پیشتازی اسنپ‌مارکت، سهم‌گیری اُکالا از دیجی‌کالا
روزنامه هفت صبح، رضا جمیلی | شاید اگر سال گذشته و بعد از اعلام رسمی پایان کار فروشگاه اینترنتی بامیلو کسی صحبت از این می‌کرد که آیا در بازار خرده‌فروشی آنلاین شاهد ورود رقبای دیگری خواهیم بود، به‌نظر ادعایی دور از منطق و واقعیت می‌آمد. در آن روزها از قضا یکه‌تاز این بازار یعنی دیجی‌کالا سودای ورود به بازار خرده‌فروشی مواد غذایی را هم در سر می‌پروراند و با قراردادی که با فروشگاه اینترنتی روکولند بست به نظر می‌رسید که در بازار کالاهای تندمصرف (FMCG) هم بازار به سمت انحصار و سیطره این برند خواهد رفت. اما این روزها که کرونا بازار خرید آنلاین مواد غذایی را به بالاترین حد خود رسانده و از سوی دیگر خرید کالاهای دیجیتال و خانگی کمتر از همیشه شده، ترکیب رقبا در بازار خرده‌فروشی آنلاین ایران تا حد زیادی دستخوش تغییر شده است.
*** خیزش اسنپ‌مارکت از خاکستر بامیلو
تعطیلی بامیلو که یکی از استارتاپ‌های بزرگ گروه اینترنتی ایران (مالک استارتاپ‌های اسنپ، اسنپ‌فود، اسنپ‌مارکت، اسنپ‌تریپ و…) بود به نظر می‌رسید پایان کار این هلدینگ استارتاپی در دنیای خرده‌فروشی باشد. اما آنچه اسنپ را در نه‌تنها در بازار خرده‌فروشی نگه داشت بلکه قدرتی عجیب به آن داد، برند اسنپ‌فود بود؛ برندی که توانسته بود انتخاب اول و آخر کاربران اینترنتی برای سفارش آنلاین غذا شود، این امکان را در اختیار سرمایه‌گذارش قرار داد تا سایر موادغذایی را هم به آن‌ها بفروشد.
اسنپ‌فود با گسترش دامنه محصولات خود به همه کالاهای سوپرمارکتی به یکباره بدل به بزرگ‌ترین خرده‌فروش کالاهای مصرفی ایرانی‌ها شد. اگر نگاهی به درون قفسه‌های سوپرمارکت‌های ایرانی به‌ویچه در شهر تهران بیندازید متوجه خواهید شد تقریبا از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن‌ها پیدا می‌شود. این تنوع عجیب‌وغریب محصولات سوپرمارکتی بود که باعث شد، به‌یکباره اسنپ‌فود بدل به فروشگاهی شود که نه‌تنها غذا و شیرینی و نان به مشتری‌هایش می‌فروخت بلکه عملا لاین تعطیل‌شده بامیلو را تا حد زیادی زنده کند. اما شاید همانقدر که کرونا و تعطیلی نیم بند کشور اسنپ‌فود و به‌طور کلی خرید خرده‌فروشی را به خاک سیاه نشاند، خرید کالاهای تندمصرف روزانه را جهشی تصاعدی داده است.
مهرادعبدالرزاق، رئیس هیات مدیره اسنپ فود گفته تنها طی دو سه روز اول کرونا فروش اسنپ‌فود در بخش غذا تا ۵۰ درصد افت کرده است؛ افتی که تعطیلی برخی از رستوران‌ها و کافه‌های مطرح تهران همچون «ویترین» و «کافه‌طهرون» نشان می‌دهد که در ابتدای سال ۹۹ تا بیش از ۹۰درصد هم ادامه پیدا کرده است. اما عبدالرزاق می‌گوید فروش خیره‌کننده اسنپ‌مارکت ورق را برای این مجموعه برگردانده است. به گفته او سوپرمارکت اسنپ‌فود تا چهار برابر رشد در فروش را تجربه کرده و رتبه یک فروش موادغذایی در بازار آنلاین است.
نکته اساسی این است که اسنپ‌مارکت که در ابتدای راه‌اندازی صرفا از انبارها و قفسه‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپراستار استفاده می‌کرد حالا و با اضافه شدن بخش سوپرمارکت به اسنپ‌فود، با دسترسی به قفسه سوپرمارکت‌های ریز و درشت شهرها نه‌تنها در بازار مواد غذایی بلکه به‌طور کلی در بازار خرده‌فروشی به یک پلتفرم قدرتمند بدل شده که بخشی از فروش دیجی‌کالا را هم توانسته از آن خود کند. قفسه‌های سوپرمارکت‌ها این روزها از میوه و خشکبار تا مواد شوینده و آرایشی و بهداشتی، لوازم اداری و نوشت‌افزار، بازی و سرگرمی و برخی لوازم برقی و تاسیساتی منزل را در خود جای داده‌اند و فروشگاه‌های بزرگ حتی لوازم برقی و لوازم آشپزخانه بزرگ هم برای فروش دارند. یعنی همان محصولاتی که در کنار محصولات دیجیتال نقطه برتری دیجی‌کالا نسبت به رقبایش به حساب می‌آمدند. اگرچه رسما جایی اعلام نشده اما به نظر می‌رسد حالا کل بخش سوپرمارکت اسنپ، یعنی هم اسنپ‌مارکت و هم سوپرمارکت اسنپ‌فود به شکل واحد راهبری می‌شوند و بعید نیست به زودی هر دو یکی شوند.
اپلیکیشن اسنپ مارکت حالا داروخانه آنلاین را هم به خدمات خود اضافه کرده و اگرچه مهراد عبدالرزاق، مدیر ارشد این پلتفرم در گفت‌وگو با خبرنگار سایت آی‌چیزها گفته تمایل چندانی برای ورود به بازار اصلی دیجی‌کالا یعنی محصولات دیجیتال و کالاهای برقی ندارند اما به نظر می‌رسد که حالا که این پلتفرم توانسته تا این اندازه در تامین محصولات روزانه شهروندان به یک انتخاب مستمر تبدیل شود، بدش نیاید که با اضافه کردن فروشگاه‌های تخصصی حوزه‌هایی چون موبایل، کامپیوتر، لوازم برقی، لوازم شخصی و… به یکباره شبیخونی به بقیه سهم بازار دیجی‌کالا از بازار خرده‌فروشی هم بزند. عبدالرزاق تاکید کرده برنامه آن‌ها این است که به یک On-Demand platform تبدیل شوند که این امکان را به شهروندان بدهند که هر چه را نیاز دارند از فروشندگان محله خود تهیه کنند.
او گفته «به عنوان on-demand platform به کسبوکارهای محلی کمک خواهیم کرد که در محله خود به فروش کالا بپردازند و به مردم نیز هم، که بتوانند بدون نیاز به حضور در سطح، نیازمندی خود را از فروشندگان محلی تامین کنند. توسعه این سرویس به بازخوردی که از سمت فروشندگان و متقاضیان دریافت می‌شود بستگی خواهد داشت.» به نظر می‌رسد حالا که کسبوکارهای مختلف محلی شاهد رونق سوپرمارکت‌ها و میوه‌فروشی‌ها با اضافه شدن فروش آنلاین به بیزینس‌مدل آن‌ها بوده‌اند بدشان نیاید که آن‌ها هم بخشی از یک پلتفرم بزرگ اینترنتی باشند. شاید احیای کسبوکارهای محلی، چیزی که سال‌هاست نقطه ضعف دیجی‌کالا شمرده می‌شود وبه خاطر محدود کردن این کسب‌وکارها سرزنش شده، بتواند نقطه مزیت یک پلتفرم دیگر شود.
*** اُکالا: گلرنگ و کوروش در برابر دیجی‌کالا و اسنپ
یکی از اتفاقات قابل‌توجه دوران کرونا به میدان آوردن نام‌ها و چهره های تازه در عرصه فروش اینترنتی بود. کاربران و شهروندان خانه‌نشین‌شده فرصت بیشتری برای گشتن و وب‌گردی و پرسیدن و آزمودن سایت‌ها تازه به دست آوردند و این موضوع باعث شد تا نام‌هایی که چندان جدی گرفته نمی‌شدند به یکباره بر سر زبان‌ها بیفتند. از طرفی فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ که با کاهش شدید مراجعه حضوری روبه‌رو شده بودند به فکر بیفتند که بیش از هر زمان دیگری به فروش اینترنتی روی بیاورند.
یکی از این نام‌ها که جهشی قابل‌توجه را تجربه کرد، فروشگاه اینترنتی اُکالا بود. فروشگاهی که بخش اینترنتی فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش است که زیر مجموعه گروه صنعتی گلرنگ هستند. استفاده از زیرساخت‌های تبلیغاتی گلرنگ و کوروش از یک سو و دسترسی به زنجیره تامین قدرتمند کالا از سوی دیگر باعث شد تا اُکالا به یکباره به یک رقیب جدی برای اسنپ‌فود و دیجی‌کالا در عرصه فروش خرده‌فروشی آنلاین بدل شود.اُکالا اما برخلاف مدل اسنپ‌فود که از زنجیره تامین سوپرمارکت‌ها بهره می‌برد از انبارهای اختصاصی خود که مجزا از فروشگاه‌های کوروش هستند استفاده می‌کند تا به گفته نعیم نعمتیان، معاون بازرگانی و بازاریابی این فروشگاه اینترنتی، مشکل تداخل سفارش آنلاین و حضوری را از سر راه بردارد.
نعمتیان می‌گوید می‌خواهند تا پایان خرداد در سراسر کشور امکان خرید از اُکالا را فراهم کنند. او اعتقاد دارد سهم آُکالا از این بازار یعنی بازار فروش آنلاین مواد غذایی چیزی کم از اسنپ‌فود و دیجی‌کالا ندارد. « اگر کل بازار خرده فروشی ۱۰قسمت باشد، ۹قسمت آن مختص بخش سنتی و مابقی یعنی حدود یک و نیم درصد آن در دست بازار آنلاین است که هر سه بازیگر اصلی این حوزه یعنی اُکالا ، اسنپ مارکت و دیجی‌کالا فرش یک سوم این بازار را دارند. پیش بینی می‌کنیم تا چند سال آینده بازار خرده فروشی رشد ۲۰ تا ۲۵درصدی داشته باشد که ۵ تا ۶ درصد آن به حوزه آنلاین تعلق گیرد.
از دید دیگری بخواهم بگویم اندازه کل این بازار ۱۲هزار فاکتور در روز است که تقریبا یک سوم از این فاکتورها به سامانه اُکالا تعلق دارد. پایان سال گذشته تعداد فاکتورهای روزانه اُکالا به ۵۰۰۰ عدد رسید. فاکتورهای دیجی‌کالا و اسنپ‌مارکت هم روزانه همین میزان است.» البته نعمتیان تاکید دارد که این آمار اسنپ‌مارکت منهای آمار سوپرمارکت اسنپ‌فود است. «اسنپ‌فود هم بخشی به نام سوپرمارکت دارد که تعداد فاکتورهای آن به ۷ تا ۸ هزار فاکتور در روز می‌رسد اما من این سامانه را بیشتر جزو بخش سنتی می‌دانم زیراکه نحوه کار اسنپ فود به گونه‌ای واسطه‌گری یا دلالی محسوب می‌شود.»
*** دیجی‌کالا: جایگزین شدن سودهای جذاب با فروش بیشتر اما کم‌سودتر
نعمتیان اعتقاد دارد فروشگاه اینترنتی خرده فروشی و مدل FMCG از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین مدل‌های استارتاپی است که سوددهی در آن بسیار ناچیز است. نکته‌ای که این روزها روی کسبوکارهای کرونازده بزرگ هم تاثیر زیادی داشته است. به نظر می‌رسد دیجی‌کالا که هنوز بزرگ‌ترین خرده‌فروشی آنلاین کشور است این روزها در حال از سر گذراندن چنین تجربه‌ای است. افت فروش در بخش‌های پرسودی چون کالاهای دیجیتال و لوازم برقی و جایگزین شدن آن با فروش بیشتر موادغذایی که حاشیه سود کمتری دارند؛ فروشی که بیشتر از طریق اپلیکیشن انجام می‌شود.
گویا کرونا کمترین سود را برای بازیگر اصلی خرده‌فروشی کشور داشته چراکه فرصتی برای رقبای بزرگ و مدعیان تازه‌وارد ایجاد کرد تا مشتریان تازه این فضا را از آن خود کنند. بررسی الکسای سایت دیجی‌کالا (که بیشتر برای خرید محصولات دیجیتال و گران‌قیمت استفاده می‌شود) هم نشان می‌دهد تعداد بازدیدهای آن در ایام کرونا تغییر خاصی نکرده است.اگر رقابت سخت اسنپ‌مارکت، اُکالا و دیجی‌کالا را اضافه کنیم به بازر پررونق فروشگاه‌هایی چون آفر، زی‌زی‌زاگرس و بسیاری خرده‌فروشی دیگر؛ مسلم خواهد شد که این بازار برخلاف تصور اولیه هنوز در ابتدای راه شناختن بازیگران اصلی خود است.
مهم‌تر اینکه مفهوم خرید آنلاین در حال همگرا شدن است و سخت بتوان بین یک خرده‌فروشی مواد تندمصرف با یک خرده‌فروشی تخصصی دیگر تفکیک قائل شد. سال‌های پیش‌رو سال موفقیت استارتاپ‌ها و پلتفرم‌هایی است که بیش از تکیه بر نوع محصولی که می‌فروشند توانسته‌اند زنجیره لجستیک و دلیوری قدرتمندی را شکل داده باشند و زمان تحویل کوتاه‌تری را برای مشتریان خود تعریف کنند؛ امری که جز با دخالت دادن خرده‌فروش‌های محلی به این بازی بزرگ ممکن نیست.
