کابل و صدای فروچکیدن آخرین قطره
براساس گزارش‌ها، شهر ۶ میلیونی افغانستان ممکن است تا سال ۲۰۳۰ نخستین پایتخت بی‌آب جهان شود
هفت صبح| کابل، پایتخت گرفتار در جنگ، تحریم و تغییرات اقلیمی، حالا با بحران دیگری دست‌وپنجه نرم می‌کند که حتی از حملات نظامی آمریکا هم مرگبارتر است: خشکیدن کامل منابع آب تا سال ۲۰۳۰. براساس گزارش تازه‌ای از مؤسسه غیرانتفاعی مرسی کورپس، سطح سفره‌های آب زیرزمینی کابل طی یک دهه گذشته بین ۲۵ تا ۳۰ متر کاهش یافته و اکنون با سرعتی خطرناک به مرز خشک‌شدن کامل نزدیک می‌شود.
این گزارش هشدار می‌دهد که در صورت ادامه روند کنونی، کابل ممکن است به نخستین شهر بزرگ مدرن جهان تبدیل شود که آب ندارد و این، نه یک پیش‌بینی خیالی بلکه سناریویی بسیار محتمل در کمتر از پنج سال آینده است. به گزارش الجزیره، بیش از ۹۰ درصد از تأمین آب کابل بر دوش چاه‌های حفاری شده است اما نیمی از این چاه‌ها اکنون خشک شده‌اند و بسیاری دیگر نیز با تنها ۶۰ درصد ظرفیت کار می‌کنند.
همزمان، حدود ۸۰ درصد آب‌های زیرزمینی پایتخت آلوده به فاضلاب، آرسنیک یا شوری بالاست. به گفته کارشناسان، روند برداشت سالانه آب از سفره‌ها، ۴۴ میلیون متر مکعب بیش از میزان تجدید طبیعی منابع است، معادلی برای یک فاجعه زیست‌محیطی. یونیسف هشدار داده نیمی از چاه‌های دسترسی به آب شرب از کار افتاده‌اند. حالا با هر سالی که می‌گذرد، شهروندان فقیرتر کابل باید برای یافتن آب، عمیق‌تر زمین را بکاوند یا کیلومترها راه بروند.
البته مثل همیشه، بحران آب کابل چهره‌ای نابرابر و طبقاتی دارد. ساکنان ثروتمند توان مالی حفر چاه‌های عمیق‌تر و نصب سیستم‌های تصفیه دارند اما ساکنان فقیرتر هر روز با دستانی خالی و دبه‌هایی کوچک، در کوچه‌ها به‌دنبال آب می‌گردند. به گفته عبدالهادی اچک‌زی، فعال اقلیمی در کابل، این کودکان شب‌ها نیز از جست‌وجوی آب باز نمی‌مانند و متاسفانه آنها بیشتر وقت‌شان را صرف آوردن آب می‌کنند تا رفتن به مدرسه. در این میان، شرکت‌های خصوصی هم دست از بهره‌کشی برنداشته‌اند.
به گفته نجیب‌الله سدید، پژوهشگر ارشد منابع آب، بیش از ۵۰۰ کارخانه تولید نوشیدنی در کابل فعالیت می‌کنند که همگی از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند. تنها شرکت «آلوکوزی» سالانه نزدیک به یک میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند، یعنی حدود ۲.۵ میلیون لیتر در روز. بیش از ۴۰۰ هکتار گلخانه نیز در کابل وجود دارد که سالانه حدود ۴ میلیارد لیتر آب مصرف می‌کنند. این در حالی‌ست که هیچ نظام کنترل یا نظارت مؤثری بر میزان برداشت این واحدها وجود ندارد.
خشکسالی‌های مکرر، ذوب زودهنگام برف‌ها و کاهش بارش، روند تجدید منابع آب را مختل کرده‌اند. سه رودخانه اصلی کابل، یهنی لوگر، پغمان و کابل که از کوه‌های هندوکش سرچشمه می‌گیرند، وابسته به آب حاصل از ذوب برف و یخچال‌ها هستند. اما بین اکتبر ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴، کشور تنها ۴۵ تا ۶۰ درصد بارش میانگین زمستان‌های گذشته را دریافت کرد. افزایش دمای هوا، تبخیر را تشدید کرده و نیاز آبی بخش کشاورزی را نیز بالا برده است. در حالی که مناطق روستایی افغانستان نیز با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کابل با جمعیت روبه‌رشد، در کانون این بحران قرار گرفته.
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، بسیاری از طرح‌های آبی متوقف شده‌اند. یکی از مهم‌ترین آنها، پروژه مشترک آلمان و اتحادیه اروپا برای انتقال آب از سفره‌های لوگَر به کابل بود که با ظرفیت انتقال سالانه ۴۴ میلیارد لیتر می‌توانست بخش بزرگی از نیاز پایتخت را تأمین کند. اما پس از سقوط دولت اشرف غنی، پروژه متوقف شد، آن‌هم در حالی که بیش از دوسوم آن پیش‌تر اجرا شده بود.
همچنین، پروژه ساخت سد شاه‌توت با همکاری دولت هند نیز در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است. این سد قرار بود آب کابل را از رودخانه کابل تأمین کند. تحریم‌های بین‌المللی علیه طالبان نه‌تنها دسترسی افغانستان به منابع مالی و فناوری را محدود کرده، بلکه امکان اجرای پروژه‌های زیربنایی برای احیای منابع آبی را نیز مسدود ساخته است. حتی اقدامات ساده‌ای مثل لای‌روبی کانال‌ها، تعمیر لوله‌ها و تصفیه‌خانه‌ها هم زمین‌گیر شده‌اند.
کارشناسان اتفاق‌نظر دارند که توسعه زیرساخت‌های آبی، احیای سفره‌های زیرزمینی، احداث سدهای ذخیره‌ای و به‌روزرسانی شبکه لوله‌کشی‌های فرسوده باید در اولویت قرار گیرد. اما تحقق این اهداف نیازمند کمک خارجی، رفع محدودیت‌های مالی و بازگشت سازمان‌های امدادی و عمرانی به کشور است. افزایش ذخیره‌سازی آب‌های سطحی، احداث مخازن باران‌گیر و سدهای خاکی برای نفوذ آب به لایه‌های زیرزمینی، از جمله راهکارهایی است که کارشناسانی چون اسِم میار و عبدالهادی اچک‌زی مطرح کرده‌اند. نوسازی زیرساخت‌ها نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه اتلاف آب را نیز کاهش می‌دهد.
اما با تداوم انزوای افغانستان، افق این راهکارها نیز همچون آسمان خشک کابل، تیره‌وتار است. شرایطی که گریبان‌گیر افغانستان شده، دیر یا زود سراغ کشورهای دیگر هم خواهد رفت. در سال‌های پیش رو، از روی مدیریت منابع آبی در شهرها و کشورها، می‌توان دریافت که نسبت آن ملت با علوم و فناوری‌های روز، روابط دوستانه و مراوده با جامعه جهانی و نیز عدالت اجتماعی و اقتصادی چگونه است.
