مذاکرات هسته‌ای ایران در افقی نو
تحولات پرشتاب دیپلماتیک با محوریت غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم
هفت صبح| اظهارات اخیر علی لاریجانی در گفت‌وگو با الجزیره مبنی بر دریافت پیام‌هایی از ایالات متحده برای از سرگیری مذاکرات، نشان‌دهنده احتمال بازگشت به میز دیپلماسی است. عباس عراقچی نیز اعلام کرد ما هیچ توافقی که در آن غنی‌سازی وجود نداشته باشد، نخواهیم داشت. اگر مذاکراتی شکل بگیرد، موضوع مذاکره فقط هسته‌ای خواهد بود.
وی همچنین از اعلام آمادگی برای برنامه هسته‌ای خبر داد و تاکید کرد «باید اطمینان حاصل شود که اگر دوباره مذاکراتی شروع شد توسط آمریکا یا کشورهای دیگر به جنگ کشیده نخواهد شد.» اظهارات مقامات ایرانی بر بی‌اعتمادی عمیق ایران به آمریکا پس از جنگ تحمیلی اشاره دارد و مذاکرات احتمالی در سایه تحولات منطقه‌ای و معادلات جدید، متفاوت از گفت‌وگوهای پیشین عمان خواهد بود.
در پی تحولات ژئوپلیتیکی و امنیتی، فضایی جدید برای مذاکرات هسته‌ای ایران فراهم شده است که فراتر از مسائل فنی، ملاحظات راهبردی و امنیتی را دربرمی‌گیرد. محورهای اصلی این گفت‌وگوها بر تداوم غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران و تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم غنی‌شده، به‌ویژه اورانیوم ۶۰ درصدی، متمرکز است. ایران غنی‌سازی را حقی قانونی در چارچوب معاهده عدم اشاعه (NPT) و ضرورتی برای تأمین سوخت راکتورهای تحقیقاتی و رادیوداروها می‌داند.
با این حال، انباشت اورانیوم ۶۰ درصدی، که در پاسخ به بدعهدی طرف‌های مقابل افزایش یافت، نگرانی‌هایی جهانی ایجاد کرده است. مذاکرات پیش‌رو، برخلاف گفت‌وگوهای عمان که در فضایی ایستا برگزار شد، در بستری پویا و تحت تأثیر پاسخ‌های قاطع ایران به تجاوزات اخیر شکل می‌گیرد.
این مذاکرات نیازمند توافقی متوازن با تضمین‌های محکم است که ضمن حفظ حقوق ایران، نگرانی‌های جهانی را رفع کند. تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم از طریق فرآوری داخلی یا خارج‌سازی برای تبدیل به سوخت راکتور، راهکاری عملی برای کاهش تنش‌هاست. موفقیت این گفت‌وگوها به توانایی طرفین در ایجاد توازن میان منافع ملی ایران و انتظارات بین‌المللی بستگی دارد.
تغییر معادلات پس از جنگ و تحول در دیپلماسی
جنگ ۱۲ روزه توازن قدرت منطقه را تغییر داد و بر نگاه ایران به دیپلماسی هسته‌ای تأثیر گذاشت. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در گفت‌وگو با لوموند تأکید کرد که ایران آماده مذاکره با آمریکا است، مشروط به ارائه تضمین‌هایی برای عدم حمله نظامی، احترام متقابل و پذیرش خطاهای گذشته واشنگتن، از جمله خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ و حملات اخیر به تأسیسات ایران.
این حملات می‌توانست فاجعه‌ای زیست‌محیطی و انسانی ایجاد کند. عراقچی دیپلماسی را مسیری دوطرفه خواند و افزود که ایران همواره به گفت‌وگو پایبند بوده است. او خبر داد که تبادلات دیپلماتیک از طریق میانجی‌ها در جریان است و قالب مذاکرات ممکن است تغییر کند. درباره پیشنهاد کنسرسیوم منطقه‌ای برای برنامه هسته‌ای غیرنظامی، عراقچی از همکاری شفاف استقبال کرد اما با اشاره به تجربه ناکام همکاری با فرانسه و آلمان در دهه ۱۹۷۰، بر لزوم تضمین حقوق ایران تأکید کرد.
او غنی‌سازی را حقی قانونی و ضرورتی برای نیازهای داخلی، مانند تأمین سوخت راکتور تهران، دانست و گفت که ایران پس از بدعهدی‌ها، غنی‌سازی را به ۶۰ درصد افزایش داد تا فشارها را بی‌اثر کند. عراقچی با استناد به فتوای دینی علیه سلاح هسته‌ای، آمادگی ایران برای مذاکره مسئولانه درباره جزئیات غنی‌سازی را اعلام کرد.
محورهای مذاکرات و پیشنهادهای عملی
تداوم غنی‌سازی و تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی، محورهای اصلی مذاکرات پیش‌رو هستند. عراقچی تأکید کرد که غنی‌سازی برای تأمین نیازهای داخلی، مانند سوخت راکتور تحقیقاتی تهران، ضروری است اما جزئیات آن در توافقی متوازن قابل مذاکره است. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، پیشنهادی برای خارج‌سازی اورانیوم غنی‌شده مازاد ایران ارائه کرده تا با تبدیل آن به سوخت راکتور یا محصول تجاری، تنش‌ها کاهش یابد.
این طرح، که به ایران، آمریکا و آژانس ارائه شده، به حفظ حق غنی‌سازی ایران و رفع نگرانی‌های جهانی درباره اورانیوم با درصد بالا کمک می‌کند. ریابکوف این پیشنهاد را نشانه جدیت روسیه در حل بحران هسته‌ای دانست. پیشنهاد کنسرسیوم منطقه‌ای نیز راهکاری نوین برای نظارت مشترک بر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران است. عراقچی از همکاری منطقه‌ای استقبال کرد اما بر تضمین حقوق ایران تأکید نمود.
این کنسرسیوم می‌تواند با نظارت چندجانبه، اعتمادسازی را تقویت کند و غنی‌سازی را در چارچوب NPT ادامه دهد. برخلاف مذاکرات عمان، این بار ایده کنسرسیوم محوری کلیدی است و مذاکرات را در فضایی متفاوت پیش می‌برد. این رویکرد، با ایجاد توازن میان استقلال هسته‌ای ایران و انتظارات جهانی، فرصتی برای دیپلماسی خلاقانه فراهم می‌کند و می‌تواند به توافقی پایدار منجر شود که هم حقوق ایران را حفظ کند و هم تنش‌های بین‌المللی را کاهش دهد.
