شنبه سرنوشت‌ساز
ترامپ از گفت‌وگوی مستقیم سخن می‌گوید، اما ایران همچنان بر غیرمستقیم بودن مذاکرات تأکید دارد
هفت صبح| بالاخره پس از هفت سال قفل مذاکرات ایران و آمریکا باز شد. عباس عراقچی از ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه از آمریکا، شنبه در عمان ملاقات بزرگ را رقم خواهند زد و آن مکالمه کوتاه چندی پیش خود در ایکس را ادامه خواهند داد. مدت‌ها بود که دیگر هیچ خبری زورش به دلار نمی‌رسید و نمی‌توانست آن را وادار به عقب‌نشینی کند. دوشنبه شب اما بلافاصله پس از خبر دونالد ترامپ، بازار واکنش داد و دلاری که به سوی فتح قله‌های تازه می‌تاخت، با کاهش هشت هزار تومانی به کانال 90 هزار تومان بازگشت.
ترامپ در جریان دیدار بنیامین نتانیاهو در اتاق بیضی کاخ سفید، خبر دست اولی داشت. او که به نظر می‌رسد اطلاع‌رسانی درباره مذاکرات ایران و آمریکا را خودش شخصا به عهده گرفته! گفت که «روز شنبه ملاقات مستقیم و مهمی در سطح خیلی بالا با ایرانی‌ها خواهیم داشت.» همزمان که او این خبر را می‌داد، شنوندگانش، به ویژه از نوع ایرانی آن، به این فکر می‌کردند که آنچه می‌شنوند واقعیت است یا از جمله بلوف‌های معمول دونالد ترامپ و شنبه‌ای که می‌گوید واقعی است یا از جنس آن شنبه‌هایی است که خیلی‌ها می‌خواهند باشگاه بروند، رژیم بگیرند، سیگار را ترک کنند و خلاصه رویاهای دیرینه‌شان را آغاز کنند اما هیچ وقت از راه نمی‌رسد.
به فاصله کمی اما وزیر خارجه ایران خبر دونالد ترامپ را تایید کرد. عباس عراقچی در واکنش به اظهارات ترامپ در ایکس نوشت: «ایران و آمریکا روز شنبه (۲۳ فروردین ۱۴۰۴) در عمان برای گفتوگوهای غیرمستقیم در سطح مقامات عالی ملاقات خواهند کرد.» او اضافه کرد که «این یک فرصت و نیز یک آزمون است، توپ در زمین آمریکاست.» خبرهای تکمیلی حاکی از این است که عراقچی و ویتکاف مذاکره‌کنندگان ارشد تهران و واشنگتن هستند و مذاکرات به صورت غیرمستقیم با واسطه بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان آغاز خواهد شد.
سناریویی برای تبدیل «غیرمستقیم» به «مستقیم»
تا اینجای کار اصل مذاکره مسجل شده است اما مسئله بر سر مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات به قوت خود باقی است. در گفته‌های ترامپ نکته قابل توجه اصرار او بر مستقیم بودن مذاکرات بود؛ به نحوی که چندین نوبت بر آن تاکید و تصریح کرد: «بعضی می‌گویند این مذاکره از طریق واسطه خواهد بود اما من می‌گویم خیر. ما با آنها مستقیم در تماس هستیم و شاید بتوانیم به یک توافق برسیم.» ایران اما کماکان تاکید بر غیرمستقیم بودن مذاکرات دارد و عباس عراقچی نیز در توئیت خود گفتوگوهای روز شنبه را «غیرمستقیم» عنوان کرد.
تحلیلگران سیاسی اما اشاره می‌کنند که مذاکرات مستقیم نه تنها دور از دسترس نیست، بلکه کاملا قابل انتظار است. لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال سناریوی به گفته خود «بسیار محتملی» را طرح کرده که در آن «ایران و ایالات متحده جلسه‌ای را در عمان ترتیب می‌دهند که توسط عمانی‌ها واسطه‌گری خواهد شد. جلسه برای دو روز به صورت غیرمستقیم برگزار می‌شود. در روز دوم ایران به رسانه‌ها گزارش می‌دهد که مذاکرات سازنده بوده و طرف آمریکایی هم علاقه واقعی به گفتوگو نشان داده است.
در شب دوم عمانی‌ها به طور تصادفی ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها را به مدت نیم ساعت در یک اتاق می‌آورند و گفت‌وگوی کوتاهی به صورت مستقیم انجام می‌شود و این صحنه را برای ترامپ فراهم می‌کند تا بگوید آمریکا گفتوگوهای مستقیم داشته و ایران بگوید که مذاکرات واقعی در عمان غیرمستقیم بوده است. اما برخی خوش‌وبش‌های مقدماتی وجود داشته، یخ شکسته شده و این امر راه را برای گفتوگوهای مستقیم در دور دوم باز می‌کند.»
نورمن اضافه می‌کند بر اساس تجربه 15 ساله‌اش این نوع بازی‌ها یا به قول او فریب‌کاری‌های دیپلماتیک گاه اتفاق می‌افتند و به هر دو طرف امکان می‌دهد که آبرویشان را حفظ کنند و راه را برای مذاکرات واقعی درباره مسائل خلیج فارس باز می‌کند. یکی از این تجربیات احتمالا مربوط به مذاکرات ایران و آمریکا در دوران باراک اوباماست که حسین موسویان، دیپلمات پیشین و کارشناس سیاست خارجی نیز به آن اشاره کرده و با بیان اینکه عراقچی و ترامپ، هر دو درباره مستقیم و غیرمستقیم بودن مذاکرات درست می‌گویند، نوشت: «در دوران اوباما هم ابتدا مذاکرات در استانبول با حضور کاترین اشتون آغاز شد و بعد خانم اشتون اتاق را ترک کرد و مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی مستقیم گفتوگو کردند و نتیجه حاصل شد.»
فاصله تعیین‌کننده صندلی‌ها
احمد زیدآبادی، دیگر تحلیلگر سیاسی اما به فاصله صندلی اشاره کرده و رمز غیرمستقیم بودن مذاکرات را در این فاصله دانسته است. او نوشته: «مذاکرات زیر یک سقف خواهد بود تا نظر دونالد ترامپ مبنی بر مستقیم بودن مذاکرات نادرست از کار درنیاید و در عین حال صندلی مذاکره‌کنندگان به مقدار غیرمتعارفی از هم فاصله خواهد داشت تا نظر طرف ایرانی در مورد غیرمستقیم بودن مذاکرات هم تامین شود.»
مذاکرات مستقیم خواهد بود چون ...
تریتا پارسی، معاون اندیشکده آمریکایی کوئینسی با تاکید بر اینکه مذاکرات در عمان مستقیم خواهد بود، نوشته است: دلیل چندانی وجود ندارد که باور کنیم تهران وزیر خارجه‌اش را به عمان فرستاده تا به‌طور غیرمستقیم با فرستاده ترامپ، ویتکاف، گفتوگو کند. برای چنین هدفی، آنها دیپلمات ارشد خود را اعزام نمی‌کردند؛ بنابراین منطقی است که انتظار داشته باشیم نشست روز شنبه به گفتوگوهای مستقیم بینجامد.
او درباره چرایی این موضوع توضیح داده که «تهران معتقد است که ترامپ واقعاً به دنبال توافق است و اینکه او توان و اراده ارائه تخفیف‌های جدی در تحریم‌ها برای رسیدن به توافق را دارد. چنین امیدی هرگز در دوره بایدن وجود نداشت. اما ترامپ بسیار متفاوت است. او دیپلماسی با مخالفان آمریکا را اقدامی پرهزینه تلقی نمی‌کند و طرفدار تحریم‌هایی که به شرکت‌های آمریکایی آسیب می‌زنند هم نیست.»
گذشته از تحلیلگران سیاسی، منابع خبری نیز مذاکرات مستقیم را محتمل عنوان می‌کنند. خبرنگار نیویورک تایمز به نقل از چند مقام ایرانی در ایکس نوشته که ایران به واشنگتن اعلام کرده که در صورت پیشرفت مناسب مذاکرات دور اول، آماده و مایل به مذاکرات مستقیم است. اما فارغ از مستقیم یا غیرمستقیم بودن گفت‌وگوها، اولویت این است که این مذاکرات چه با واسطه و چه بی‌واسطه به سلامت به سرمنزل مقصود برسد و بده بستان‌های دو طرف منافع کشور را تامین کند.
بی بی خوشحال است یا ناراحت؟
آنچه بیش از همه می‌تواند روند گفتوگوهای پیش رو را تهدید کند، بمبی است که نتانیاهو زیر میز مذاکرات بگذارد. این یک هشدار دائمی است که کارشکنی اسرائیل همواره در کمین هر نوع توافقی میان ایران و آمریکا است. ترامپ از خبر مذاکرات شنبه در جلسه دیدار با بنیامین نتانیاهو رونمایی کرد و به زعم برخی این نشانه خطرناکی است از اینکه ترامپ در معامله با ایران تحت تاثیر نخست وزیر اسرائیل است؛ به ویژه آنکه نتانیاهو در آن جلسه برای چندمین بار تاکید کرد خواستار توافقی با ایران از جنس توافق 2003 معمر قذافی است که منجر به خلع سلاح کامل لیبی شد. رسانه‌های عبری اما خبر می‌دهند که او اکنون بیش از آنکه یک بی بی خوشحال باشد، یک بی بی ناراحت است.
پس از دیدار ترامپ و نتانیاهو قرار بود که نشست مشترک آنها ساعت 22 دوشنبه شب به وقت تهران برگزار شود اما این نشست به دلایلی نامعلوم لغو شد. روزنامه عبری «تایمز اسرائیل» نوشته که «سفر بنیامین نتانیاهو به کاخ سفید ناامیدکننده بود زیرا ترامپ از مذاکره با ایران خبر داد.» روزنامه عبری «اسرائیل هیوم» به نقل از منابع سیاسی گزارش داده که اسرائیل از قبل از توافق ترامپ و ایرانی‌ها در خصوص مذاکرات دو طرف مطلع نبوده و شوک در چهره هیأت اسرائیلی در واشنگتن مشهود بوده است.
در کنار اینها ویدئویی از پریشانی چهره نتانیاهو هنگامی که ترامپ خبر مذاکرات با ایران را اعلام می‌کند، در رسانه‌ها در حال دست به دست شدن است. تمام اینها آیا به معنای تایید گزارش‌هایی است که پیش از این خبر می‌دادند ترامپ، اسرائیل را از روند مذاکرات با ایران کنار گذاشته است؟ ممکن است این بخشی از روند اعتمادسازی آمریکا برای جلب اطمینان ایران و پیشبُرد مذاکرات باشد. هرچه که هست باید در انتظار شنبه ماند و دید که خاک عمان برای دیپلماسی چقدر حاصلخیز است و دیپلمات‌ها در مسقط میوه‌ای خواهند چید یا نه!
