عمان به جای وین؛ پینگ پونگ پیام‌ها
نامه ترامپ از امارات آمد، پاسخ ایران از خاک عمان پرواز کرد؛ بازی بزرگ آغاز شد
هفت صبح، محبوبه ولی| یک دهه از تولد مولود بدفرجام برجام در وین گذشته و حالا عمانی‌ها می‌گویند که توافق تهران – واشنگتن در عمان سریع‌تر از توافق هسته‌ای 2015 حاصل خواهد شد؛ توافقی که اگر صورت پذیرد، معجزه دیپلماسی در سال مار خواهد بود!
در دو هفته‌ای که کشور در تعطیلات سال نو به سر می‌بُرد، بازار سیاست نه تنها تعطیل نبود، بلکه بسیار داغ بود. نوروز 1404 برای ایران در یکی از بزرگترین پیچ‌های سیاسی تاریخ معاصر گذشت. ایران برای اولین بار پس از انقلاب 57، به صورت رسمی و علنی پاسخ نامه یک رئیس جمهور آمریکا را داد و گرچه پیش پا افتاده است اما برای دو کشوری که رابطه‌شان با مذاکره مستقیم، مثل جن و بسم‌الله است درخور توجه بود که یک مقام ارشد کاخ سفید زیر توئیت وزیر خارجه یکی از دولت‌های پس از انقلاب، کامنت گذاشت.
نامه ترامپ را انور قرقاش اماراتی، 22 اسفند به ایران رساند. ایران اما ششم فروردین، عمان را به عنوان قاصد پاسخ نامه انتخاب کرد. انتخابش اسباب طنز شد و برخی به طعنه آن را مذاکرات «غیرمستقیم ِ غیرمستقیم» خواندند. برخی نیز تاکید کردند که تهران هوشمندانه واسط میان خود و واشنگتن را تغییر داد؛ تغییر از اماراتی که مورد اعتمادش نیست، رفاقت با اسرائیل دارد و آلوده به پیمان ابراهیم است، به عمانی که عضو پیمان ابراهیم نیست و سابقه روشنی در میانجی‌گری میان ایران و ایالات متحده آمریکا دارد.
تهدیدهای پینگ پنگی
پس از ارسال نامه ایران، رسانه‌های عربی با استناد به منابع آگاه خود نوشتند که تهران تمام بندهای نامه ترامپ با تمرکز بر چهار محور هسته‌ای، موشک‌های بالستیک، سیاست‌های منطقه‌ای و تهدیدها را پاسخ داده است. اینکه جزئیات این پاسخ دقیقا چه بوده مشخص نیست اما تحلیل‌ها و گزارش‌های غیررسمی حاکی از این است که ایران از بندهایی که حامل پالس مذاکره بوده‌اند استقبال کرده و در برابر تهدیدها، بر موضع همیشگی خود مبنی بر گفت‌وگوی برابر تاکید کرده است.
فارغ از اینکه محتوای نامه‌ها چه بوده، آنچه بلافاصله بروز کرد، تهدیدهای پینگ پنگی بود. همزمان که ایران اعلام کرد پاسخ نامه آمریکا را از طریق عمان ارسال کرده است، ترامپ طی اظهاراتی تهدید کرد که در صورت عدم توافق تهران با ایالات متحده، ایران بمباران خواهد شد. او چندین نوبت هشدار داد که عواقب بسیار بدی در انتظار ایران است.
آغاز حملات به یمن با اشاراتی به ایران، استقرار بمب‌افکن‌های اتمی در پایگاه نظامی هند، در نزدیکی ایران و یمن و انتقال جنگنده‌ها و تسلیحات نظامی بیشتر به خاورمیانه با عنوان «آماده‌باش برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران» شکل عملی این تهدیدها بود.در پی تهدید به بمباران، تهران علیه ترامپ به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد. رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز عید فطر تاکید کردند «اگر شرارتی انجام بگیرد قطعاً ضربه متقابل محکم خواهند خورد.»
امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه به وجود 10 پایگاه آمریکایی در اطراف ایران با بالغ بر 50 هزار نیرو اشاره و آن را به معنای نشستن در اتاق شیشه‌ای تعبیر کرد. در ادامه تصریح کرد «کسی که در اتاق شیشه‌ای می‌نشیند سمت کسی سنگ‌پراکنی نمی‌کند.» در واکنش به این سخن؛ پنتاگون اعلام کرد که «اگر ایران یا نیروهای نیابتی آن منافع ما در خاورمیانه را تهدید کند، برای دفاع از مردم خود اقدام قاطعانه انجام خواهیم داد.»
«تنها بمب نجاتمان خواهد داد»
تهدید دونالد ترامپ به بمباران ایران، باعث شد بار دیگر مطالبه ساخت بمب اتم از سوی برخی سیاسیون و طیف‌ها قوت بگیرد؛ به ویژه آنکه ترامپ همزمان با تهدید مکرر و بی‌محابای تهران، کیم جونگ اون در پیونگ یانگ را می‌ستاید و از کره شمالی به عنوان «کشوری هسته‌ای با رهبری باهوش» یاد می‌کند. این استاندارد دوگانه برای بسیاری حاوی این پیام است که مذاکره و توافق سراب است و نجات‌بخش اصلی مسلح شدن به بمب هسته‌ای است.
نه تنها در سطح شماری از سیاسیون، بلکه علی لاریجانی به عنوان مشاور رهبر انقلاب نیز در صفحه تلویزیون قدرت سلاح هسته‌ای به عنوان یک تهدید جدی را به کار گرفت و هشدار داد که اگر آمریکا در مسئله هسته‌ای ایران مسیر اشتباهی را برود، با دست خودش ایران را مجبور به داشتن سلاح هسته‌ای خواهد کرد. او مشخصا گفت: «ایران نمی‌خواهد این کار را بکند ولی به هر حال وقتی شما فشار آوردید آن وقت توجیه ثانویه پیدا می‌کند و ایران چاره‌ای ندارد و مردم فشار می‌آورند که برای امنیت کشور باید این کار را بکنید.»
«بااستعداد» برای پرزیدنت و «Great» برای آقای وزیر
تهدیدهای پینگ پنگی اما تمام آنچه در دو هفته نوروز اتفاق افتاد، نبود؛ نه تنها نبود، بلکه در کفه ترازو، چه بسا وزن پالس‌های مثبت بیشتر بود. علی لاریجانی همزمان که به ایالات متحده نسبت به هر اشتباهی که تهران را به سوی سلاح هسته‌ای سوق دهد، هشدار می‌داد، اظهارات قابل تاملی درباره روابط اقتصادی ایران و آمریکا طرح کرد.
موقعیت سیاسی او در جایگاه مشاور رهبری، اهمیت اظهاراتش را دوچندان می‌کند. لاریجانی با اشاره به اینکه شعارهای ترامپ برای آمریکا بیشتر جنبه اقتصادی دارد، تاکید کرد که آمریکایی‌ها می‌توانند با ایران در مسائل اقتصادی همکاری عادلانه‌ای داشته باشند و این به نفع هر دو است. بعد از تلویزیون، در ایکس هم همین گفته را تکرار کرد و نوشت: «آقای ترامپ فرد با استعدادی است که توانسته در تجارت خود اینقدر پولدار شود. آمریکا می‌تواند منافع اقتصادی با ایران تعریف کند.» پس از این تمجید بی‌سابقه از ترامپ، اضافه کرد که «حمله به ایران بدون تبعات نیست و فرماندهان نظامی با تجربه‌ای داریم.»
یکی دیگر از پالس‌های مثبت، توئیت وزیر خارجه ایران و کامنت نماینده ترامپ بود. وقتی عباس عراقچی در ایکس بار دیگر تکرار کرد که ایران هیچ‌گاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال تولید یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود، استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه زیر توئیت او نوشت «Great».گرچه ویتکاف دقایقی بعد آن کامنت را حذف کرد اما آنچه رخ داده بود به زعم بسیاری مستقیم‌ترین شکل گفت‌وگوی علنی میان دو مقام ارشد ایران و آمریکا طی چهار دهه اخیر بود.
مذاکره مستقیم؛ از تهران انکار، از واشنگتن اصرار
ایران اعتماد کافی به آمریکا برای مذاکره مستقیم ندارد و در نامه خود نیز آمادگی برای مذاکرات «غیرمستقیم» را اعلام کرده است. ترامپ اما به دنبال مذاکره مستقیم است.
او روز پنجشنبه با این جمله که «نامه‌ها را فراموش کنید»، به خبرنگاران گفته که ایران علاقه‌مند به گفت‌وگوی مستقیم با آمریکاست.
پس از او، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز اظهار کرده که «مذاکره غیرمستقیم در دستور کار نیست و در حال فشار به جمهوری اسلامی برای مذاکره مستقیم هستیم».
رسانه‌ها اما فارغ از مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات، اصل گفت‌وگو میان دو طرف را قریب‌الوقوع اعلام می‌کنند. رسانه امارات فارسی به نقل از منبع آگاه عمانی نوشته که مذاکرات ایران و آمریکا با شانس موفقیت 90 درصد پیش می‌رود. منبع عمانی این رسانه، به آن گفته که ترامپ حتی برای اطمینان از حصول توافق، اسرائیل را از روند مذاکرات حذف کرده است. همچنین اضافه کرده که «به دلیل برخی انعطاف‌های ایران در پاسخ به نامه ترامپ، محتوای این نامه تاکنون فاش نشده تا مبادا به عنوان عقب‌نشینی در برابر فشار‌های فزاینده آمریکا تلقی شود.»
همزمان لارا روزن، خبرنگار آمریکایی به نقل از یک منبع ایرانی نوشته که «ایران با انجام مذاکرات اولیه غیرمستقیم با ایالات متحده درباره موضوع هسته‌ای موافقت کرده و در صورت پیشرفت در گام‌های اولیه برای توافق بر سر چارچوب مذاکرات، مذاکرات مستقیم را دنبال خواهد کرد.»
به گفته این منبع ایرانی، اگر ایالات متحده موافقت کند، مذاکرات غیرمستقیم احتمالاً ظرف دو تا سه هفته آینده در عمان و بدون پوشش رسانه‌ای برگزار خواهد شد.
با وجود تمام این تحولات، هنوز پیش‌بینی درباره اینکه بالاخره چه خواهد شد، بسیار سخت و دشوار است. طی هفت سال گذشته، در موقعیت‌های مختلفی همچون رفتن ترامپ جمهوریخواه از کاخ سفید و آمدن بایدنِ دموکرات، زمزمه مذاکره بلند شده است. زمان اما نشان داد توافق همان اندازه که محتمل می‌نمود، دور از دسترس بود.
به عبارتی هفت سال است که درِ دیپلماسی برای حل مناقشه تهران – واشنگتن نیمه باز مانده است؛ نه به کلی بسته می‌شود و نه کاملا باز می‌شود که بتوان تحریم را از آن بیرون کرد. باید دید این بار چه خواهد شد؛ پیمان عمان در راه است یا دلار 130 هزار تومانی؟!
