بیروت و بغداد در آزمون خلع سلاح
چگونه مدیریت سلاح، سرنوشت امنیت ملی را تغییر می‌دهد
هفت صبح|در خاورمیانه‌ای که هر روز با بحران‌های تازه‌ای بیدار می‌شود، دو کشور همسایه، لبنان و عراق، قصه‌هایی متفاوت از یک هدف مشترک روایت می‌کنند: خلع سلاح گروه‌های مسلح. در لبنان، تلاش برای خلع سلاح حزب‌الله، کشور را به لبه پرتگاه جنگ داخلی کشانده؛ جایی که دولت شکننده عون و سلام زیر فشار اختلافات سیاسی و مذهبی، نفس‌های آخرش را می‌کشد اما در عراق، محمد شیاع السودانی با قدم‌هایی محتاطانه و قانونی، آرامش را به خیابان‌ها بازگردانده و سلاح‌های غیرمجاز را مهار کرده است. این دو مسیر، حکایتی از تفاوت مدیریت بحران و اراده سیاسی است که آینده این دو سرزمین را رقم می‌زند.
بی‌شک روند خلع سلاح مقاومت یک پروژه با حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است اما این پروژه دو مسیر متفاوت را در عراق و لبنان طی می‌کند و به‌رغم آنکه دو کشور دارای تنوع مذهبی، دینی، قومی و طایفه‌ای هستند ولی خلع سلاح به دو خروجی متضاد منجر می‌شود.
در لبنان، مسئله خلع سلاح حزب‌الله به یکی از چالش‌های بزرگ امنیتی و سیاسی تبدیل شده که به نظر می‌رسد مسیر کشور را به سمت بحران عمیق‌تری سوق می‌دهد. دولت «جوزف عون» و «نواف سلام» در هفته‌های اخیر با هدایت آمریکا تلاش‌های پراکنده‌ای برای کنترل و خلع سلاح این گروه انجام داده‌اند اما ترکیبی از عوامل داخلی و منطقه‌ای باعث شده این تلاش‌ها نتیجه ملموسی نداشته باشد. حزب‌الله که از حمایت‌های گسترده سیاسی، نظامی و اجتماعی برخوردار است، به عنوان یک بازیگر مسلح غیردولتی، عملاً جایگاه قدرت موازی را در لبنان حفظ کرده و این موضوع موجب نگرانی‌های جدی نسبت به وحدت و امنیت ملی شده است.
وضعیت کنونی لبنان بیش از هر چیز بوی اختلاف و احتمال جنگ داخلی می‌دهد زیرا مسئله خلع سلاح حزب‌الله به محور اصلی منازعات بین گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی بدل شده است. در این میان، دولت عون و سلام که خود با ضعف‌های سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، قادر به اعمال اقتدار کامل بر تمامیت ارضی و نیروهای مسلح کشور نیستند. این بی‌ثباتی نه‌تنها فضای سیاسی را متشنج کرده، بلکه ریسک تبدیل شدن اختلافات به درگیری‌های مسلحانه و جنگ داخلی را نیز افزایش داده است. از سوی دیگر، فشارهای بین‌المللی و منطقه‌ای نیز باعث شده تا دولت لبنان در موضعی آسیب‌پذیر قرار گیرد و نتواند به‌طور کامل بر مسئله خلع سلاح حزب‌الله تمرکز کند.
مدیریت دولت السودانی در عراق؛ حفظ انحصار سلاح دولت در شرایط حساس سیاسی
برخلاف لبنان، وضعیت عراق در حوزه کنترل سلاح و امنیت داخلی، رویکردی متفاوت و نسبتاً موفق‌تر داشته است. دولت «محمد شیاع السودانی» در آستانه انتخابات پارلمانی، با اتخاذ رویکردی منطقی و محتاطانه توانسته با حداقل تنش‌های سیاسی، حزبی، مذهبی و امنیتی مسئله سلاح خارج از کنترل دولت را مدیریت کند.
نکته کلیدی در این رویکرد، تاکید بر انحصار سلاح در دست دولت، مبارزه با فساد و حاکمیت قانون است که به عنوان اصول بنیادین و غیرقابل مذاکره از سوی نخست‌وزیر عراق مطرح شده‌اند.اظهارات السودانی درباره پایبندی به خواست مرجعیت دینی و تأکید بر اینکه این اصول علیه هیچ فرد یا گروه خاصی نیست، نشان از تلاش برای حفظ تعادل سیاسی و جلوگیری از شعله‌ور شدن اختلافات مذهبی و حزبی دارد.
به بیان دیگر، دولت عراق سعی کرده با شفاف‌سازی و ارائه راهکارهای قانونی و اصولی، مسئله حساس سلاح‌های غیرمجاز را به یک موضوع فنی - اداری و امنیتی تبدیل کند که کمترین بار منازعه را به همراه داشته باشد. خروج کامل نیروهای ائتلاف بین‌المللی نیز فرصتی است که دولت عراق از آن استفاده کرده تا اقتدار حاکمیتی خود را تقویت کند و ضمن حفظ روابط منطقه‌ای و بین‌المللی، استقلال و امنیت ملی را تضمین کند.
یک هدف با دو مسیر
مقایسه دو کشور عراق و لبنان نشان می‌دهد که تفاوت در نحوه مدیریت مسئله خلع سلاح و انحصار سلاح در دست دولت، تاثیر مستقیمی بر امنیت و ثبات سیاسی آنها داشته است. در لبنان، نبود اراده سیاسی یکپارچه و وجود بازیگران مسلح با پشتوانه‌های قوی، دولت مرکزی را در موضع ضعف قرار داده و فضای عمومی کشور را به سمت تفرقه و تقابل سوق داده است. نقش مخرب اسرائیل در نقض مکرر آتش‌بس و تداوم حملات و تجاوزاتش به خاک لبنان، نه‌تنها بحران سیاسی را تشدید کرده، بلکه تهدید جدی برای امنیت ملی و وحدت کشور به شمار می‌آید و احتمال درگیری‌های داخلی را افزایش می‌دهد.
در مقابل، عراق با رویکرد مبتنی بر قانون‌گرایی، توجه به خواست مرجعیت دینی و مدیریت هوشمندانه بحران امنیتی، توانسته است حداقل تنش‌ها را کاهش دهد و مسیر ثبات نسبی را طی کند. البته چالش‌های عراق هنوز به پایان نرسیده اما می‌توان گفت رویکرد دولت السودانی به نحوی است که از فروپاشی احتمالی ساختار امنیتی جلوگیری می‌کند و زمینه برای انتخابات پارلمانی در فضایی آرام‌تر فراهم می‌آورد.
به طور کلی، تجربه عراق می‌تواند الگوی مناسبی برای کشورهایی مانند لبنان باشد که با مسئله خلع سلاح گروه‌های مسلح غیردولتی روبه‌رو هستند. اصل انحصار سلاح در دست دولت و حاکمیت قانون، کلید تضمین امنیت ملی و جلوگیری از درگیری‌های داخلی است اما تحقق آن مستلزم اراده سیاسی قوی، مدیریت دقیق بحران‌های سیاسی و مذهبی و همچنین حمایت نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای است.
