نیروگاهی که خاموش نمی‌شود | چشم امید به رآکتورهای کوچک
استقبال جهانی از انرژی هسته‌ای افزایش یافته و تنها در اروپا، بیش از ۱۵ کشور در حال توسعه یا بازگشت به این منبع هستند
هفت صبح| در حالی که بحران انرژی، تغییرات اقلیمی و رقابت فناورانه به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، دولت‌ها را به بازنگری در سبدهای انرژی ملی واداشته، انرژی هسته‌ای بار دیگر در مرکز توجه جهانی قرار گرفته است. هفته گذشته، مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین میزبان نمایندگانی از ده‌ها کشور بود؛ گردهمایی مهمی که نه برای بحث برسر تسلیحات هسته‌ای، بلکه با هدف بررسی فرصت‌ها، چالش‌ها و آینده انرژی هسته‌ای برگزار شد.
این نشست، نماد روشن بازگشت انرژی هسته‌ای در سیاست‌گذاری‌های جهانی است؛ بازگشتی که از بلژیک و دانمارک تا بنگلادش و مصر را دربرگرفته و اکنون در قالب رآکتورهای مدولار کوچک، با چشم‌اندازی تازه در حال ظهور است. در همین حال، در خود اتریش، محل استقرار آژانس و یکی از معدود کشورهای جهان که به‌طور قانونی استفاده از انرژی هسته‌ای را ممنوع کرده، رآکتور عظیم و هرگز بهره‌برداری‌نشده زونتندورف همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی هسته‌ای اروپا فعال است.
بازگشت دوباره انرژی هسته‌ای
تسریع تغییرات اقلیمی، رشد فزاینده تقاضای برق و نیاز صنایع بزرگ فناوری به انرژی پایدار، از جمله عواملی‌اند که بار دیگر انرژی هسته‌ای را در صدر اولویت‌های کشورهای پیشرفته و در حال توسعه قرار داده‌اند. متیو ون‌سیکل، مهندس ارشد آژانس، می‌گوید: «ما شاهد افزایش علاقه کشورهای عضو به توسعه انرژی هسته‌ای هستیم، چه به‌دلیل نیازهای فزاینده انرژی، چه تغییرات اقلیمی و چه ملاحظات راهبردی داخلی.»
در سال ۲۰۲۴، برای نخستین‌بار در دو دهه اخیر، تعداد پروژه‌های جدید رآکتورهای هسته‌ای ثبت‌شده در جهان از مرز ۵۰ مورد عبور کرد. از جمله می‌توان به ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای در مصر با همکاری روسیه، توسعه رآکتورهای کوچک مدولار (SMR) در کانادا و لهستان و احیای رآکتورهای غیرفعال‌شده در فرانسه و بلژیک اشاره کرد.
چشم امید به رآکتورهای کوچک
یکی از جذاب‌ترین محورهای جدید در سیاست‌گذاری هسته‌ای، رآکتورهای مدولار کوچک (SMR) هستند، واحدهایی که در کارخانه تولید می‌شوند و قابلیت انتقال و نصب در شهرهای کوچک یا مناطق دورافتاده را دارند. این فناوری با حمایت شرکت‌های بزرگ فناوری مانند مایکروسافت و گوگل، به‌عنوان پاسخی به نیاز روبه‌افزایش مراکز داده هوش مصنوعی معرفی شده است.
تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۳۵، حدود ۱۵ درصد برق مورد نیاز مراکز داده در آمریکا از طریق انرژی هسته‌ای تأمین شود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با افزایش درخواست‌ها، دامنه همکاری‌های فنی خود را گسترش داده و از مشاوره مالی گرفته تا آموزش نیروی انسانی و راهبردهای جلب حمایت عمومی، پشتیبانی فنی و سیاسی ارائه می‌دهد. به‌گفته کارشناسان، این نهاد اکنون بیش از هر زمان دیگر به عنوان «مرجع تنظیم‌گر جهانی» در حوزه انرژی هسته‌ای عمل می‌کند.
زونتندورف؛ نماد انتخابی متفاوت
در این میان، اتریش حال‌وهوایی متفاوت دارد. در دهه ۱۹۷۰، همه‌پرسی ملی با اختلافی اندک رأی به ممنوعیت استفاده از انرژی هسته‌ای داد. حاصل این تصمیم، تعطیلی رآکتور عظیم زونتندورف بود، پروژه‌ای یک میلیارد یورویی که هیچگاه به مرحله بهره‌برداری نرسید. امروز، این نیروگاه در کرانه دانوب، بزرگ‌ترین مرکز آموزش عملیاتی هسته‌ای اروپا و یکی از جاذبه‌های توریستی عجیب این کشور است؛ جایی که علاوه بر دوره‌های آموزشی، سالانه جشنواره موسیقی الکترونیک «شات داون» نیز در آن برگزار می‌شود.
پیتر شینرف، مربی ارشد زونتندورف، می‌گوید: «اینجا دیگر ارزش مالی ندارد؛ اما از نظر نمادین، اهمیت آن برای اتریشی‌ها فراموش‌نشدنی است.» اتریش، بر‌خلاف اغلب همسایگانش، نه‌تنها نیروگاه فعال ندارد، بلکه در سیاست خارجی‌اش نیز با هرگونه توسعه هسته‌ای مخالفت می‌ورزد—چه در امارات متحده عربی و عربستان سعودی و چه در اوکراین.
آینده‌ای پرتضاد و پرتأمل
همزمان با این رجوع جهانی به هسته‌ای، چالش‌های تازه‌ای نیز در حال شکل‌گیری‌اند. مسئله امنیت، دفع پسماندهای رادیواکتیو، خطرات سایبری در عصر دیجیتال و احتمال رقابت‌های فناورانه تسلیحاتی، همگی جزو دغدغه‌های فزاینده‌اند. به‌ویژه در کشوری مانند چین که در حال ساخت ده‌ها رآکتور جدید است یا روسیه که از صادرات فناوری هسته‌ای برای تثبیت نفوذ ژئوپلیتیک بهره می‌برد، مرز میان کاربرد صلح‌آمیز و نظامی انرژی هسته‌ای، بار دیگر به موضوعی مبهم بدل شده است. از سوی دیگر، بازگشت سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای، خطر عقب‌نشینی از توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی را نیز در پی دارد؛ چراکه منابع محدود دولتی، اولویت‌ها را تغییر می‌دهد.
در نهایت، جهان با پرسشی اساسی مواجه است: آیا انرژی هسته‌ای می‌تواند پلی به‌سوی آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر باشد، یا در مسیر پرریسک رقابت‌های ژئوپلیتیکی و فناورانه، به تهدیدی مضاعف بدل خواهد شد؟ پاسخ به این پرسش، نه فقط در آزمایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها، بلکه در اتاق‌های فکر سیاست و وجدان عمومی ملت‌ها رقم خواهد خورد.
