تهران به مسکو نزدیک‌تر می‌شود
روس‌ها از کار بر روی یک معاهده بزرگ با ایران خبر می‌دهند
هفت صبح| روز چهارشنبه، روس‌ها خبر از کارکردن بر روی یک «معاهده بزرگ» با ایران دادند. این دقیقا صفتی است که ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت‌خارجه روسیه، با آن به معاهده‌ای که در آینده نزدیک با ایران به نتیجه خواهد رسید، اشاره کرده است.
پیش از او آندری رودنکو، معاون وزیر امورخارجه روسیه، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری دولتی روسیه (ریا) گفت: «مسکو انتظار دارد «در آینده بسیار نزدیک» یک توافقنامه جامع همکاری جدید با ایران امضا کند.» چهارشنبه هم سفیر روسیه در تهران همین خبر را در گفت‌وگو با ایسنا مطرح کرد و با اشاره به سفر هفته گذشته هیات ایرانی به روسیه، درباره نهایی‌کردن توافق جامع همکاری میان دو کشور، گفت: «مباحث خوبی انجام شد و ما در آخر کار هستیم.»
به‌نظر می‌رسد توافقی که روس‌ها چنین با اشتیاق درمورد آن صحبت کرده و برای به‌نتیجه‌رسیدنش شتاب دارند، توافق جامع ایران و روسیه باشد که قرار است برای 20سال آینده، تعیین‌کننده مسیر بین دو کشور باشد. ایران هم‌زمان با روس‌ها، توافقی هم با چینی‌ها دارد که وجوه مشابهی با یکدیگر دارند. توافق با چین 25ساله است اما مانند موافقتنامه میان تهران و مسکو پرحاشیه بوده است .
یک: الکسی ددوف، سفیر روسیه در تهران می‌گوید، امیدوار است وقتی دولت جدید در ایران تشکیل می‌شود، روابط ایران و روسیه همچنان ادامه پیدا کند. این جمله احتمالا موضوعی کلیدی در مسئله موافقتنامه بین ایران و روسیه است. روس‌ها تلاش دارند تا پیش از آن که دولت جدید بر سر کار بیاید، کار توافق با تهران را که به‌قول آنها می‌تواند روابط دو کشور را عمق بیشتری ببخشد، یکسره کنند.
نگرانی آنها احتمالا ناشی از آن است که دولت بعدی شاید در قبال مسکو سیاست‌های دیگری را اتخاذ کند یا دست‌کم در نحوه تعیین سیاست‌های تهران با روسیه، روش‌های متفاوتی را با دولت سیزدهم اتخاذ کند. البته احتمالا همانطور که سفیر روسیه هم گفته، امضای توافق به دست دولت چهاردهم انجام می‌شود؛ اما به‌نظر می‌رسد، زمینه‌سازی و مذاکرات و چانه‌زنی‌ها در دولت سیزدهم، حل‌وفصل شده و تنها یک امضا برای دولت بعدی به‌جا بماند.
هرچه هست در دوسال گذشته همگرایی آشکاری میان ایران و روسیه و همین طور روسیه با چین شکل گرفته که می‌توانند زمینه همکاری‌های اقتصادی بیشتری هم باشند. ایران به دنبال سرمایه‌گذاری خارجی توسط چین و روسیه در ایران است و قدم‌هایی را هم برداشته اما به نظر می‌رسد دورنمای همکاری ایران و چین بیشتر به سمت مسائل اقتصادی باشد و افق همکاری‌های ایران و روسیه در ابعاد نظامی و امنیتی. کما این که در معاملات بزرگی مثل پهپادهای شاهد و یا سوخو 35 شاهد این گشایش‌ها از سوی دو طرف بوده‌ایم.
دو: اوایل خردادماه بود که وزارت خارجه روسیه اعلام کرد کار بر روی توافقنامه جامع میان تهران و مسکو به‌طور موقت به حالت تعلیق درآمده است. این خبر البته از سوی ایران، تکذیب شد و مقامات کشورمان، از جمله سفیر تهران در مسکو اعلام کردند که هیچ وقفه‌ای در آماده‌سازی توافقنامه جدید وجود ندارد. با همه این‌ها ضمیر کابلوف، مدیر اداره دوم آسیایی وزارت امورخارجه روسیه به طور مشخص دلیل وقفه در پیش‌برد توافق جامع همکاری را «مشغله‌های انتخاباتی» در ایران دانست. اما ظاهرا هر چه که بود، وقفه به پایان رسیده و راه برای توافق هموار شده است.
سه: توافقنامه جامع ایران و روسیه در سفر مرحوم ابراهیم رئیسی در زمستان سال ۲۰۲۲ به مسکو پیگیری شد. در این سفر او در کرملین و ملاقات با ولادیمیر پوتین در خصوص تهیه یک سند راهبردی جدید ۲۰ساله با رئیس‌جمهور روسیه به توافق رسید. ظاهرا از مواردی که این توافقنامه بر آن تاکید دارد، همکاری‌های نظامی دو طرفه است. البته طبق گزارش‌هایی که از سال 2022، در مورد این ماجرا داده شده، این معاهده محورهایی از همکاری‌ها در زمینه روابط تجاری و اقتصادی را هم شامل می‌شود.
پررنگ‌ترین مسئله در مورد توافقنامه‌ای که بین تهران و مسکو قرار است به سرانجام برسد، اطلاعات کمی است که در مورد آن وجود دارد. در واقع ما دقیقا نمی‌دانیم ایران و روسیه قرار است از تابستان امسال تا 20سال آینده چه‌نوع همکاری‌هایی با یکدیگر و در چه سطحی داشته باشند. اطلاعات منتشرشده تیتروار باقی‌مانده‌اند و همین موضوع به مرموز بودن توافق بین دو کشور اضافه کرده است. پیش از این، تهران و پکن دست به امضای توافقنامه‌ای 25ساله با یکدیگر زدند که در آن مورد هم جزئیاتی در مورد اینکه دقیقا چه مواردی تحت پوشش معاهده ایران و چین قرار می‌گیرد، منتشر نشد.
چهار: شاید مهم‌ترین وجه افتراق میان توافقنامه ایران و روسیه با توافق 25ساله با چین، این باشد که تهران و مسکو، این روزها هر دو درگیر تحریم‌های جدی اقتصادی هستند. تحریم‌ها باعث شده تا دو کشور بیش از گذشته به همکاری‌های مشترک فکر کرده و برای عملی‌کردن توافقنامه‌های اقتصادی و امنیتی و سیاسی، عجله به‌خرج دهند. این مسئله در مورد پکن صدق نمی‌کند. در واقع توافق بین ایران و چین، تا اینجا دستاوردهای مورد انتظار را تامین نکرده. چینی‌ها، احتمالا به دلیل تحریم‌ها، علیه ایران و عدم‌امکان مبادلات بانکی با تهران، چندان پیگیر ماجرا نشده‌اند.شاید حل مشکل اف ای تی اف این گره را هم باز کند.
پنج: همان‌قدر که توافق بین ایران و روسیه می‌تواند هیجان‌انگیز و جالب و البته کاربردی به‌نظر برسد، از آنجا که دو کشور در دو حوزه اقتصادی مهم، یعنی نفت و گاز رقیب یکدیگر به‌حساب می‌آیند، مشخص نیست که در روابط تجاری و اقتصادی چه منفعت‌های مشترکی را دنبال خواهند کرد. در واقع ایران و روسیه روابط اقتصادی پررنگی با یکدیگر ندارند و حتی تحریم‌ها هم باعث نشده، سطح مبادلات اقتصادی بین دو طرف به‌طرز قابل‌توجهی بالاتر برود.
شش: مقامات ایرانی در هفته‌های گذشته تلاش کرده‌اند تا این اطمینان را به روسیه بدهند که راه دولت شهید رئیسی را در روابط با مسکو پی خواهند گرفت. مثلا محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری که با پوتین روز 25خردادماه با تلفن گفت‌وگو کرده، درباره توسعه و گسترش همکاری بین ایران و روسیه حرف زده است.
دیروز علی باقری‌کنی، سرپرست وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران با آندره رودنکو، معاون وزیرخارجه روسیه در تهران دیدار و گفت‌وگو کرد و در این دیدار، با اشاره به اهمیت و اهتمام سران دو کشور به تعمیق و گسترش روابط به روس‌ها اطمینان داد که تغییر دولت در ایران، خدشه‌ای به رویکرد راهبردی جمهوری اسلامی ایران وارد نخواهد کرد. علی باقری در این دیدار از نهایی‌شدن پیش‌نویس معاهده جامع مشارکت راهبردی ایران و روسیه ابراز خرسندی کرد که باعث شد مطمئن باشیم توافقی که مقامات روس آن را بزرگ و شگفت‌انگیز می‌دانند، از دو سال قبل برنامه‌ریزی شده و حالا به ثمر نشسته است.
