجرای آنها، می‌توانند راهکار موثری برای اصلاح رفتار مجرمان و کاهش جمعیت زندانیان باشند.
با این حال، نیاز به توجه و بررسی دقیق شرایط هر پرونده و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی احساس می‌شود. همچنین، ایجاد یک نگرش مثبت در جامعه نسبت به این نوع مجازات‌ها و کاهش انتقادات می‌تواند به بهبود وضعیت حقوقی و اجتماعی کمک کند.
محکومیت مدیرعامل به تهیه کتاب
در چند ماه اخیر قضات زیادی در سراسر کشور، با صدور احکام جایگزین به جامعه‌ای سالم‌تر و بهتر کمک کردند. به عنوان مثال چند وقت پیش، مدیر پالایشگاه ششم گاز پارس جنوبی به خاطر آلودگی و تهدید سلامت مردم، محکوم شد! اینجا دیگر فقط جریمه نقدی درکار نبود. مدیرعامل باید آلودگی را هم کاهش دهد و کتاب‌هایی برای کتابخانه عمومی شهرستان عسلویه تهیه کند. این حکم نشان می‌دهد که دستگاه قضا چقدر به سلامت مردم و محیط زیست اهمیت می‌دهد.
خدمت به طبیعت به جای زندان
در آستانه اشرفیه نیز چهار نفر که به شکار غیرمجاز پرداخته بودند، به ۶۸۰ ساعت خدمات محیط زیستی رایگان محکوم شدند. رئیس محیط زیست شهرستان گفته که این نوع احکام باعث می‌شود افراد به جای زندانی شدن، به طبیعت خدمت کنند. اینطوری هم به محیط زیست کمک می‌کنند و هم از زندان دور می‌مانند.
قاضی دادگاهی در گلستان هم پنج نفر را به جای زندان، به مرمت و لایروبی کانال‌های آبرسان تالاب‌ها محکوم کرد. این افراد به خاطر تخریب دیواره کانال‌ها تحت پیگرد قرار گرفته بودند و حالا باید برای مرمت این کانال‌ها کار کنند. این افراد با تخریب دیواره کانال آبرسان به تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی گل، آبی که قرار بود این تالاب‌های سه گانه را پُر کند به زمین‌های کشاورزی خود برای آبیاری منحرف کرده بودند که با شکایت محیط زیست استان، پرونده قضایی آنها در دادگستری رسیدگی شد.
با رای قاضی این پنج نفر به حبس و مجازات تکمیلی محکوم شدند اما از آنجا که سابقه کیفری نداشتند به استناد قانون، مجازات حبس آنها به الزام به خدمات عمومی رایگان تبدیل شد. همچنین دو شکارچی غیرمجاز هم در بخش داشلی برون به جای زندان به تهیه تجهیزات پایش برای حفاظت از گونه‌های پرندگان این تالاب‌های سه گانه مکلف شدند.
یک فرد هم که درختان جنگلی بلوط را قطع کرده بود، به کاشت و مراقبت از ۵۰۰ نهال جنگلی و شرکت در دوره‌های آموزشی محیط زیست محکوم شد. از این متخلف، ۴۲۰۰ کیلوگرم چوب جنگلی کشف شده بود و با رای دادگاه کیفری، علاوه بر این مجازات، محکوم به انجام یک دوره مراقبتی به مدت یک سال جهت شرکت در دوره آموزشی مسائل محیط زیست نیز شد.
خرید کفش برای دانش‌آموزان در لواسان
راننده‌ای که با یک دانش‌آموز ۸ساله تصادف کرده بود، به جای حبس، موظف شد ۸ جفت کفش برای دانش‌آموزان همان مدرسه بخرد. متهم با توجه به نداشتن سابقه کیفری و ابراز ندامت، در رابطه باجنبه خصوصی جرم به پرداخت دیه محکوم اما راجع به جنبه عمومی جرم به‌جای یک ماه حبس با حکم مجازات جایگزین حبس دادگاه، محکوم شد 8 کفش برای 8 دانش‌آموز همان مدرسه‌ای که کودک سانحه‌دیده درس می‌خواند، خریداری کند.
پاکسازی آرامستان‌ها به عنوان مجازات
همچنین چند ماه پیش نیز، راننده‌ای که به خاطر بی‌احتیاطی باعث مرگ یک عابر شده بود، به پاکسازی علف‌های هرز آرامستان‌های شهرستان پارس‌آباد محکوم شد. بر اساس رای دادگاه این فرد علاوه بر محکومیت به پرداخت دیه، به ۶ ماه حبس تعزیری نیز محکوم شده بود.
تاثیر قانون مجازات جایگزین
میثم حسین پور، قاضی سابق دادسرای ویژه سرقت و رئیس شعبه102 دادگاه لواسانات است. او که به یک قاضی خلاق در صدور احکام جایگزین معروف است، در این باره به خبرنگار هفت‌صبح می‌گوید: «قانون مجازات ایران در سال ۱۳۹۲ دستخوش تغییرات عمده‌ای شد که به ویژه در زمینه مجازات‌ها و نحوه تعیین آنها تاثیرگذار بود. یکی از مهم‌ترین این تغییرات، معرفی مجازات‌های جایگزین بود که هدف آن کاهش جمعیت زندانیان و جلوگیری از ورود افراد به زندان به ویژه در جرایم کم‌اهمیت است.
مجازات‌های جایگزین تنها در جرایم کم‌اهمیت و غیرعمدی قابل اجرا هستند. این مجازات‌ها به قاضی این امکان را می‌دهند که به جای حبس، از مجازات‌های جایگزینی استفاده کند که می‌تواند به نفع فرد و جامعه باشد. قانونگذار در این زمینه دست قاضی را باز گذاشته است تا بتواند با توجه به شرایط خاص هر پرونده، از مجازات‌های جایگزین استفاده کند و از رفتن افراد به زندان جلوگیری کند.»
چالش «مرده شستن»
این قاضی خوشفکر به بعضی از احکام عجیب در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه به دلیل خلأهای قانونی، ناآگاهی یا نظرات مختلف، بسیاری از همکاران از این مجازات‌ها استفاده نمی‌کنند. این موضوع باعث شده که بسیاری از متهمان به زندان فرستاده شوند در حالی که می‌توانستند از مجازات‌های جایگزین بهره‌مند شوند. برخی از انتقادات به رفتارهایی اشاره دارند که ممکن است در تعیین مجازات‌های جایگزین اتفاق بیفتد. به عنوان مثال، مواردی مانند «مرده شستن» به عنوان مجازات جایگزین، نه تنها غیرعرفی بلکه غیرقابل پذیرش است. اینگونه حکم‌ها باعث ایجاد ذهنیت منفی نسبت به مجازات‌های جایگزین شده‌اند.»
مزایا و جایگزین‌های مثبت
میثم حسین‌پور در ادامه صحبت‌هایش از نکات مثبت این احکام می‌گوید: «با وجود چالش‌ها، مجازات‌های جایگزین می‌توانند به جلوگیری از زندانی‌شدن افراد کمک کنند و در عوض، اقدامات موثری را در جامعه انجام دهند. مجازات‌های جایگزین می‌توانند به نفع جامعه و بهبود شرایط اجتماعی باشند. بیشتر احکام جایگزینی که در حال حاضر در جریان هستند، معمولاً به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی مربوط می‌شوند.
برخی نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها و سازمان‌های محیط زیست در زمینه اجرای مجازات‌های جایگزین بسیار فعال هستند و استقبال خوبی از این نوع مجازات‌ها دارند. در برخی موارد، می‌توان از مهارت‌های متهمان برای کمک به جامعه استفاده کرد. به عنوان مثال، در زمینه آسیب‌های اجتماعی، می‌توان از تخصص متهم برای آموزش مهارت‌های جدید به افراد نیازمند استفاده کرد.»
مجازات آقای شیرینی فروش
قاضی دادگاه چند مورد از احکام جالب جایگزین را که اخیرا صادر کرده، روایت می‌کند: «فردی که به عنوان استاد شیرینی‌پزی شناخته می‌شود را به آموزش زنان نیازمند که قادر به پرداخت هزینه کلاس شیرینی‌پزی نیستند، موظف کردم. جرم این مرد، تهدید علیه بهداشت عمومی بود. به او گفتم به مدت هشت هفته، هر هفته هشت ساعت خانم‌های نیازمندی که هزینه کلاس رفتن را ندارند، اما علاقه زیادی به شیرینی‌پزی دارند، به صورت رایگان آموزش دهد. اتفاقا با استقبال خودش هم مواجه شد. این اقدام نه تنها به بهبود وضعیت اجتماعی کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش عزت نفس این زنان نیز می‌شود.»
کاشت نهال به نام یک کودک کار
قاضی خلاق در خصوص صدور حکم دیگری ادامه می‌دهد: «مجرمی داشتم که در خصوص حادثه حین کار محکوم شده بود. به جای شش ماه حبسی که قانون در نظر گرفته بود، به او گفتم هزینه درمان هشت کارگر که در محیط کاری دچار آسیب شده‌اند را پرداخت کن. یکی دیگر از احکامی که صادر کردم هم مربوط به کودکان کار بود. مجرم را محکوم کردم که تهیه درخت شناسنامه‌دار در سطح شهر به نام یکی از کودکان کار. هدفم این بود که یک کودک کاری که از آن خیابان رد می‌شود و اسم خودش را در آن درخت ببیند شاید باعث افزایش عزت نفسش شود.»
شخصیت، سن و مهارت متهم
در صدور احکام جایگزین، شخصیت متهم، سوابق قبلی، نوع جرم و شرایط خانوادگی او مورد بررسی قرار می‌گیرد. این عوامل می‌توانند تاثیر زیادی بر تصمیم قاضی داشته باشند. میثم حسین پور با اعلام این موضوع ادامه می‌دهد: «در برخی موارد، ممکن است قاضی به دلیل شخصیت متهم یا وجود شاکی خصوصی از صدور حکم جایگزین منصرف شود.
این موضوع نشان‌دهنده اهمیت بررسی دقیق شرایط هر پرونده است. مجازات‌های جایگزین، به‌ویژه در نظام قضایی ایران، به عنوان یک راهکار برای کاهش جمعیت زندانیان و اصلاح رفتار مجرمان طراحی شده‌اند. این مجازات‌ها نیازمند دقت و توجه به جزئیات مختلف متهم و ویژگی‌های جرم ارتکابی هستند. سن و مهارت‌های متهم نیز نقش مهمی در تعیین نوع مجازات جایگزین ایفا می‌کند.»
