روان زخمی، ریه خسته؛ میراث شوم کووید
قربانیان کرونا همچنان اختلالات روانشناختی را با خود حمل می‌کنند
هفت صبح، زهرا داستانی| عوارض کرونا همچنان بعد از چندین سال از پایان همه‌گیری‌اش در «خانم جان» هویداست؛ می‌گوید: «تا قبل از این بیماری گور به گوری، زانو درد نداشتم. این قرص‌های فشارم که مجبورم بخورم از عوارض واکسنه. من که تا قبل زدنش فشار خونم بالا نبود. کاش اصلا واکسن نزده بودم. بعد از زدنش هم که باز کرونا گرفتم، نه یه بار بلکه چند بار.» هرچند دانشمندان و محققان عوارض بلند مدت کرونا را تایید کرده‌اند
اما پزشکان می‌گویند که بسیاری از عوارضی که برخی افراد از جمله «خانم جان» از آن شکایت دارد و آن را به کرونا نسبت می‌دهد، نادرست است. محمد آقاخانی، متخصص بیماری‌های داخلی و از کادر درمانی بیمارستانی در دوران همه‌گیری کرونا می‌گوید که ممکن است تعداد بسیار کمی از افرادی که به سویه‌های مختلف کووید 19 مبتلا شده‌اند هنوز عوارض بلند مدت بالینی را تجربه کنند اما عوارضی که همچنان بسیاری از افراد آن را با خود حمل می‌کنند، عوارض روانشناختی ناشی از تجربه تلخ همه‌گیری کرونا است.
«همه‌گیری کرونا به پایان رسیده است»؛ این جمله را بارها پزشکان و مقامات بهداشتی ایران به زبان آورده‌اند. اما همچنان شنیدن نامش لرزه بر اندام‌ها می‌اندازد. هر بار که بیماری‌های تنفسی میان مردم شایع می‌شود، بازار گمانه‌زنی‌ها از بازگشت کرونا داغ می‌شود. مثلا ابتلای تعدادی از بازیکنان و اعضای کادر فنی و حتی سرمربی تیم پرسپولیس به یک بیماری تنفسی که باعث شده برخی از آنها در تمرینات و مسابقات حضور نداشته باشند، دوباره «بیماری کرونا» را به صدر اخبار برگردانده، تا آنجا که دکتر قباد مرادی، سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مجبور به واکنش در این باره کرده است.
او گفته: «طی ماه‌های اخیر، هیچ‌گونه سویه نگران‌کننده‌ای شناسایی نشده است. در حال حاضر، زیر سویه LP.۸.۱ از خانواده اُمیکرون که از JN.۱ مشتق شده، در حال گسترش است، اما شواهدی مبنی بر افزایش شدت بیماری ناشی از آن وجود ندارد. این زیر سویه در دسته «سویه‌های تحت رصد» سازمان جهانی بهداشت قرار دارد. آنفلوآنزا (۱۲ درصد)، رینوویروس (۹ درصد)، ویروس آر اس وی (۹ درصد) و کووید-۱۹ (۱.۸ درصد) شایع‌ترین ویروس‌های در گردش در اسفند ۱۴۰۳ بوده‌اند.»
هر آن ممکن است کرونا از خواب بیدار شود
براساس گزارش سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، کووید-۱۹ همچنان در لیست بیماری‌های تنفسی در ایران است، هرچند تعداد مبتلایان به آن قابل توجه نیست. این یعنی این ویروس همچنان با ما زندگی می‌کند و روزی می‌تواند دوباره ما را شگفت‌زده کند.
محمد آقاخانی، متخصص بیماری‌های داخلی در گفت‌وگو با روزنامه هفت صبح می‌گوید: «ویروس‌ها هیچ وقت از بین نخواهند رفت. ویروس‌ها برخلاف باکتری‌ها قابل کنترل و حتی ریشه کنی (root out) نیستند. مثلا باکتری طاعون که زمانی در ایران شایع بود، با اقدامات بهداشتی در کشور ریشه کن شد. اما ویروس‌ها چون موجودات زنده نیستند و ترکیبی از ژنوم RNA یا DNA هستند، امکان ریشه کن شدن یا از بین رفتن آنها وجود ندارد. ویروس‌ها می‌توانند سرکوب بمانند یا در فاز رمیشن یا خاموشی به سر ببرند.»
او ادامه می‌دهد: «کرونا ویروس از قبل وجود داشت اما ویروسی به نام کووید-۱۹ که ۲۰۱۹ شیوع پیدا کرد نوعی از ویروس کرونا بود که دچار تغییرات ژنتیکی شد. این ویروس ارگان‌های حیاتی بدن را درگیر و در برابر سرکوب مقاومت می‌کرد و عوارض و علائم مختلفی را از خود نشان می‌داد.» این متخصص بیماری‌های داخلی می‌گوید: «در حال حاضر ویروس کرونا همچنان وجود دارد و فعال است اما علائم آن کنترل شده و جهش‌های خطرناک آن فعلا در حال خاموشی است. با این حال، هر آن ممکن است با تغییرات ژنتیکی دوباره فعال شود.
یعنی با یک جهش ژنتیکی دیگر، این ویروس می‌تواند یک زیرمجموعه جدید داشته باشد که تهاجمی باشد و قربانی بگیرد. البته با تزریق گسترده واکسن‌ها و مراقبت‌های ویژه توانسته‌اند آن را در فاز خاموشی نگه دارند و فعلا بیماری با علامت‌ها یا عوارض جدی که در سال ۲۰۱۹ دیده می‌شد، گزارش نشده است.»
چرا دیگر خبری از تست کرونا نیست؟
روزهای پایان سال و روزهای ابتدای سال جدید همواره به دلیل افزایش رفت و آمدها و سفرها موج جدیدی از بیماری‌های تنفسی را رقم می‌زند. اسفند ۱۴۰۳ و فروردین ماه ۱۴۰۴ نیز از این ماجرا مستثنا نبود. بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مملو از افرادی بود که با یکی از علائم سرماخوردگی در انتظار ویزیت پزشک بودند.
از زمان همه‌گیری کرونا تا به امروز، بسیاری از افرادی که علائم شدیدی از بیماری‌های تنفسی را تجربه می‌کنند، اسم کرونا را روی آن می‌گذارند. علی از جمله افرادی است که در تعطیلات نوروز به یکی از بیماری‌های تنفسی مبتلا شده و معتقد است که این بیماری به دلیل علائم شدید و دردناک کرونا بوده است. او می‌گوید: «به پزشک مراجعه کردم اما تست نگرفت. هرچقدر هم اصرار کردم گفت نیازی نیست. اما من مطمئنم که کرونا بود.» علی، یکی از چندین نفری هستند که بدون تست گمانه زنی می‌کنند که به کرونا مبتلا شده‌اند. اما آیا این باور درست است؟ چرا پزشکان دیگر برای تشخیص کرونا آزمایش را الزامی نمی‌دانند؟
آقاخانی، متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: «زمانی که می‌خواهید یک بیماری را تشخیص دهید، باید مستندات علمی داشته باشید، یعنی زمانی که برچسب ویروس کرونا را روی یک بیمار می‌زنید، حتما باید تست تشخیصی آزمایش خون یا تست پی سی آر بیمار را انجام دهید. قطعا مردم به دنبال انجام این تست نمی‌روند و پزشکان هم باید برای قضاوت بالینی خود حتما مدرک متقن که همان نتیجه مثبت آزمایش ابتلا به کرونا است در کنار علائم بالینی داشته باشند تا بتوانند بگویند این بیماری کرونا است.»
او ادامه می‌دهد: «همچنان امکان انجام آزمایش خون برای تشخیص کرونا وجود دارد، البته دسترسی به کیت پی سی آر تشخیصی برای عموم افراد محدودتر شده است. در دوران همه‌گیری کرونا به دلیل شرایطی که جهان با آن روبه‌رو شده بود کیت‌های تشخیصی مدام تولید و در بازار عرضه می‌شد و تقریبا عموم مردم به این کیت‌ها در داروخانه‌ها دسترسی داشتند. اما با فروکش کردن این بیماری تولید این کیت‌ها به واسطه کاهش تقاضا و عدم صرفه اقتصادی کم و دسترسی به آنها محدود و سخت شده است.
از طرف دیگر به دلیل اینکه این ویروس در فاز خاموشی به سر می‌برد، چندان نیازی به انجام تست در بیماران سرپایی وجود ندارد، مگر در مواردی که بیمار در بیمارستان بستری شود و پزشک نیازمند آن باشد که بداند آیا فرد به بیماری کرونا مبتلا شده است یا خیر تا درمان اختصاصی برای او آغاز شود. همچنان در بیمارستان‌های کشور، در صورتی که بیمار علائم ریوی و سایر علائم بالینی را داشته باشد و پزشک او را ملزم به بستری شدن در بیمارستان کند، برای تشخیص دقیق برای او تست کرونا تجویز می‌کنند.»
عوارض بلند مدت برای نیم درصد مبتلایان
از زمان فروکش کردن بحران همه‌گیری کرونا، دانشمندان درباره عوارض بلند مدت این بیماری در بدن بسیاری از مبتلایان هشدار داده‌اند. دانشمندان از زمان شیوع ویروس کووید-۱۹، عوارض مختلفی را در سیستم‌های گوناگون بدن شناسایی کرده‌اند که برخی از آنها حتی ماه‌ها پس از بهبودی نیز ادامه دارند. یکی از شایع‌ترین پیامدهای کرونا، مشکلات تنفسی مزمن مانند تنگی نفس یا سرفه‌های مکرر، خستگی مفرط، مشکلات حافظه، عدم تمرکز و کاهش توان ذهنی است.
محمد آقاخانی، متخصص بیماری‌های داخلی در این باره می‌گوید: « آنچه باید به عنوان عوارض جدی به آن توجه کنیم عوارض روانشناختی حاصل از کرونا در دوره همه‌گیری است. اختلالات اضطرابی که افراد در آن دوره تجربه کردن که همچنان در افراد دیده می‌شود. اما علائم بالینی مثل اختلال تنفس، عوارض ریوی، اختلال بویایی، ضعف و بی‌حالی، عدم تمرکز، زوال عقلی بسیار کم و نادر است. این عوارض ممکن است امروز فقط در نیم درصد مبتلایان باقی مانده باشد.
بنابراین بسیاری از علائمی که برخی از مردم از آن شکایت می‌کنند و آن را به کرونا نسبت می‌دهند چندان ارتباطی به کرونا ندارد. این عوارض در افرادی دیده می‌شود که در زمان ابتلا به کرونا، مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای جدی مثل دیابت، فشار خون غیره بوده‌اند. مثلا اگر فردی با سن بالا که به بیماری کلیوی مبتلا بوده و برای بهبودی از دیالیز استفاده می‌کرده، به کرونا مبتلا و ریه او درگیر شده باشد. احتمالا در حال حاضر هم عوارض ریوی را تحمل خواهد کرد و برای تنفس نیازمند به اکسیژن است. اما اگر افرادی که بیماری زمینه‌ای جدی نداشته‌اند و به کرونا مبتلا شدند و حالا علائمی را تجربه می‌کنند، این علائم ارتباطی به کرونا ندارد.»
باورهای نادرست درباره واکسن‌های کرونا
هرچند شایعات بسیاری در زمان همه‌گیری کرونا درباره عوارض واکسن‌ها به گوش می‌رسید اما امروز هم این شایعات به قوت خود باقی هستند. بسیاری از افراد تجربه برخی از علائم را به واکسن‌های کرونا نسبت می‌دهند. مثلا درد مفاصل یا افزایش فشار خون. آقاخانی متخصص بیماری‌های داخلی این‌ها را باورهای نادرستی درباره واکسن‌های کرونا می‌داند و می‌گوید: «مستندات علمی و مقالات علمی معتبر مبنی بر عوارضی معمولی که برخی افراد از آن شکایت دارند، مثل فشارخون، بیماری‌های مزمن و عوارض مغز و اعصاب که ارتباط مستقیمی به تزریق واکسن‌های کرونا داشته باشد، وجود ندارد. اما اخیرا واکسن آسترازنکا به صورت اثبات شده تایید کرده است که این واکسن می‌تواند لخته در عروق ایجاد کند. که در همان زمان هم این موضوع را اعلام کرد.» با این حال او می‌گوید همچنان باید زمان داد و صبر کرد تا تحقیقات در زمینه عوارض ناشی از واکسن‌های کرونا تکمیل شود.
