بی‌سابقه، شوک‌برانگیز، دردناک | در زلزله دهشتناک ۱۰ شهریور سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا چه گذشت؟
زلزله دیشب چند هزار نفر را مقتول و مجروح کرد؛ 70قریه در زلزله شدید زیرورو شد
هفت صبح| واقعه زلزله شامگاه ۱۰ شهریور سال ۱۳۴۱ بوئین‌زهرا، آنچنان شوک‌برانگیز بود که تا روزها پس از وقوع این حادثه، همچنان تیتر اول جراید کثیرالانتشار ایران در آن سال بود. فاجعه زلزله بوئین‌زهرا، آنگونه بود که هرگز آمار دقیق کشته‌شدگان آن مشخص نشد و تا امروز نیز هنوز معلوم نیست عمق خشم طبیعت در دشت قزوین، چه تعداد قربانی گرفت.
تورق جراید پایتخت ازجمله روزنامه اطلاعات در شهریور سال ۱۳۴۱، ابعاد مختلفی از واکنش‌ها، بازتاب‌ها و پیامدهای این فاجعه را می‌نمایاند؛ ابعادی که می‌تواند در بازنمایی آنچه بر مردم بلوک زهرا در این زمین‌لرزه کم‌سابقه رفت، تأثیر بسزایی داشته باشد.
روزنامه عصرگاهی «اطلاعات»، حدود ۱۴ ساعت پس از این واقعه دردناک در ۱۱ شهریور، درحالی‌که هنوز ابعاد زلزله به‌درستی هویدا نشده بود؛ تیتر نخست خود را به زلزله بوئین‌زهرا اختصاص داد: «زلزله دیشب چند هزار نفر را مقتول و مجروح کرد». 70قریه در زلزله شدید زیرورو شد. این روزنامه نوشت: «ساعت یازده دیشب هفتاد قریه تابعه قزوین طی یک زلزله شدید زیرورو شد.
در اطراف قزوین دو ناحیه بیش از سایر نواحی آسیب دیده است. از پنج هزار نفر سکنه قریه «دال اصفهان» [دانسفهان] چهار هزار نفر زیر آوار مانده‌اند و در این قریه زمین دهان باز کرده و آب گل‌آلودی سرازیر شده که قسمتی از قریه را با خود برده است. در ناحیه حصار از هزار نفر سکنه فقط ۷۰ نفر زنده مانده‌اند.»
این گزارش می‌افزاید: «اکنون مصیبت‌دیدگان و زلزله‌زدگان به سه چیز احتیاج دارند. آب، نان و بولدوزر برای اینکه نعش کسان خود را از زیرخاک خارج کنند. سیل فراریان و زلزله‌زدگان به‌سوی قزوین در حرکت هستند. هزاران نفر از دهات به‌فرمان وجدان و اخلاق خود بیل به دست به‌سوی «دال اصفهان» به حرکت درآمده‌اند تا اجساد مردگان و احیاناً زندگان را از زیرخاک بیرون آورند. خسارات مالی و مادی این حادثه رقم شگفت‌انگیزی را تشکیل می‌دهد و دهقانان تنگدست قزوین آخرین دارایی خود یعنی زن و فرزندان خود را نیز ازدست داده‌اند.»
بیش از هزار کشته؛ آمار اولیه زلزله: اطلاعات در ادامه گزارش‌های خود درباره این حادثه، خبر داد: «انتظار می‌رود تا آخر وقت امروز شاهنشاه ایران که در کرانه دریای خزر مشغول استراحت بوده‌اند؛ برای رسیدگی به اوضاع به تهران بازگردند.»
این روزنامه همچنین گزارش داد: «آخر وقت امروز در یک تماس تلفنی پیرامون تعداد کشته‌شدگان و مجروحین زلزله دکتر حسین خطیبی مدیرعامل جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران گفت: میزان تلفات وارده در نقاط زلزله‌زده هنوز معلوم نیست؛ زیرا اکیپ‌هایی که از طرف شیر و خورشید مرکز فرستاده شده است؛ هنوز در نقاط زلزله‌زده مستقر نگردیده و به این جهت تعیین میزان تلفات به‌درستی مقدور نیست. مدیرعامل جمعیت شیر و خورشید سرخ افزود: بااین‌وجود حدس زده می‌شود که تعداد تلفات و مجروحین بیش از هزار نفر باشد.»
به نوشته اطلاعات، «دکتر روشن سرپرست موسسه ژئوفیزیک گفت: زلزله دیشب در ساعت ۱۹ و ۲۲ دقیقه به‌وقت گرینویچ و ساعت 10 و ۵۲ دقیقه و ۳ ثانیه به‌وقت‌تهران آغاز شد. ضربه اصلی ۲۵ ثانیه طول کشیده و ضربه‌های متعدد بعداز آن در حدود یک دقیقه به طول انجامیده و ضربه‌های بعدی نیز هنوز ادامه دارد و این زلزله چه از نظر ضربه اصلی و چه ازنظر مدت بی‌سابقه است.»
یک روز پس از وقوع زلزله و درحالی‌که آرام‌آرام عمق فاجعه رخ می‌نمود؛ دولت عزای ملی اعلام کرد و مخبران جراید که خود را به منطقه زلزله‌زده بوئین‌زهرا رسانده بودند؛ گزارش‌هایی به پایتخت ارسال کردند که حکایت از فاجعه‌ای بزرگ با ابعادی تکان‌دهنده داشت.
۱۴ شهریور، این روزنامه خبر داد که «صبح امروز شاهنشاه برای بازدید از نقاط زلزله‌زده وارد قزوین شدند. هواپیمای حامل شاهنشاه در ساعت 10 و نیم در فرودگاه قزوین به زمین نشست و آقایان دکتر ریاحی وزیر بهداری و مهندس رجبی وزیر راه، تیمسار ارتشبد حجازی رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران، تیمسار ملک زاد فرمانده تیپ ۵ قزوین، فرماندار و روسای ادارات دولتی و اعضای انجمن شهر قزوین و جمعی از معتمدین و معاریف شهر مقدم شاهنشاه را استقبال کردند.»
یک هفته پس از فاجعه زلزله، در شرایطی که دیگر کسی امیدی نداشت در روستایی زنده‌ای از زیر خروارها آوار مصیبت بیرون کشیده شود و هزاران جان‌باخته خشم زمین، به گورهای سرد سپرده‌شده بودند، ناگهان خبر رسید که دو کودک سه و هفت ساله زلزله‌زده از زیر آوار زنده خارج شدند. روزنامه اطلاعات در شماره ۱۸ شهریور خود این خبر را با عکس یکی از این دو کودک بازتاب داده است.
بااین‌همه، 62سال پس از زمین‌لرزه بوئین‌زهرا، آمارهای دقیق تعداد تلفات انسانی در این فاجعه مشخص نبوده و در گزارش‌های رسمی و غیررسمی، از ۱۰ تا ۲۲ هزار نفر متغیر است. گرچه به گفته مصیبت‌دیدگان این واقعه دهشتناک، عمق درد، آن‌سان بود که هر آماری از کشته‌شدگان این واقعه گفته شود؛ قابل‌باور است!
