رازهای حضور دو نوشابه آمریکایی در تبریز و مشهد
روزنامه هفت صبح، فرید عطارزاده | «پپسی نوشابه جدید روانه بازار می‌کند»، این خبر در هفته گذشته همه رسانه‌های مهم بین‌المللی را قبضه کرد و کارشناسان بازار پیش‌بینی می‌کنند پپسی قرار است در آینده سهم بیشتری از بازار بگیرد، چراکه این نوشابه جدید برخلاف نوشابه‌های موجود که عنوان «انرژی‌زا» و… دارند، قرار است به عنوان «آرامش‌بخش» وارد بازار شود که حتی خواب راحت شما را تضمین می‌کند! تصمیمی آوانگارد و خلاف جهت در روزهای کرونایی و پراضطراب.
این خبر از دید رسانه‌های داخلی تا حالا دور مانده و همین موضوع سبب شد تا توجهمان به بازار نوشابه‌ها در ایران جذب شود؛ بازاری پر سود و عجیب که در دست دو برند آمریکایی است و کمتر کسی تا به حال به آن پرداخته که چگونه کوکاکولا و پپسی در بازار ایران قرار دارند و سایر برندهای ایرانی را تحت سلطه خود درآورده‌اند. قبل از آن اما درباره نوشابه جدید پپسی به شما اطلاعات دست‌اول می‌دهیم.
*** شبیخون پپسی به انرژی‌زاها
* یک: محصول جدید پپسی «Driftwell» نام دارد. این محصول قرار است تا آخر سال میلادی (دی‌ماه) روانه بازار شود و پیش‌فروش اینترنتی آن به زودی آغاز می‌شود. پپسی از این محصول به عنوان آرامش‌بخش و کمک‌‌کننده خواب نام برده است.
* دو: پپسی در یک کمپین تبلیغاتی هوشمندانه اعلام کرده که این نوشیدنی برای روزهای کرونا بسیار کاربرد دارد که از استرس دور باشید و احتمال ابتلا به کرونا کاهش پیدا کند. این برند در خبرهای خود ادعا کرده که استرس باعث افزایش ابتلا به کرونا می‌شود و از سوی دیگر شنیدن خبرهای مربوط به کرونا باعث افزایش استرس شما می‌شود، بنابراین بهترین راه استفاده از «Driftwell» است که استرس شما را کاهش می‌دهد!
* سه: نکته جالب اینجاست که پپسی زمانی به تحقیق و تولید این محصول پرداخته که اصلا کرونایی وجود نداشته، اما حالا با پدیدار شدن کرونا، همه‌چیز را به آن ربط داده است. پپسی ادعا کرده در این محصول به‌جای قند و کالری، از موادی مانند «تئانین»، «اسطوخودوس»، «شاه‌توت» و… استفاده شده که حتی قبل از خواب نیز می‌توانید آن را بنوشید تا از قرص خواب بی‌نیاز شوید!
*** فعالیت پیچیده پپسی و کوکاکولا در ایران
قبل از خواندن گزارش باید بدانید که نحوه کار کردن این دو برند در ایران بسیار پیچیده است و به سختی می‌توان از جزئیات آن باخبر شد. دلیل این اتفاق نیز دو مورد است؛ اول آنکه به دلیل تحریم‌ها، این دو شرکت ترجیح می‌دهند به شکل واضح و مشخص در ایران کار نکنند و با واسطه در ایران به فعالیت بپردازند. دوم آنکه این دو غول نوشابه‌سازی، در پیش از انقلاب مجوز تولید و نمایندگی‌های خود را به چند شرکت داده بودند، اما پس از انقلاب آن شرکت‌ها یا تعطیل شدند یا مصادره.
پس از چندسال از گذشت انقلاب، برخی از این کارخانه‌ها احیا و برخی دیگر نیز با هم ادغام شدند. بنابراین برخی نام‌های قدیم خود را داشتند، اما مجوز از آن برندها نداشتند (حق امتیاز) و بعضی از آنها با نام جدید در حال فعالیت بودند. بعدا یکسری از آنها ورشکست و یکسری دیگر نیز با تحریم‌ها رو‌به‌رو شدند. یک هزارتوی پیچیده و عجیب‌وغریب که حالا باعث شده این برندها در ایران چندین صاحب داشته باشند!
*** پای پپسی چگونه به ایران باز شد؟
* یک: گفته می‌شود در اوایل ورود برند «پپسی» پس از انقلاب در ایران، شرکت «ساسان» بود که توانست با این برند آمریکایی وارد مذاکره شود و محصولات خود را با نام پپسی، سون‌آپ و میراندا وارد بازار کند (قبل از انقلاب، شرکت زمزم با شرکت پپسی قرارداد داشت و تولید و توزیع این برند در ایران، دست این شرکت بود). شرکت «ساسان» تا پیش از آن، برند مشهور «پارسی‌کولا» را روانه بازار می‌کرد. شرکت ساسان به «ساتراپ دینا» وصل شد و کار گسترده‌تر شد.
* دو: ماجرای پپسی اما به همین سادگی‌ها نیست. شرکت «ساسان» از نظر مدیریتی و سازمانی با شرکت «نیسان شرق» و «دینا فود» ارتباط تنگاتنگی دارد. شرکت «نیسان شرق» بخش بزرگ دیگری از محصولات پپسی را در ایران تولید می‌کند و «دینا فود» نیز تولیدکننده چیپس و پفک «چی‌توز» است. درواقع با هلدینگ بزرگی به نام «دینا» طرف هستیم که همه شرکت‌های فوق جزو زیرمجموعه آنها قرار می‌گیرند. پایگاه اصلی همه این شرکت‌ها نیز مشهد و استان خراسان رضوی است.
* سه: این هلدینگ، یک شرکت آلومینیوم‌سازی به نام «کاوه» دارد که کار تولید قوطی‌های نوشابه را خودشان انجام می‌دهند. بسته‌بندی و پخش و توزیع نوشابه‌ها نیز توسط شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ «دینا» انجام می‌شود.
* چهار: «شاپور خستو» در هرم مدیریتی سه شرکت فوق، نقش اصلی و اساسی را دارد. نام افراد دیگری به نام‌های «حمید نیکوئی‌نوغانی»، «عبدالله کاظمی‌بیدختی»، «فرید سعادتیان» و… نیز در میان گردانندگان اصلی این شرکت‌ها دیده می‌شود. در محافل غیررسمی، درباره وابستگی این کارخانه‌ها و شرکت‌ها با برخی نهادها و سازمان‌ها صحبت می‌شود که تا به حال به طور رسمی تایید نشده است.
* پنج: پپسی اما یک بازیگر دیگر در ایران دارد. گفته می‌شود در دهه ۸۰، پپسی از روند فروش محصولات خود در ایران راضی نبود و برند آمریکایی دیگر؛ یعنی «کوکاکولا»، تقریبا تمام بازار ایران را گرفته بود. در این بازه زمانی، مدیران شرکت «ارم‌نوش» که نوشابه‌های ارم را تولید می‌کردند با مدیران «سون‌آپ» که جزو محصولات پپسی است وارد مذاکره شدند و توانستند نوشیدنی‌ای با عنوان «سون‌آپ» را وارد بازار کنند. مدتی بعد اما کسی نفهمید چه اتفاقی افتاد که مسئولان «ارم‌نوش» با پپسی وارد مذاکره شدند و توانستند مجوز تولیدات این محصول را از آن خود کنند. یک شکار بزرگ در حوزه نوشیدنی.
* شش: گروه کارخانجات ارم‌نوش، متشکل از کارخانه ارم‌نوش، کارخانه آکوفینا، کارخانه پپسی تبریز، کارخانه پیمان فردان، کارخانه فردان جهان و کارخانه سوپرچای است. سایت این شرکت درباره تاسیس کارخانه پپسی نوشته: «کارخانه پپسی تبریز یکی از مجموعه‌های شرکت ارم‌نوش در جنوب شرقی شهر تبریز در کیلومتر ۲۲ جاده تبریز- تهران واقع می‌باشد.
عملیات احداث و کلنگ‌زنی این کارخانه در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۶ و بهره‌برداری و شروع و تولید آن در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۷ صورت پذیرفت. محصولات تولیدی این واحد اعم از نوشابه‌های پپسی، میراندا، سون‌آپ و پپسی دایت است که در استان‌های شمال غرب کشور ایران، اعم از استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، مرکزی، لرستان و قم توزیع می‌شود.»
*** پای کوکاکولا چگونه به ایران باز شد؟
* یک: شرکت «خوشگوار» مشهد یکی از قطب‌های اصلی صنعت نوشابه در ایران و تولیدکننده برندهای کوکاکولا، فانتا و اسپرایت است. این شرکت که پیش از انقلاب با کوکاکولا قرارداد همکاری داشت، بعد از انقلاب هم این همکاری را ادامه داد تا اینکه سال ۱۳۶۳ ورود عصاره این نوشابه به ایران ممنوع شد. در این زمان خوشگوار به سمت استفاده از فرمول ایرانی ساخت نوشابه رفت؛ فرمول ساخت دکتر فرخ سرمد که بعدها در قالب شرکت صنایع غذایی ایران درآمد و در شهر نوشهر به تولید عصاره نوشابه پرداخت.
* دو: شرکت نوشاب سال ۱۳۷۰، با خرید کارخانه شمس تهران تصمیم به تولید کوکاکولا در ایران گرفت. شرکت کوکاکولا نیز با امضای قراردادی به مبلغ ۱۵ میلیون دلار ۲۷ درصد سهام شرکت را در اختیار گرفت و همکاری برای تولید کوکاکولا آغاز شد. به‌این‌ترتیب کوکاکولا اولین شرکت خارجی‌ای لقب گرفت که بعد از انقلاب در ایران سرمایه‌گذاری می‌کرد.
با امضای قرارداد، حدود ۴۰ میلیون بطری با آرم کوکاکولا تهیه و تولید نوشابه نیز در ال ۱۳۷۳ آغاز شد، اما یک سال بعد با وضع تحریم‌های آمریکا، همکاری کوکاکولا با ایران متوقف و شرکت نوشاب از دریافت فرمول تولید کوکاکولا محروم شد. این تنها بدشانسی نوشاب نبود؛ چراکه شرکت خوشگوار هم توانسته بود عصاره‌های نوشابه را وارد ایران و نوشابه‌های کوکاکولای خود را حتی زودتر از نوشاب وارد بازار کند. این‌گونه بود که نوشاب، نتوانست سهم زیادی از بازار را نصیب خود کند.
* سه: نکته جالب‌تر اما اینجاست که شرکت خوشگوار هرگونه ارتباط با شرکت کوکاکولا را رد می‌کند! زمانی که انتقادها به حضور کوکاکولا در ایران افزایش یافته بود، «مهدی صیادیان»، عضو هیأت‌مدیره شرکت خوشگوار تهران، به خبرگزاری ایسنا گفته بود: «شرکت خوشگوار هیچ‌گونه ارتباطی با شرکت کوکاکولا نداشته و وجهی نیز به آنها پرداخت نکرده است. ما همواره اسانس مورد نیاز خود را از کشور ایرلند خریداری کرده و در هیچ زمانی هم با شرکت کوکاکولا و کشور آمریکا ارتباط نداشته و نخواهیم داشت… ما تحت هیچ موضوعی مبلغی را به شرکت کوکاکولا پرداخت نکرده‌ایم.»
* چهار: به‌جز «مهدی صیادیان»، افراد دیگری مانند «محمدرضا توتونچیان»، «افشین براتی»، «میلاد یزدی»، «مسعود یزدی» و… جزو تصمیم‌گیران شرکت‌های مختلف خوشگوار مانند خوشگوار تهران، خوزستان، تبریز و… دیده می‌شوند. مدتی است که سایت شرکت خوشگوار و شرکت‌های تابعه آن از دسترس خارج شده‌اند که گمانه‌زنی شده این اقدام ممکن است به دلیل تحریم‌ها انجام شده باشد تا فعالیت شرکت کوکاکولا در ایران برای کشورهای دیگر چندان علنی نشود و این برند همچنان بتواند در ایران فعالیت کند.
*** معیاری برای سنجش پپسی در ایران
همانطور که گفتیم، پپسی قرار است نوشیدنی جدید خود با نام «Driftwell» را در چند ماه آینده وارد بازار جهانی کند. در آن زمان است که عیار این چند نمایندگی داخلی پپسی در ایران مشخص می‌شود. قطعا در آن بازه زمانی، شرکتی در ایران می‌تواند محصول جدید را تولید کند که واقعا نمایندگی پپسی را دارد و می‌تواند فرمول جدید آن را بگیرد.
