هفت صبح، بسیم لاله | در حالیکه در ایران طی ماههای اخیر، فشارهای غیرقابل تحمل اقتصادی و کوچک شدن سفرههای بسیاری از خانوادهها نفس آنها را به شماره انداخته و افزایش نجومی و لحظهای قیمتهای اقلام اساسی باعث شده تا بیلبوردها و صفحات مجازی که فروش اقساطی گوشت و مرغ و برنج و... را تبلیغ میکنند، به صحنههایی عادی بدل شود، در لایههایی از جامعه همچنان زندگی لاکچری ادامه دارد! زندگیهایی که شاید یکی از ابتداییترین ملاک آنها از دید «از ما بهتران» داشتن خطوط «رند» تلفن همراه باشد.
حالا سیمکارتهای رند، به بازاری در سایه، ولی در عین حال پررمز و راز بدل شدهاند که قیمتهای نجومی آنها گاه حتی از یک خانه نیز بیشتر است. براساس تعاریف بازار، خط «رند» به سیمکارتی گفته میشود که الگوی خاص و منظمی در خوانش اعداد خود دارد. این الگو باعث میشود شماره راحتتر حفظ شود، ظاهری خاص پیدا کند و برای دیگران جذابتر به نظر برسد. سیمکارتهایی که به نوعی اعتبار شخص محسوب میشود، ضمن این که بسیاری با آن کاسبی هم میکنند چون خریدار دارند و سودهای کلانی را عاید دارندگان آنها میکنند.
در این میان اما، به گفته فروشندگان این خطوط، بیشتر کسانی که به دنبال خرید و استفاده از این نوع سیمکارتهای رند هستند، به دنبال جلب توجه، کسب موقعیت اجتماعی و به رخ کشیدن جایگاه برتر اجتماعی خود و به نوعی فخر فروشی به دیگران هستند! همان افرادی که برای آنکه نشان دهند از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند، خودشان را به آب و آتش میزنند و از انجام هیچ کاری دریغ نمیکنند. حتی اگر این شخصیتسازی، پوشالی و کاذب باشد.
در طول این سالها بسیاری از کسبوکارها و مدیران آنها برای برندینگ و راحتی مشتریانشان به دنبال شمارههای خاص رفتهاند، افراد مشهور، هنرمندان و تاجرها و... نیز از سیمکارت رند برای متمایز شدن استفاده کردهاند. در کنار این دو طبقه، از آنجاییکه در جامعه ایرانی، توجه به اعداد خاص (مثل ۲۲۲۲ یا ۴۴۴۴) و تقارن، همواره ارزش فرهنگی داشته است، سیمکارتهایی که از چنین الگویی پیروی میکردند نیز، به مرور، اعتبار و قیمت خاصی پیدا کردهاند.
ویترین اقتصاد بیمار در پاساژهای موبایل
پاساژ ایرانیان در خیابان جمهوری و پاساژ چهارسو، فقط مرکز خرید موبایل نیستند؛ اینجا میشود نسخه فشردهای از اقتصاد ایران را دید. روی شیشه مغازهها، کنار گوشیهای چند ده میلیونی، کاغذهایی با فونت درشت چسبانده شده:
«۰۹۱۲ کد ۱ – رُند کامل – قیمت توافقی».
سیمکارت چگونه سرمایهای شد؟
در منطق اقتصادی، دارایی سرمایهای باید یا ارزش افزوده ایجاد کند یا در فرآیند تولید به کار بیاید. سیمکارت هیچکدام از این ویژگیها را ندارد. اما در ایران، بهواسطه تورم مزمن، بیثباتی سیاستگذاری و کاهش جذابیت فعالیتهای مولد، نقش آن تغییر کرده است. حالا ما با سیمکارتهایی مواجه هستیم که قیمتهای نجومی و حیرتانگیزی دارند. فروشندگان از ۲۰۰، ۳۰۰، ۵۰۰ و حتی ۳ میلیارد تومان برای برخی سیمکارتها حرف میزنند؛ ارقامی که برای یک خط تلفن، در هیچ اقتصاد سالمی معنا ندارد. رضا یکی از فروشندگان قدیمی پاساژ ایرانیان به «هفت صبح» میگوید: «سیمکارت نه مالیات داره، نه دردسر. سند نمیخواد، ثبت شرکت نمیخواد. میخری، میفروشی. برای اقتصاد مریض، این یعنی بهشت.»
کد ۱، ۲ و ۳؛ اسطورههای بیپشتوانه
اما این فقط یک روی سکه است. در دنیای امروز، کدهای ابتدایی همراه اول ــ بهویژه ۰۹۱۲ با کد1 - سالهاست به نماد «اعتبار» برای بخشی از جامعه از ما بهتران، تبدیل شدهاند. نه بهخاطر کیفیت فنی، بلکه بهدلیل ذهنیت اجتماعی.یک کاسب در چهارسو توضیح میدهد:«طرف میگه اگه کد ۱ باشه، مشتری بیشتر اعتماد میکنه. یعنی شماره تلفن ابزار اعتبارسازی جعلی شده. این تو اقتصاد سالم معنا نداره، ولی اینجا داره.»
بازار رُندها؛ بازی با اعداد
شمارههای رُند هم داستان مشابهی دارند. اعداد تکرارشونده، آینهای یا ترتیبی، حالا قیمتگذاری میشوند؛ نه بر اساس کارکرد، بلکه بر اساس «کلاس اجتماعی» و «اعتباری» که میتوانند به شخص بدهند! یکی از فروشندگان میگوید: «مشتری میگه میخوام شمارهام کلاس داشته باشه. اینجا که بشینی، کلمه«کلاس» را زیاد میشنوی! یعنی اقتصاد رفته سمت نمایش، نه تولید.» اکبر جوان 29 سالهای است که آمده تا از این فروشگاه خط رندی بگیرد. بچه مایهدار است و اصلا قیمت برایش معنایی ندارد.
این را از صحبتهایش با فروشنده به خوبی میتوان فهمید. وقتی از او در مورد دلیل اصرارش برای داشتن خطی رند سوال میکنم، میگوید: خب کلاس داره! همه بچهها – دوستان – ما هم خطهاشون رند و قشنگه. وقتی میخوای شماره بدی، طرف فکر میکنه چقدر باکلاس و مهمی! وقتی میبیند که فروشنده حواسش به بقیه مشتریهاست چشمکی میزند و میگوید: این شمارهها بهخصوص در پارتیها و وقتی بخواهی به دخترا شماره بدهی به دردت میخورد. در واقع یه جور وسیله برای مخ زدنه!
آسیب اجتماعی اول: کلاهبرداری با نقاب «اعتبار»
اما ماجرا فقط به سوداگری ختم نمیشود. فعالان بازار میگویند افزایش قیمت سیمکارتهای «خاص»، زمینه سوءاستفاده و کلاهبرداری را هم فراهم کرده است. دهنوی از فروشندگان باسابقه در پاساژ ایرانیان میگوید: «کلاهبردار وقتی با یه ۰۹۱۲ کد ۱ تماس میگیره، طرف مقابل ناخودآگاه اعتماد میکنه.
خیلی از پروندههای کلاهبرداری دقیقا از همین نقطه شروع شده.» به گفته او، در سالهای اخیر حتی بازار خرید و فروش سیمکارتهای دارای «سابقه» شکل گرفته؛ خطهایی که سالها فعال بودهاند تا «واقعی» به نظر برسند. اگر این سیمکارت برای یک فرد کارخانه دار یا تاجر بوده باشد که قیمتهای آنها سربه فلک میزند. به طور کلی این بازار چون نظارتی روی آن نیست با هر چیزی تلاش میکند تا سیمکارتها را به قیمتهای بالاتری بفروشد و بازار را گرمتر کند!
سیمکارت بهجای هویت
در چنین فضایی، شماره تلفن به نوعی «هویت اقتصادی» بدل شده است. داشتن کد پایین یا شماره رُند، به برخی افراد این توهم را میدهد که معتبرتر، قابل اعتمادتر یا بالاتر از دیگران هستند؛ زمینهای خطرناک برای فریب، سوءاستفاده در عین، «نابرابری اجتماعی».اردشیر دو سیمکارت رند دارد. بیزینسمن است و حساب پروپیمانی دارد.
وی یکی از خطهایش را از سالها قبل و به صورت عادی خریده و برای دومی، 800 میلیون تومان پول در سال گذشته داده است! با این حال میگوید: واقعا خط رندی که دارم برایم کارساز بوده است. انگار وقتی مخاطبم شماره را میبیند، حس اعتماد به او دست میدهد و گاردش باز میشود! برای همین فکر میکنم یک خط رند واقعا برای کسانیکه کارهای بیزینسی دارند یا مدیریت یک مجموعه را برعهده دارند، لازم است.
آسیب اجتماعی دوم: جوانان عاشق دلال بازی
یکی از مهمترین پیامدهای این بازار، تغییر مسیر سرمایههای خرد جوانان است. سرمایههایی که میتوانست وارد کسبوکارهای کوچک، تولیدی یا نوآورانه شود، حالا جذب بازارهایی میشود که تنها خاصیتش سفتهبازی است.رسول یکی دیگر از فعالان بازار چهارسو در این زمینه میگوید: «خیلی از جوونها میان میگن با 100 با 200 میلیون چی کار کنیم؟ وقتی میشنون تولید ریسکه یا اصلا با این پولها نمیتونن کاری دست و پا کنن، میرن سمت سیمکارت. این خطرناکه.»
ایرانسل؛ بازی دوم اما گرانتر از انتظار
اگرچه تمرکز بازار بیشتر روی همراه اول است، اما ایرانسل هم سهم خودش را دارد. سیمکارتهای دائمی قدیمی ایرانسل با پیششمارههای خاص یا شمارههای کاملا رُند، حالا قیمتهایی بین ۳۰ تا 5۰۰ میلیون تومان دارند.رضا جوان ۲۵ سالهای که اصطلاحا به صورت سرپایی در پاساژ ایرانیان کار میکند و حتی زمانیکه مردم در صف ثبت نام سیمکارت شبها در اداره پست میخوابیدند به خبرنگار«هفتصبح» میگوید: «ایرانسل هیچوقت جای همراه اول رو نگرفت، ولی چون ارزونتر بود، الان شده گزینه سرمایهگذاری قشر متوسط. مردم میگن کد ۱ نداریم، لااقل ایرانسلمان، رُند باشه.»
بازاری که فقط در ایران هست
پویا فیروزی، اقتصاددان وعضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی ایران و کره در گفتوگو با «هفت صبح» با انتقاد از گسترش فعالیتهای واسطهای و سفته بازی در حوزههای مختلف میگوید:«وقتی بازدهی فعالیت مولد کمتر از تورم است، سرمایه به سمت داراییهای غیرمولد میرود. سیمکارت یکی از عجیبترین نمونههای این پدیده است؛ چون هیچ ارزش افزودهای ندارد و صرفا قیمت آن بر اساس ذهنیت اجتماعی بالا میرود.»
او ادامه میدهد:« این روند برای جوانان بسیار مخرب است. نسلی که باید مهارت بیاموزد و تولید کند، به دلالی عادت میکند. نتیجهاش کاهش سرمایه اجتماعی، افت بهرهوری و تعمیق رکود است.» فیروزی معتقد است این بازار محصول ترکیب اقتصاد بیمار و فرهنگ پوپولیستی است :«در اقتصاد پوپولیستی، نمادها جای واقعیت را میگیرند. شماره رُند یا کد پایین میشود نماد موفقیت؛ حتی اگر پشت آن هیچ فعالیت اقتصادی واقعی نباشد.»
عضو هیئت رئیسه اتاق ایران و کره با اشاره به سایر کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه میگوید: در این کشورها اصلا چنین بازاری وجود ندارد! سیمکارت یک کالای مصرفی است و قرار نیست به اعتبار یا کیفیت مالک یا صاحب کسب و کار چیزی اضافه یا کم کند شاید چند شماره خاص مثلا تکرار یک عدد خاص به طور متوالی سبب شود قیمت سیمکارت کمی بیشتر از قیمت معمول شود اما نه به صورتی که امروز در کشورمان میبینیم. وقتی قیمت یک سیمکارت کد ۱ که رند باشد به ارزش یک خانه مسکونی در مرکز یا جنوب شهر است، یعنی این اقتصاد مریض است.
وی تصریح کرد: در سالهای قبل خانه تبدیل به کالای سرمایهای شد اما همزمان با بدتر شدن وضعیت اقتصادی و رونق سفته بازی و دلالی سایر حوزهها به این بازار اضافه شدند؛ خانه، خودرو، موبایل و حالا سیمکارت. اینها همگی نشان از یک اقتصاد بیمار و پوپولیستی است.
قیمتهای تریلیونی سیمکارتها
گرانترین سیمکارت عددی ایران شمارهای با کد1 است. بعد از این شماره، شمارهای با 7 عدد 2 است که جزو گرانترین سیمکارتهای ایران بهشمار میرود. به همین ترتیب قیمت سیمکارتها بر اساس اعداد آنها گرانتر میشوند.در صورتی که پس از کد ۰۹۱۲ عدد ۱ بیاید سیمکارت ۰۹۱۲ کد ۱است، سیمکارت ۰۹۱۲ کد ۱ اولین کد سیمکارت دائمی همراه اول است که در سال ۱۳۷۳ رسما از سوی همراه اول عرضه شد، فروش سیمکارت کد۱ در آن زمان بهصورت ثبت نام همراه اول بود که بعدها در بازار خرید و فروش سیمکارت از محبوبیت ویژهای برخوردار شد، امروزه سیمکارت ۰۹۱۲ کد۱ گرانترین کد ۰۹۱۲ محسوب میشود که قیمت پایه این کد از 200 میلیون تومان به بالاست.
اما اینها گرانترین قیمتهای بازار سیمکارتهای ایران نیستند. به عنوان مثال کافی است سری به برخی از سایتهای خرید و فروش سیمکارتهای «خاص» و «رند» داشته باشید تا قیمتها دستتان بیاید. در سایت رند باز، قیمتهای کف، معمولا از یک میلیارد به بالا شروع میشود و میرود تا نقطهای نامعلوم. گرچه باز هم این خطوط، گرانترین خطوط کشور نیستند. مالک یکی از این سایتها به «هفت صبح» میگوید: این بازار قاعده خودش را دارد. گاهی شما یک شماره را فقط 100 تا 200 میلیون از یک نفر پول لازم میخرید و بعد وقتی میبینید یک هنرپیشه یا یک بچه پولدار، عاشقش شده، همون خط رو با کمی چرب زبانی تا چند میلیارد تقدیمش میکنید!
وی در مورد گرانترین شماره بازار ایران اما میگوید: اتفاقا چند وقت قبل با گروهی از همکاران در همین زمینه صحبت میکردیم، کسی نمیدونست مالک گرونترین خط کیه؟ چون جایی این خرید و فروشها ثبت نمیشه. هر فروشندهای هم اطلاعاتش رو بیرون نمیده. اما یادم هست که یکی دو سال قبل لیستی از شمارههای رند مانند ۰۹۱۲۱۱۱۱۱۱۱،۰۹۱۲۲۲۲۲۲۲۲ و... 09128888888منتشر شد که گفته میشد قیمتهایشان از 300میلیارد تا 15 میلیارد بودند. اگر این اعداد درست باشند، الان با توجه به چند برابر شدن تورم و قیمتها، این اعداد به تریلیون رسیدهاند!
لبخندی میزند و ادامه میدهد: ما الان مشتریان زیادی داریم که 10 – 20 سال قبل، سیمکارتشان رو با قیمتی اندک خریدهاند و حالا میتونن چند صد میلیون یا حتی چند میلیارد بفروشن و سرمایهای کنن برای کارهاشون. حتی یکی از همکاران تعریف میکرد که زن و شوهری اومده بودند سیمکارتشون رو بفروشند تا بتونن خونهای بخرند.
خطهایی برای طبقات اجتماعی «رند» طلب
از پدیده شمارههای «رند» میتوان به عنوان یک پدیده میان شاخهای نام برد. پدیدهای که علاوه بر وجهه اقتصادی آن، میتواند جنبههای اجتماعی قابل بحثی هم داشته باشد. موضوعی که دکتر امانالله قرایی مقدم، جامعه شناس، نیز در مورد آن، اینگونه اظهارنظر میکند: این پدیده مهر تاییدی است بر اینکه اقتصاد ما بیمار بوده و دچار بیماری و سردرگمی است. براساس یک تئوری جامعه شناختی، از قرن 16 به بعد، دنیا به سمت مادیگرایی و مشاهدات حسی پیش رفته و میرود. براین مبنا، در جوامع مختلف، مهمترین معیار ارزش گذاری افراد، وسایلی است که استفاده میکنند. مانند لباسهایی که میپوسند؛ ساعتی که دست میکنند، ماشینی که دارند یا همین خطهای رندی که از آنها استفاده میکنند. در واقع این وسایل، به ابزاری برای سنجش تشخص افراد بدل شده است.
وی با ذکر اینکه بیشتر، شهروندان «نوکیسه» به دنبال کسب جایگاه اجتماعی از این محل هستند میافزاید: این افراد از آنجاییکه به یکباره به پول و پله و ثروتی دست پیدا کردهاند تلاش میکنند تا با همین پول برای خودشان شخصیت بخرند. با خرید ساعتهای آنچنانی، زیورآلات گران قیمت، ماشینهای لوکس و....! در واقع میخواهد با پول، خودش را هم سطح طبقههای بالای جامعه نشان دهد. دلیل این امر نیز واضح است. چون بالا رفتن جایگاه و منزلت اجتماعی، فاصله موقعیت سیاسی و اجتماعی آنها با دیگران را نیز بیشتر میکند.
این جامعهشناس در مورد طیفی که این سیمکارتها، سرمایهای برای آنها محسوب میشود نیز میگوید: این سیمکارتها، در واقع ثروت باد آوردهای هستند که به دست عدهای رسیده است که نمیدانند چگونه از آن به صورت صحیح برای افزایش تولید داخلی و یا خدمات استفاده کنند. شهروندانی که به خاطر خرید یک سیمکارت ساده، در سالهای نه چندان دور و ارزش پیدا کردن این سیمکارتها، به نوعی ثروتمند شدهاند و با آن پز میدهند یا پول آن را صرف کارهای کم ارزش میکنند.
ضمن آنکه به نظر میرسد این سهلالوصول بودن کسب ثروت کم کم دارد به عادتی ناسالم برای ایرانیها و بهخصوص جوانان تبدیل میشود. رویهای که براساس آن جوان وقتی میبیند با فروش یک سیمکارت به اندازه چندین سال کار کردن، درآمد دارد، به شدت تمایل پیدا میکند که به جای کار کردن و اشتغال پایدار به دلالی روی آورد و ره چند ساله را چند شبه طی کند. موضوعی که میتواند اساس فلسفه و نظم یک جامعه سالم را برهم زند.
انواع سیمکارتهای رند
براساس عرف و تعاریف بازار، سیمکارتهای رند به دستههای مختلفی تقسیم میشوند:
1- رند تکراری: مثلاً: 333-3333 - 0912
2- رند پلهای: در این خطوط اعداد به ترتیب بالا یا پایین میروند، مثلاً: 123-4567- 0912
3- رند آینهای: در این نوع، بخش پایانی شماره، بازتاب ابتدای آن است. مثلاً: 0912-4554-0912
4- رند هزار یا میلیونی: در این خطوط، شماره به صفرهای ردیفی ختم میشود.مثلاً:
000-500-0912
5- رند ترکیبی: این شمارهها شامل ترکیبی از چند الگوی بالا در شمارهها هستند.
از کد ۱ و شماره رُند تا کلاهبرداری
در بسیاری از کشورهای جهان، سیمکارت ارزانترین حلقه زنجیره ارتباطات است؛ کالایی مصرفی که عمرش به چند سال هم نمیرسد. اما در ایران، امروز در کنار بازار، ملک، خودرو، موبایل و حالا سیمکارت هم کالای سرمایهای شده است. به بیانی در کشور ما، سیمکارتهای «خاص» همراه اول و ایرانسل ــ بهویژه کدهای ۱، ۲ و ۳ یا شمارههای رُند ــ به داراییهایی چند صد میلیونی و حتی میلیاردی تبدیل شدهاند؛ بازاری که نهتنها هیچ ارزش افزودهای برای اقتصاد ایجاد نمیکند، بلکه بهگفته فعالان بازار و کارشناسان، به بستری برای سوداگری، کلاهبرداری وحتی شکلگیری نوعی از آسیبهای اجتماعی در ساختار جامعه با افزایش فاصله طبقاتی تازه بدل شده است.
