نبرد سایه‌ها در وین | سناریوی فشار حداکثری و نقش اسرائیل و آمریکا
تکرار سناریوهای تنش‌آفرین بحران را عمیق‌تر کرده و مسیر دیپلماسی را برای مدت‌ها مسدود می‌سازد
هفت صبح، حسین فاطمی| با نزدیک شدن به نشست فصلی جدید شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مجموعه‌ای از تحولات، گزارش‌ها و اظهارنظرها دست به دست هم داده‌اند تا بار دیگر فضایی تنش‌آلود در آستانه این نشست شکل بگیرد؛ فضایی که به باور بسیاری از ناظران، نه محصول صرف مسائل فنی، بلکه نتیجه رویکردی سیاسی و حتی شخصی از سوی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس است.
مرور وقایع دو ماه گذشته، به‌ویژه انتشار دو گزارش محرمانه آژانس، سفرهای دیپلماتیک گروسی به اروپا و آمریکا و هماهنگی‌های آشکار او با مقامات غربی، این فرضیه را تقویت می‌کند که سناریوی خردادماه بار دیگر در حال تکرار است؛ یعنی آماده‌سازی بستر سیاسی و رسانه‌ای برای اعمال فشار حداکثری علیه ایران در شورای حکام و حتی امکان رقم خوردن جنگ دوباره علیه ایران.
این در حالی است که تهران، همواره ضمن پایبندی به تعهدات بین‌المللی، بر ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده و حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای کشور را نه‌تنها نقض آشکار حقوق بین‌الملل دانسته، بلکه آن را اقدامی با هدف اخلال در همکاری‌های فنی با آژانس توصیف کرده است. با این‌حال، گزارش‌های جدید آژانس با وجود اذعان به محدودیت‌های ناشی از این حملات، همچنان تلاش دارند با برجسته‌سازی میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده و اختلافات فنی، تصویری نگران‌کننده ارائه دهند.
رفتار گروسی در آستانه نشست شورای حکام، از دیدار با مقامات اروپایی گرفته تا تأکید بر ضرورت توافق فوری با ایران برای بازگشت بازرسی‌ها، نشان می‌دهد که او در تلاش است تا پیش از نشست، هم افکار عمومی و هم کشورهای عضو را برای تصمیم‌گیری‌های سخت علیه ایران آماده کند. این همان الگویی است که پیش‌تر در خردادماه نیز تجربه شد و به صدور قطعنامه‌های ضدایرانی انجامید.
گزارش‌های آژانس؛ ابزار فشار یا ارزیابی فنی؟
دو گزارش محرمانه آژانس که بخش‌هایی از آن توسط آسوشیتدپرس و دیگر رسانه‌ها منتشر شد، محور اصلی فشارهای اخیر علیه ایران است. در گزارش نخست، آژانس اعلام کرده است که میزان ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ایران تا ۱۳ ژوئن به ۴۴۰.۹ کیلوگرم رسیده که نسبت به گزارش قبلی ۳۲.۳ کیلوگرم افزایش داشته است. همچنین کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده کشور در تمامی سطوح به ۹۸۷۴.۹ کیلوگرم رسیده که ۶۲۷.۳ کیلوگرم بیشتر از ماه مه است.
آژانس مدعی است که این داده‌ها بر اساس اطلاعات ارائه‌شده از سوی ایران و برآوردهای فنی بین ۱۷ مه تا ۱۲ ژوئن تهیه شده است. با این حال، همین گزارش اذعان می‌کند که پس از حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در ۱۳ ژوئن، آژانس قادر به انجام فعالیت‌های میدانی برای راستی‌آزمایی نبوده است. در عین حال، آژانس به‌طور تلویحی ادعا می‌کند که ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصد در صورت غنی‌سازی بیشتر می‌تواند برای ساخت یک بمب هسته‌ای کافی باشد؛
ادعایی که ایران بارها آن را رد کرده و بر صلح‌آمیز بودن اهداف هسته‌ای خود تأکید کرده است. گزارش دوم آژانس به موضوع لغو مأموریت دو بازرس پس از حادثه فردو می‌پردازد و این اقدام ایران را «غیرموجه» می‌داند؛ در حالی‌که تهران توضیح داده این تصمیم در چارچوب ملاحظات امنیتی و براساس تخلفات رخ‌داده اتخاذ شده است.
دیپلماسی پرتحرک گروسی با اروپا و آمریکا
همزمان با انتشار این گزارش‌ها، گروسی تحرکات دیپلماتیک گسترده‌ای را آغاز کرده است. دیدار او با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دیگر مقامات (اروپایی) و همچنین گفت‌وگو با مقامات آمریکایی نشان می‌دهد که وی تلاش دارد تا اجماع سیاسی علیه ایران را در آستانه نشست شورای حکام تقویت کند.
گروسی حتی در مصاحبه‌ای با رویترز برای تهران ضرب‌الاجل هم تعیین کرده و تأکید می‌کند که مذاکرات با ایران برای بازگشت بازرسی‌ها نمی‌تواند ماه‌ها ادامه یابد و باید پیش از نشست آتی به نتیجه برسد. این اظهارات در حالی بیان می‌شود که ایران تأکید دارد حملات آمریکا و اسرائیل همکاری‌های فنی را مختل کرده و بدون تضمین‌های امنیتی نمی‌توان انتظار داشت تعاملات عادی ادامه یابد.
با این وجود، گروسی با برجسته‌سازی نگرانی‌ها درباره ذخایر اورانیوم و تعلیق برخی همکاری‌ها، عملاً زمینه را برای فشارهای بیشتر فراهم می‌کند. برخی تحلیلگران معتقدند که گروسی با این اقدامات در حال ارسال «سیگنال‌های سیاسی» به غرب است تا در صورت عدم توافق فوری، صدور قطعنامه‌های جدید در شورای حکام تسهیل شود؛ سناریویی که می‌تواند فضای مذاکرات هسته‌ای را به‌شدت متأثر کند.
موضع ایران؛ تأکید بر حقوق هسته‌ای و ضرورت تضمین امنیتی
مقامات ایرانی در واکنش به این فشارها، بر چند اصل اساسی تأکید کرده‌اند؛ نخست، صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای و پایبندی به فتوای رهبری درباره حرمت سلاح هسته‌ای؛ دوم، حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم در چارچوب NPT؛ و سوم، لزوم دریافت تضمین‌های امنیتی پیش از هرگونه توافق جدید. مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر خارجه، در گفت‌وگو با رسانه‌های ترکیه‌ای تصریح کرده که ایران پیش از آغاز هر دور جدید مذاکراتی با آمریکا و اروپا، باید مطمئن شود که حملات نظامی مشابه تکرار نخواهد شد.
او همچنین تأکید کرده که لغو تحریم‌ها و تضمین حقوق هسته‌ای ایران، بخش جدایی‌ناپذیر هر توافق احتمالی است. به‌علاوه، تهران حادثه فردو و لغو مأموریت دو بازرس را در چارچوب همین نگرانی‌های امنیتی توصیف کرده و معتقد است که آژانس نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن این واقعیت‌ها، صرفاً با رویکردی سیاسی به موضوع نگاه کند.
سناریوی فشار حداکثری و نقش اسرائیل و آمریکا
حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران که به اذعان خود گروسی توانایی تهران برای ساخت ماشین‌های غنی‌سازی جدید را از بین نبرده، بخشی از سناریوی فشار حداکثری تلقی می‌شود. این حملات همزمان با گزارش‌های آژانس و تحرکات دیپلماتیک غرب، نشان می‌دهد که یک راهبرد چندلایه برای تحت فشار قرار دادن ایران در جریان است.
ایران تأکید کرده که این اقدامات نه‌تنها ناقض قوانین بین‌المللی است، بلکه نشان می‌دهد طرف‌های غربی به‌دنبال ایجاد فضای بی‌اعتمادی و اخلال در مسیر دیپلماسی هستند. در مقابل، حمایت روسیه و چین از مواضع ایران در مجامع بین‌المللی، به‌ویژه در شورای امنیت، مانعی در برابر اجماع کامل غربی‌ها ایجاد کرده است.
چشم‌انداز نشست شورای حکام؛ تکرار بحران یا مسیر دیپلماسی؟
نشست پیش‌روی شورای حکام اکنون به نقطه تلاقی تمام این تحولات تبدیل شده است. گروسی از یک‌سو می‌گوید هنوز امید خود را برای توافق از دست نداده اما از سوی دیگر، با گزارش‌های سیاسی‌شده و لحن هشدارآمیز، زمینه را برای صدور احتمالی قطعنامه‌های جدید فراهم می‌کند.
ایران تأکید دارد که هرگونه راه‌حل پایدار، تنها از مسیر گفت‌وگوهای مبتنی بر احترام متقابل، لغو تحریم‌ها و تضمین‌های امنیتی می‌گذرد. در غیر این صورت، تکرار سناریوهای تنش‌آفرین نه‌تنها بحران را عمیق‌تر می‌کند، بلکه می‌تواند مسیر دیپلماسی را برای مدت‌ها مسدود سازد و منطقه را در آستانه تحولات پیش‌بینی‌ناپذیر قرار دهد.
