آسمان روابط تهران و پاریس مه‌آلود است | کینه فرانسوی درباره جنگ اوکراین
فرانسوی‌ها بر سر روابط نزدیک میان روسیه و ایران، تهران را نمی‌بخشند
هفت صبح| مکرون پایش را در یک کفش کرده تا زندانیان فرانسوی حاضر در ایران را آزاد کند. اما مشکل میان تهران و پاریس تنها به حضور سه زندانی در زندان اوین محدود نمی‌شود. روابط دیپلماتیک دو کشور از سال 1401 به این سو دچار بحران شده و پرونده هسته‌ای ایران و جنگ اوکراین عمق مشکلات را صد چندان کرده است.
سال 1394، وقتی حسن روحانی به پاریس و رم رفت و مورد استقبال سیاستمداران فرانسوی قرار گرفت، تصور می‌شد که ایران و فرانسه وارد فصل تازه‌ای از روابط شده‌اند. رسانه‌ها تصاویر استقبال از روحانی را پررنگ کردند و در رثای فرصت‌های آینده نوشتند. اما در کمتر از یک دهه، اوضاع به‌طور کامل تغییر کرد.
کینه فرانسوی درباره جنگ اوکراین
فرانسوی‌ها بر سر روابط نزدیک میان روسیه و ایران، تهران را نمی‌بخشند. آنها در کنار دو کشور دیگر اروپایی مدعی شده‌اند که ایران اقدام به فروش پهپاد و برخی از تسلیحات به روسیه کرده که مسکو آنها را در جنگ به کار برده است. این ادعا از سوی کشورمان تکذیب شده و البته خود اوکراینی‌ها هم اعلام کرده‌اند شواهدی در دست ندارند که نشان دهد سلاح‌های ایرانی در جنگ اوکراین به کار رفته باشند.
اما همین ادعاهای پراکنده اروپایی، یکی از مشکلات اساسی را در روابط میان ایران و فرانسه رقم زد. در روزهای آخر آبان‌ماه، پروازهای ایران به کشورهای اروپایی لغو شد و در حقیقت هواپیمایی ایران مورد تحریم در اتحادیه اروپا قرار گرفت. دو ماه بعد، در دی‌ماه، وزیر راه و شهرسازی ایران اعلام کرد مشکلات برطرف شده و پروازها به پاریس از مبدا تهران، از روز دوازدهم بهمن آغاز خواهند شد.
در زمان اعلام چنین خبری به‌نظر می‌رسید که انتخاب روز دوازدهم بهمن، هوشمندانه بوده و باسلیقه خاصی انجام شده باشد. اما کمی بعد خبر آمد که فرانسه به برقراری پروازها از مبدا ایران و با استفاده از شرکت‌های هواپیمایی ایرانی، رضایت نمی‌دهد. شرکت هواپیمایی ایران‌ایرتور روز سیزدهم بهمن در اطلاعیه‌ای با اعلام اینکه لغو مجوز پرواز تهران - پاریس از سوی سازمان هواپیمایی کشور فرانسه بدون ذکر دلیل موجه انجام شده است، اعلام کرد این شرکت همه توان خود را جهت برقراری مجدد این پرواز به‌کار خواهد گرفت.
بحران بر سر مسئله هسته‌ای
مکرون ادعا می‌کند که برنامه‌هسته‌ای ایران به نقطه غیرقابل بازگشت نزدیک شده. رئیس‌جمهور فرانسه در روز هجدهم دی‌ماه ایران را چالش اصلی امنیتی و راهبردی در خاورمیانه توصیف کرد و مدعی شد برنامه هسته‌ای ایران سرعت بیشتری پیدا کرده. مکرون که در جمع سفیران فرانسه در کشورهای دیگر سخنرانی می‌کرد و با اعتمادبه‌نفس ویژه‌ای مقابل میکروفن‌ها قرار گرفته بود، گفت رهبران باید از خود بپرسند که آیا باید پیش از اکتبر ۲۰۲۵ مکانیسم بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را فعال کنند یا خیر.
اشاره او در مورد مکانیسم ماشه بود. مکانیسمی که دست کشورهای عضو برجام را برای اعمال فشارهای بی‌سابقه به تهران باز می‌گذارد. در برجام، این مکانیسم اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران به‌طور خودکار بازگردد. این سازوکار در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آمده است. ماجرا به همین تهدید محدود نمی‌شود. پیش از مکرون، در روز 28 آذرماه نماینده فرانسه در شورای امنیت، با نادیده گرفتن اقدامات غرب در تخریب برجام، تهران را به توسعه برنامه هسته‌ای متهم کرد و از ایران خواست تا با آژانس همکاری کند.
مسئله تعیین‌کننده زندانیان فرانسوی
مکرون روز شنبه 13 بهمن‌ماه، با لحنی تند به مسئله زندانیان فرانسوی در ایران پرداخت. رئیس‌جمهور فرانسه ضمن اتهام‌زنی به تهران، خواستار آزادی اتباع کشورش شد که در ایران به جرم جاسوسی زندانی هستند. امانوئل مکرون رئیس‌جمهور 47 ساله فرانسه، با اشاره به اینکه دو شهروند این کشور به مدت هزار روز و یک شهروند هم به مدت ۸۴۲ روز در ایران زندانی هستند، گفت به‌زودی با خانواده‌های آنها دیدار می‌کند.
او مدعی شد بازداشت آنها ناشایست و خودسرانه است. رئیس‌جمهور فرانسه در پایان خواستار آزادی این سه شهروند فرانسوی شد. سسیل کوهلر و ژاک پاری از اردیبهشت ۱۴۰۱در تهران بازداشت شده‌اند. سسیل یک معلم و فعال سندیکاست و ژاک هم به‌عنوان همسر او به ایران سفر کرده بود. نفر سوم که بیش از 800 روز است که زندانی شده، اولیویه گروندو نام دارد. اولیویه گروندو یک شهروند فرانسوی ۳۴ ساله است که از پاییز ۱۴۰۱ در ایران زندانی شده و مدعی است که به‌عنوان گردشگر به کشور ما آمده است. هر سه این افراد با اتهام جاسوسی در ایران زندانی شده‌اند.
اما پاریس مایل است تا روابط با تهران را به سرنوشت زندانی‌ها گره بزند. روز هجدهم دی‌ماه ژان نوئل بارو وزیرخارجه این کشور که یکی از جوان‌ترین افرادی است که تاکنون ردای وزارت‌خارجه را در یک کشور اروپایی به تن کرده، مدعی شد که وضعیت سه شهروند فرانسوی زندانی در ایران رو به وخامت بوده و روابط آینده تهران-پاریس و لغو تحریم‌ها به سرنوشت آنها بستگی دارد.
ایرانی‌ها و فرانسوی‌ها معمولا یکدیگر را دوست دارند. تعداد فراوانی از لغات فرانسوی با زبان فارسی گره خورده‌اند و اولین کتاب‌های ترجمه شده به فارسی را نویسندگان فرانسه نوشته بودند. این اختلاط فرهنگی در طول سال‌ها، کم و بیش نزدیکی سیاسی هم بین دو کشور ایجاد کرده بود. روابط به‌ویژه در دوران دولت محمدخاتمی و حسن روحانی گسترش بیشتری پیدا کرد.
موضع‌گیری‌های تند فرانسه در وقایع سال 1401 ایران از یک سو و بازداشت سه فرانسوی در همان سال، روابط را به طرز چشم‌گیری تیره کرد. از طرف دیگر فرانسه هم مانند انگلیس و آلمان از باری که جنگ اوکراین بر دوش اروپا گذاشته، خشمگین است و علاوه بر روس‌ها، تقصیر را به گردن تهران هم می‌اندازند. مسئله هسته‌ای که پرونده‌اش با خروج ایالات متحده از برجام پیچیده شد، اگر فوری مورد رسیدگی قرار نگیرد، وارد مسیری بی‌بازگشت می‌شود. همه این موارد روابط بین تهران و پاریس را مبهم نگه داشته است.
تهران از اواخر سال گذشته میلادی، تصمیم گرفت تا یک دیپلماسی فعال را در قبال اروپا در پیش بگیرد. برخی از دیپلمات‌های ایرانی در کنار فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها و آلمانی‌ها در ژنو دور میز گفت‌وگو نشستند و به‌نظر می‌رسد اوضاع با سرعتی نسبتا کم، اما مقبول جلو می‌رود. انتخاب این سیاست در شرایطی که ترامپ در کاخ سفید حضور دارد، دارای اهمیت بالایی است. اما به‌نظر می‌رسد تهران بهتر است برای حل بحران‌های خود با پایتخت‌های مهم اروپایی تصمیمات جدی‌تری بگیرد.
در سال‌های پس از خروج ایران از برجام، تهران توانست سدی به وسعت اروپا، مقابل آمریکای ترامپ ایجاد کند. این سد هر چند منجر به این نشد که عواقب خروج آمریکا از توافق هسته‌ای کاهش پیدا کند اما از نظر دیپلماتیک ارزش ویژه‌ای داشت. در شرایطی که ترامپ به‌نظر از نوعی معامله با تهران استقبال می‌کند، داشتن متحدانی جدی در جبهه غرب می‌تواند اثر مثبتی در روند معادلات، آن هم در شرایطی که فرصت چندانی باقی نمانده، داشته باشد.