بمب‌ها که می‌بارند دل‌های کوچک بیشتر می‌ترسند
اگر ما به عنوان والدین بتوانیم آرامش خود را حفظ کنیم و در برابر موقعیت‌های استرس‌زا به درستی واکنش نشان دهیم، کودکان نیز یاد می‌گیرند که چگونه با این موقعیت‌ها برخورد کنند
هفت صبح، سیما فراهانی| آموزش، حمایت روانی و ایجاد فضایی امن، سنگرهایی‌اند که می‌توانند سایه‌های جنگ را برای آنها کمرنگ‌تر کنند. دستانی که از آنها مراقبت می‌کنند، چراغ‌هایی در مسیر عبور از تاریکی‌اند، تا شاید روزی دوباره صدای خنده‌های‌شان جایگزین سکوت تلخ شود. جنگ‌ها تأثیرات عمیق و مخربی روی روح و روان کودکان دارند.
این تأثیرات می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی آنها تأثیر بگذارند. کودکان در زمان جنگ با ترس و اضطراب شدیدی مواجه هستند. صدای انفجارها، تیراندازی‌ها و ناآرامی‌های محیطی می‌تواند احساس ناامنی و وحشت را در آنها ایجاد کند. این ترس‌ها ممکن است منجر به اختلالات خواب و مشکلات تمرکز در مدرسه شوند. کودکان ممکن است در واکنش به شرایط جنگ، تغییرات رفتاری نشان دهند. این تغییرات می‌تواند شامل پرخاشگری، انزوا و حتی بروز رفتارهای خودآسیبی باشد.
این رفتارها معمولاً نشانه‌ای از تلاش آنها برای کنار آمدن با فشارهای روحی است. تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان در مناطق جنگی در معرض خطر بالای اختلالات روانی مانند PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) قرار دارند. این اختلالات می‌توانند سال‌ها بعد از پایان جنگ نیز ادامه یابند و بر زندگی آنها تأثیر بگذارند. بنابراین کودکان در زمان جنگ به حمایت روانی و اجتماعی نیاز دارند. برنامه‌های حمایتی و مشاوره‌ای می‌توانند به آنها کمک کنند تا احساسات خود را مدیریت کنند و به بهبود وضعیت روحی‌شان بپردازند.
درک و مدیریت ترس در کودکان
حالت روحی کودکان در زمان جنگ موضوعی حساس و پیچیده است. نیاز به توجه و حمایت از این قشر آسیب‌پذیر در شرایط بحرانی امری ضروری است تا آنها بتوانند به زندگی عادی خود بازگردند و آینده‌ای روشن‌تر را تجربه کنند. مصطفی اقلیما، پدر مددکاری اجتماعی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار هفت‌صبح درباره این موضوع می‌گوید:
«در دنیای امروز، خانواده‌ها با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند و یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، مدیریت ترس و اضطراب در کودکان است. به عنوان والدین، ما باید به این نکته توجه کنیم که هر کودک که به دنیا می‌آید نه به عنوان یک دزد یا موجود خطرناک، بلکه به عنوان یک موجود بی‌گناه و کنجکاو، قدم در این دنیا می‌گذارد. رفتار و واکنش‌های ما به عنوان بزرگ‌ترهاست که می‌تواند، شخصیت آنها را شکل دهد. ترس و اضطراب نیز به همین صورت است. درواقع این احساسات، از والدین، در آنها ایجاد می‌شود.»
نقش والدین در ایجاد آرامش
اقلیما با بیان اینکه زمانی که یک کودک جیغ می‌زند یا از چیزی می‌ترسد، این رفتار به دلیل تجربیات و واکنش‌های ماست. او مثال جالبی می‌زند:«مثلاً وقتی مادر یا پدر در مواجهه با یک صحنه ترسناک به طور ناگهانی واکنش نشان می‌دهند، کودک نیز ناخودآگاه این ترس را یاد می‌گیرد. او نمی‌داند مفهوم ترس چیست یا چرا باید بترسد.
این ما هستیم که باید یاد بگیریم چگونه با ترس‌هایمان برخورد کنیم تا کودکان نیز از ما یاد بگیرند. تنها راه حل برای کاهش ترس در کودکان، کنترل رفتار خودمان است. اگر ما به عنوان والدین بتوانیم آرامش خود را حفظ کنیم و در برابر موقعیت‌های استرس‌زا به درستی واکنش نشان دهیم، کودکان نیز یاد می‌گیرند که چگونه با این موقعیت‌ها برخورد کنند. به عنوان مثال، هنگامی که صدای بلندی می‌آید یا آسمانی طوفانی می‌شود، به جای ترسیدن و جیغ زدن، می‌توانیم با آرامش به کودک بگوییم که این صدا طبیعی است و هیچ خطری ندارد.»
آموزش صداقت و رفتار صحیح
استاد دانشگاه ، محقق و مددکار اجتماعى به بسیاری از مشکلات رفتاری در کودکان که ناشی از رفتارهای بزرگ‌ترهاست، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «ما باید به یاد داشته باشیم که کودکان به طور طبیعی کنجکاو و بی‌خبر از دنیای بزرگ‌ترها هستند. زمانی که ما به کودکان می‌آموزیم که دروغ گفتن یا پنهان کردن حقیقت طبیعی است، آنها نیز این رفتار را یاد می‌گیرند. به عنوان مثال، اگر کودک از ما بپرسد که چرا تلفن زنگ می‌زند و ما به او بگوییم که «مامان نیست»، در واقع به او یاد می‌دهیم که دروغ گفتن اشکالی ندارد.
این رفتارها باید مورد بازنگری قرار گیرد تا کودک به درستی تربیت شود. ما باید به یاد داشته باشیم که کودکان به طور طبیعی کنجکاو و بی‌خبر از دنیای بزرگ‌ترها هستند. آنها از سوسک‌ها یا صداهای بلند نمی‌ترسند، بلکه این ترس از ما نشأت می‌گیرد. بنابراین، برای تربیت کودکانی شاد و بدون اضطراب، لازم است که رفتارها و واکنش‌های خود را کنترل کنیم و به آنها آرامش و اطمینان بدهیم.با این کار، نه‌تنها به آنها کمک می‌کنیم تا با ترس‌های خود مقابله کنند، بلکه به آنها یاد می‌دهیم که زندگی را با شجاعت و اعتماد به نفس تجربه کنند.»
مدیریت ترس و اضطراب در کودکان و نوجوانان
در دنیای پر از اخبار فوری و تصاویر خشونت‌آمیز، محافظت از سلامت روان کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد. ذهن کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، توان پردازش اتفاقات پیچیده و دردناک مانند جنگ را ندارد و مواجهه مستقیم با این اخبار می‌تواند باعث ترس، اضطراب یا سردرگمی در آنها شود. والدین و مراقبان نقش مهمی در فیلتر کردن این اطلاعات و فراهم کردن فضایی امن و آرام برای کودکان ایفا می‌کنند. روح‌الله تکللو، یکی از اعضای تیم سحر جمعیت هلال‌احمر تهران است.
او که فعالیت و خدماتش را در میان مردم، در این روزها و شب‌های پراسترس آغاز کرده، در گفت‌وگو با خبرنگار هفت‌صبح، این موضوع را از زاویه دیگری بررسی می‌کند و می‌گوید: «در دنیای امروز، بسیاری از بزرگسالان با وجود تحصیلات و مشاغل مناسب، همچنان با ترس و اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند. این موضوع نه‌تنها روی آنها تأثیر می‌گذارد، بلکه کودکان و نوجوانان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کودکان به طور طبیعی حق دارند که احساس امنیت و آرامش داشته باشند. ما به عنوان بزرگ‌ترها باید زمینه‌ساز این احساسات مثبت باشیم. یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم، محدود کردن مواجهه کودکان با اخبار و اطلاعات منفی است. اخبار سمی و ناامیدکننده می‌تواند تأثیرات منفی عمیقی روی ذهن و روحیه کودکان داشته باشد. بنابراین، بهتر است که بزرگ‌ترها در زمان‌های حساس، از گوش دادن به اخبار در حضور کودکان خودداری کنند.»
توضیح ساده و مناسب برای کودکان
تکللو در ادامه صحبت‌هایش یک راهکار کاربردی برای مواجهه با کودکان در شرایط بحرانی می‌دهد:«اگر کودک شما با موضوعی مواجه شد که باعث ترس یا اضطرابش شده، باید به او توضیحات ساده و متناسب با سنش بدهید. به‌عنوان مثال، می‌توانید بگویید: «بله، چنین اتفاقی افتاده اما این فقط یک مشکل بین برخی از افراد است و ما از این روزها عبور خواهیم کرد. مهم این است که من همیشه در کنار تو هستم و تو را تنها نمی‌گذارم.» این نوع گفت‌وگو به کودک احساس امنیت و آرامش می‌دهد.»
اهمیت استفاده از بازی و قصه‌گویی
عضو جمعیت هلال‌احمر استان تهران تماس پوستی با کودک را بسیار مهم می‌داند: «طبق منشور حقوق کودک، هر انسان زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شود و عواطف و احساسات او در این حوزه قرار دارد. در آغوش گرفتن کودک، بسته به نوع احساسات او (پسر یا دختر) می‌تواند تأثیر مثبت زیادی روی روحیه‌اش داشته باشد. این تماس فیزیکی به کودک احساس محبت و امنیت می‌دهد. برای منحرف کردن ذهن کودک از نگرانی‌ها، می‌توان از قصه‌گویی و بازی‌های تیمی استفاده کرد. این فعالیت‌ها نه‌تنها به کودک کمک می‌کند تا از افکار منفی دور شود، بلکه به او یاد می‌دهد که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند و از تجربیات مثبت لذت ببرد.»
محدود کردن دسترسی به اطلاعات منفی
مدیریت ترس و اضطراب در کودکان و نوجوانان نیازمند توجه ویژه و تلاش مستمر از سوی بزرگ‌ترهاست. به گفته تکللو: «کودکان به‌طور طبیعی از رفتارهای بزرگ‌ترها الگوبرداری می‌کنند. اگر ما نتوانیم استرس و اضطراب خود را کنترل کنیم، این احساسات به کودکان منتقل می‌شود. بنابراین، مهم است که ما به عنوان والدین و بزرگ‌ترها، رفتارهای خود را مورد بازنگری قرار دهیم و در صورت نیاز، از مشاوره روانی استفاده کنیم.
بزرگ‌ترها نیز باید به سلامت روانی خود توجه کنند. در صورتی که احساس می‌کنید به کمک نیاز دارید، می‌توانید با مشاوران روان‌شناسی یا روان‌پزشکان متخصص در حوزه کودک و نوجوان مشورت کنید. این افراد می‌توانند به شما کمک کنند تا احساسات مثبت را در خود و فرزندان‌تان تقویت کنید.»
این مددکار در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: «در شرایطی که کودکان در معرض اخبار منفی قرار می‌گیرند، باید به آنها آموزش دهیم که چگونه از منابع خبری معتبر استفاده کنند و از تماس با افراد سمی که اطلاعات نادرست منتقل می‌کنند، پرهیز کنند. این کار به آنها کمک می‌کند تا درک بهتری از دنیای اطرافشان پیدا کنند و کمتر تحت تأثیر اخبار منفی قرار بگیرند. با ایجاد محیطی امن و حمایتگر، می‌توانیم به کودکان کمک کنیم تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند و احساس امنیت و آرامش را تجربه کنند. این وظیفه ماست که نه‌تنها به خودمان، بلکه به نسل آینده نیز کمک کنیم تا دنیای بهتری بسازند.»
