آبروداری نسبی سریالی

روزنامه هفت صبح| ‌ در یک قیاس کلی می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت سریالی سیما در سال 1402 بهتر از سال 1401 بود. رفع توقیف «سرزمین مادری» پس از یک دهه، حکم نفسی تازه داشت. این حسرت اما باقی است که دیگر بعید است چنین ترکیبی از چهره‌ها در یک سریال تلویزیونی کنار هم قرار بگیرند. در پرونده امروز درباره 10 سریال که استاندارد لازم برای همراه کردن مخاطب را داشتند، نوشته‌ایم.

عهدمان هم این بود که نقص‌ها را نادیده بگیریم؛ به امید بهتر شدن سطح کیفی مجموعه‌های نمایشی. خبر بد اینکه در سال 1402 تعداد زیادی سریال بی‌کفیت هم روی آنتن شبکه‌های مختلف رفتند. نمونه تازه آن «چرخ گردون» و «بیست کویید» بود که پخش آنها همزمان با آغاز ماه رمضان تمام شد. سریال‌هایی مثل «چشم‌بندی 2»، «ماه چراغ»، «همه‌گیری»، «تب و تاب»، «قصه‌های صندوق» و «مشاور» نیز هیچ جایی برای دفاع باقی نمی‌گذارند.

به عقب که برگردیم به یک سریال شکست‌خورده بزرگ برمی‌خوریم و آن فصل چهارم «نون خ» است که ابتدای سال جاری روی آنتن شبکه یک رفت اما کیفیت آن به گرد فصل‌های قبل نرسید. در میان آثار پخش شده، «بازپرس» وضعیتی بهتر داشت اما نمی‌توان ضعف‌هایش را نادیده گرفت. امسال تلویزیون بارها دست به دامن سریال تکراری ‌یا خارجی شد و این بدعتی است خطرناک! ماموریت پخش سریال جدید ایرانی از شبکه پنج (تهران) سلب شد و شبکه دو فقط چهار سریال جدید ایرانی در کنداکتور قرار داد. 

سرزمین مادری / کمال تبریزی/ شبکه سه

موضوع سریال: اتفاق خوب سال 1402 رفع توقیف «سرزمین مادری» یا همان «سرزمین کهن» است. این سریال با فیلمنامه علیرضا طالب زاده، زندگی رهی از کودکی تا میانسالی را روایت می‌کند و به همین بهانه تاریخ معاصر ایران ورق می‌خورد.

میزان موفقیت: فصل اول «سرزمین مادری» را می‌توان جزو بهترین سریال‌های تاریخ تلویزیون دانست؛ جایی که شاهد یک قصه خانوادگی بودیم که تاریخ و سیاست در آن حل شده بود. فصل دوم نیز از نظر ساختاری قابل دفاع است اما نمی‌توان منکر شد که حواشی توقیف، روی کیفیت آن سایه افکند. می‌دانید که سری دوم «سرزمین مادری» بعد از توقف آن در سال 1392 ساخته شد. ضمن آن که در برخی قسمت‌های این فصل، درام سریال جای خود را به روایت مستقیم تاریخ داد و این یک ضعف محسوب می‌شود. از جمله امتیازات مهم دیگر سریال بازی تحسین آمیز بازیگران است: علی شادمان، شهاب حسینی، هنگامه قاضیانی، زنده یادان پرویز پورحسینی و بیتا فرهی، میترا حجار، حسین محجوب، فرشته صدرعرفایی، لیلا زارع و دیگران.

نکته: «سرزمین مادری» ابتدا از تلوبیون پخش شد و بعد از آن که مدیران پی به استقبال بالا از سریال و عدم ایجاد حاشیه! بردند، آن را از طریق شبکه سه نیز پخش کردند. کمال تبریزی در طول پخش، انتقاداتی نسبت به ممیزی‌ها و نیز نحوه آماده سازی سریال داشت.

‌ عشق کوفی / حسن آخوندپور/ شبکه سه

موضوع سریال: داستان در کوفه سال 61 هجری روایت می‌شود و آغاز آن همراه با عشق دختری به اسم نائله به جوانی است هلال نام. مانع بر سر راه ازدواج این دو فراوان است که مهم‌ترین آن اعتقاد خانواده پسر به حکومت علوی و تبعیت خانواده دختر از خلافت اموی است.

میزان موفقیت: «عشق کوفی» به قلم دو نویسنده جوان یعنی فائزه یارمحمدی و یزدان محمدکاظمی نوشته شد که از استعدادهای جدید فیلمنامه‌نویسی هستند. نگاه متفاوت آن‌ها به چالش عقیده و نیز پیوند درست ماجراهای کوفه به قیام عاشورا در قالب یک داستان عاشقانه، «عشق کوفی» را تبدیل به سریالی موفق کرد. حسن آخوندپور نیز در کارگردانی حواسش بود که مفاهیم عقیدتی سریال در قالب اثری عاشقانه، معمایی و تاریخی منتقل شود. او در انتخاب بازیگران هم دست به آشنازدایی زد و جواب گرفت. لعیا زنگنه در شمایل یک زن عرب که اعتقادات راسخ دارد، یکی از بهترین بازی‌های متاخر خود را به نمایش گذاشت. نادر سلیمانی با نقش یک مرد متمول که حتی دین ابزار زندگی مرفه اوست، بار دیگر خوش درخشید. حضور دو چهره جوان یعنی سعید شریف و شبنم قربانی در نقش‌های اصلی هم اتفاق خوب دیگر «عشق کوفی» است.

نکته: سال‌ها پس از «مختارنامه» بالاخره یک سریال جدید تاریخی – عاشورایی روی آنتن رفت. سازمان اوج متولی ساخت «عشق کوفی» است.

‌رحیل / مسعود آب‌پرور و رامین عباسی‌زاده / شبکه سه

موضوع سریال: داستان سریال دو فصلی «رحیل»، در دوران قاجار روایت شد؛ جایی که مملکت در آستانه تغییر است و دربار پر از اتفاق و حادثه. در کانون قصه دختری به اسم محا و پسری به نام اصلان قرار داشتند که دلبسته هم بودند. محا همزمان مورد توجه ولیعهد و سرگرد زمان قرار داشت.

میزان موفقیت: «رحیل» علاوه بر آن چه اشاره شد، چند قصه دیگر هم داشت و به اصطلاح داستانش پر ملات بود. سریال از یک سو مواردی مثل جنگ زنان دربار را روایت می‌کرد و از سوی دیگر وقایع سیاسی- مذهبی و اجتماعی را هدف قرار داده بود. این اتفاق در قالب یک درام سرگرم کننده رخ داد و در عین حال حواسش بود تا ایده مرکزی یعنی تلاش محا برای برگزاری تعزیه زنانه به درست‌ترین شکل ممکن قوام یابد. سازندگان به خوبی توانستند این سوژه را از شعار و کلیشه عبور دهند. «رحیل» زمینه معرفی چند بازیگر جدید را فراهم آورد؛ از جمله گیتا راد در نقش محا و علی عباسی‌زاده در نقش اصلان. آن‌ها در ارائه شمایل دو دلداده عاشق و نیز پایبند به شریعت، موفق عمل کردند. بازی چهره‌های با تجربه‌ای چون اندیشه فولادوند، حمیدرضا آذرنگ، هومن برق‌نورد و ... هم قابل دفاع بود.

نکته: تکلیف شخصیت های «رحیل» مشخص شد اما امکان ساخت فصل سوم سریال نیز وجود دارد.

مستوران / سید علی هاشمی/ شبکه یک

موضوع سریال: سال پیش سری نخست «مستوران» به کارگردانی مسعود آب‌پرور و سید جمال سید حاتمی روی آنتن رفت و مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در فصل دوم سید علی هاشمی کارگردان بود و محمد حنیف به جای فائزه یارمحمدی و یزدان محمد کاظمی فیلمنامه را نوشت. در این سری هم قصه، برخاسته از حکایت‌ها و افسانه‌های کهن ایرانی بود و داستان آن بیست سال پس از اتفاقات «مستوران 1» روایت شد.

میزان موفقیت: «مستوران» از چند منظر قابل اهمیت است که مهم‌ترین آن استفاده از گنجینه‌ای به نام افسانه‌های شیرین و دیرین ایرانی است. همچنان این نقد توسط رسانه‌ها و اصحاب فن مطرح می‌شود که چرا تلویزیون ما از داستان‌های مکتوب و شفاهی بهره نمی‌برد. چرا کشورهای شرق دور، تاریخ سازی می‌کنند اما ما نسبت به داشته‌های‌مان بی‌توجه هستیم. در نهایت سازمان اوج آستین بالا زد و زمینه ساخت «مستوران» را فراهم کرد. سری دوم سریال نیز به اندازه کافی قصه و اتفاق داشت. همچنین زمینه درخشش بازیگرانی چون محیا دهقانی، کاوه خداشناس، رابعه اسکویی، الهه خادمی ...  را فراهم آورد. از دیگر اتفاقات قابل تحسین سریال، تصویری کردن افسانه‌هایی مثل دوال پا، قبیله وحشی‌ها و ... است.

نکته: قرار است فصل سوم «مستوران» هم ساخته شود. درباره رویکرد قصه اما خبری رسمی اعلام نشده است.

سوران / سروش محمدزاده/ شبکه یک

موضوع سریال: «سوران» محصول مرکز سریال سوره، اقتباسی آزاد از کتاب «عصرهای کریسکان» نوشته کیانوش گلزار راغب است و قصه مبارزه یک جوان آزاده کُرد در التهابات دهه ۵۰ منطقه کردستان را روایت می‌‌کند.

میزان موفقیت: پیش‌تر و در تحلیلی اشاره کردیم که  سریال «سوران» را می‌توان جزو اقتباس‌های موفق دانست که توانست سرنوشت عجیب جوانی به نام سوران را به تصویر بکشد و حرفش را مثل خود کتاب بیان کند. این مجموعه همچنین ماجراهای تاریخی کردستان در اواخر دهه پنجاه و ابتدای دهه شصت را سوژه قرار داد و دست روی جریان‌هایی مثل کومله و دموکرات گذاشت. بازنمایی عقیده آن‌ها جزو مباحث قابل تامل سریال بود و داده‌های خوبی در اختیار مخاطب کم اطلاع قرار داد... بازی مهدی نصرتی در نقش سوران و نیز عملکرد خوب دیگر بازیگران سریال از جمله امتیازات «سوران» بودند. از جمله آن‌ها می‌توان به زنده یاد حسام محمودی اشاره کرد که امسال ناباورانه از میان‌مان رفت. آسو پاشاپور در نقش همسر سوران نیز نام خود را به عنوان یک استعداد جدید سر زبان‌ها انداخت. علیرضا جعفری که از کودکی بازیگری کرده و حالا تبدیل به جوانی برومند شده هم با نقشی متفاوت توجهات را جلب کرد. 

نکته: «سوران» به‌رغم ویژگی‌های مثبت جایگاهی که باید را میان مخاطب انبوه به‌دست نیاورد؛ حال آن‌که بازی‌ها، فضاسازی، قصه و دیگر اجزای آن استاندارد لازم را داشتند. 

عاشورا / هادی حجازی فر/ شبکه یک

موضوع سریال: هادی حجازی‌فر در اولین تجربه بلند کارگردانی خود، سراغ بخش‌هایی از زندگی شهیدان مهدی و حمید باکری رفت و در این بین سرنوشت حماسه سازان لشکر ۳۱ عاشورا را نیز روایت کرد. نتیجه این تلاش ابتدا در قالب فیلم سینمایی «موقعیت مهدی» مورد قضاوت قرار گرفت. نسخه سریالی آن با نام «عاشورا ل 31» هم بعد از اکران عمومی روی آنتن رفت.

میزان موفقیت: «موقعیت مهدی» در جشنواره فجر مورد تحسین برخی منتقدان قرار گرفت و اکران موفقی هم تجربه کرد. حجازی‌فر که از ابتدا یک نسخه سریالی هم مد نظر داشت، مدت‌ها مشغول مراحل پسا تولید بود و در نهایت «عاشورا ل 31» در قالب مینی سریالی هفت قسمتی پخش شد. آنچه مخاطبان شاهد بودند، نشان از وسواس کارگردان در شیوه روایت داشت. به همین خاطر است که «عاشورا ل 31» از نظر ساختار اثری استاندارد لقب دارد. عملکرد حجازی‌فر در قامت بازیگر نقش شهید مهدی باکری هم مورد تحسین واقع شد. ژیلا شاهی در نقش همسر این شهید به همراه وحید حجازی‌‌فر، معصومه ربانی‌‌نیا، وحید آقاپور و روح‌‌الله زمانی نیز خوش درخشیدند.

نکته: «عاشورا» توانست حق مطلب درباره شهیدان باکری را ادا کند؛ چرا که کارگردان زاویه نگاه درست روایتی به سوژه داشت. در این فرآیند، مخاطب ابتدا یک قصه سرگرم کننده دید و در خلال آن با مفاهیم مورد نظر سازنده مواجه شد.

‌ترور /خیرالله تقیانی پور/ شبکه یک

موضوع سریال: مینی سریال 9 قسمتی «ترور»، یک سوژه اصلی داشت که برگرفته از یک ماجرای واقعی است: تلاش برای ترور حاج قاسم سلیمانی در کرمان و تقابل نیروهای امنیتی با سرویس جاسوسی. سال 98 خبر این ترور نافرجام رسانه‌ای شد و امسال دستمایه ساخت یک سریال شد. «ترور» تولید مرکز سیما فیلم  با مشارک موسسه اندیشه شهید آوینی است.

میزان موفقیت: قصه «ترور» از جایی شروع شد که نیروهای امنیتی ایران، در حال خنثی کردن نقشه یک بمب‌گذاری در برج میلاد تهران بودند. کم کم مخاطب پی برد سر نخ اصلی ماجرا به یک اتفاق مهم دیگر یعنی ترور حاج قاسم سلیمانی وصل است. سازندگان برای روایت مقطعی از زندگی شهید سلیمانی، به خود او نزدیک نشدند بلکه اهمیت این چهره را از زبان دوست و دشمن مطرح کردند. چه جایی که نیروهای امنیتی از برنامه‌های فشرده، محبوبیت «حاجی» و ... می‌گفتند و چه جایی که مامور ارشد موساد توضیح می‌داد چرا ترور او اهمیت دارد. این زاویه نگاه، باعث شد سوژه به طور مستقیم در کانون درام نباشد اما سایه او در اغلب لحظات احساس شود. «ترور» در مجموع توانست اصل حرف خود را در قالب یک داستان سرگرم کننده مطرح کند. کارگردانی تقیانی پور به همراه بازی خوب فرهاد قائمیان، شهرام ابراهیمی، نانت تومه و ... دیگر امتیازهای سریال بودند.

نکته: ابتدا سیروس مقدم به عنوان کارگردان «ترور» معرفی شده بود.

‌آتش و باد / مجتبی راعی/ شبکه سه

موضوع سریال: مجموعه تلویزیونی «آتش و باد» برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران و نحوه شکل‌گیری مشروطه را در بستر زندگی یک ایل در استان فارس به تصویر کشید که البته نام‌ها و موقعیت‌های موجود سریال، حاصل تخیل سازندگان و الزام درام بوده است.

میزان موفقیت: پرداختن به بخش‌های مغفول مانده تاریخ، یکی از امتیازهای اصلی «آتش و باد» است و سریال این قابلیت را داشت تا مخاطب را با داستان خود همراه کند. به‌ویژه آن که هم خط عشقی در آن بود، هم درگیری ایلات، هم مبارزه با صاحبان قدرت و نیز انگلیسی‌ها. بازی بازیگران هم دیگر امتیاز سریال محسوب شد؛ مثل محمود پاک‌نیت، حسین محجوب، نادر فلاح، لاله اسکندری، فرخ نعمتی، سهیلا رضوی، قاسم زارع، داریوش کاردان، مریم موسویان و .... واقعیت این است که برای روایت داستان‌هایی این چنین، نیاز به نگاه و رویکرد تازه است و «آتش و باد» از این کهنگی لطمه خورد. داستان به‌ویژه در قسمت‌های انتهایی کند پیش رفت و این خود عامل دیگری است که به سریال ضربه زد. گویا سازندگان بیشتر توان خود را برای قسمت آخر ذخیره کرده بودند که سریال یک پایان خوب و غیر شعاری داشت.

نکته: قرار دادن «آتش و باد» در کنداکتور نوروزی شبکه سه، تصمیمی درست نبود. در این بازه زمانی، مخاطب از تلویزیون انتظار محصولی متناسب با حال و هوای نوروزی دارد.

‌نیکان / علی سراهنگ / شبکه سه

موضوع سریال: نام سریال «نیکان» چند سال پیش برای نخستین بار به گوش رسید و حتی تهیه کننده اش (کامران مجیدی) گفته بود حال و هوای داستان در ادامه فیلم «لاک قرمز» است. فیلمنامه‌ای که نسیم محمدی فارسانی و نسیم سیفی‌پور برای «نیکان» نوشتند اما ارتباطی با آن فیلم نداشت که از اساس، قرار همین بوده است. وجه مشترک هر دو اثر ماجراهای شخصیت‌های نوجوان داستان است که در «لاک قرمز» پردیس احمدیه آن را بازی می‌کرد و در «نیکان» مه‌لقا می‌نوش‌زاد. داستان سریال درباره چند خانواده بود که یک اتفاق زندگی آن‌ها را دستخوش تغییر کرد. ماجرا به قاچاق مکمل‌های ورزشی توسط مسعود (بهنام تشکر) برمی‌گشت که منجر به کشته شدن و آسیب چند نفر شد.

میزان موفقیت: داستان «نیکان» به شکل معمایی پیش رفت و در نهایت چهره‌های پشت پرده عیان شدند و به دام پلیس افتادند. سریال ضمن آن که سرگرم کننده بود، تا حدی توانست از بیان مفاهیم گل درشت پرهیز کند. در قسمت آخر اما همه چیز گل و بلبل شد که  اقتضای اغلب سریال‌های تلویزیونی و خواست مدیران است. 

نکته: پژمان بازغی، سیما تیرانداز، شقایق فراهانی، رضا داودنژاد و مه‌لقا می‌نوش‌زاد از جمله بازیگران «نیکان» بودند و مقابل دوربین خوب ظاهر شدند. اتفاق مهم‌تر این که مه‌لقا می‌نوش‌زاد در مقام یک بازیگر مطرح جوان قد علم کرد.

سنجرخان / محمد‌حسین لطیفی/ شبکه یک

موضوع سریال: داستان سریال تلویزیونی «سنجرخان» که پخش آن دوشنبه از شبکه یک به پایان رسید، درباره سنجرخان وزیری، ملقب به «سردار اکرم»، یکی از قهرمانان کُرد است که رشادت‌ و مقاومتش مقابل استعمار و نیروهای انگلیسی و روسی از او چهره‌ای محبوب و مشهور ساخته.

میزان موفقیت: قصه سریال در قسمت‌های ابتدایی، شرحی مفصل از جوانی سنجرخان داد که در میان هم‌محلی‌های خود مشغول زندگی بود. مخاطب در همین بخش پی به روحیه عدالت‌جویانه و نیز سلحشوری او برد و در ادامه شاهد اتفاقات دیگر بود. از جمله مسائلی مثل جانبداری از مردم، تامین آذوقه برای آنها، ایستادگی در برابر حاکم منطقه در راستای تحقق خواسته‌های مادی مردم، مهر و محبت به خانواده، پرهیز از خشونت و... «سنجرخان» برای همراه کردن مخاطب، از جذابیت‌های دراماتیک بهره برده؛ مثل ماجرای زن دوم خلیل‌خان، اختلاف زن‌ها در عمارت و ...‌ سریال «سنجرخان» بر اساس خبرها، توانست رضایت مخاطبان به ویژه کُردها را برآورده سازد. نکته خاص دیگر اینکه سریال زمینه آشنایی مخاطبان کم‌اطلاع یا بی‌اطلاع را با این قهرمان کشور آشنا کرد. دلاوری و قدرت او نیز جایی ثابت در سریال داشته. 

نکته: «سنجرخان» مسیری طولانی  را طی کرد تا به آنتن رسید. درگذشت نویسنده و کارگردان قبلی یعنی مرحوم ضیاء‌الدین دری، روند تولید را به تعویق انداخت و در ادامه هم بار‌ها مشکلات مالی و تعطیلی پروژه پیش آمد.