اروپا و آفریقا، شراکتی برای آینده
وزرای خارجه اتحادیه‌های دو قاره، تعهد خود را به تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و اقلیمی در قالب شراکت ۲۵ ساله بازنگری کردند
هفت صبح| سومین نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا (EU) و اتحادیه آفریقا (AU) در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ در بروکسل، نقطه عطفی در روابط ۲۵ ساله دو قاره بود. این نشست که به ریاست مشترک کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و تت آنتونیو، رئیس شورای اجرایی اتحادیه آفریقا برگزار شد، بر تقویت همکاری در حوزه‌های صلح و امنیت، چندجانبه‌گرایی، مهاجرت و جابه‌جایی نیروی کار و توسعه پایدار تمرکز داشت.
در جهانی که با چالش‌های ژئوپولیتیکی مانند جنگ اوکراین، درگیری‌های سودان و تنش‌های شرق کنگو دست‌وپنجه نرم می‌کند، آفریقا به‌عنوان نزدیک‌ترین همسایه اروپا، اولویت راهبردی بروکسل است. این گردهمایی، فرصتی برای تبدیل تعهدات به اقدامات عملی و عزم دو طرف برای ساختن آینده‌ای مشترک بود.
نتایج و تعهدات نشست
وزرای خارجه دو قاره بر تقویت چندجانبه‌گرایی و پایبندی به حقوق بین‌الملل به‌عنوان پایه‌ای برای نظم جهانی عادلانه تأکید کردند. بیانیه مشترک اتحادیه آفریقا بر لزوم توسعه بازارهای یکپارچه، ترویج رشد فراگیر و ایجاد فرصت‌های اقتصادی در هر دو قاره تمرکز داشت. اروپا تعهد داد که حمایت‌های مالی و نظامی خود از آفریقا را ادامه دهد، از جمله با تخصیص بیش از یک میلیارد یورو از طریق صندوق صلح اروپا (EPF) برای تقویت توان دفاعی کشورهایی مانند مالی، سومالی و کنیا.
همچنین، بسته سرمایه‌گذاری ۱۵۰ میلیارد یورویی «دروازه جهانی» برای توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، حمل‌ونقل، سلامت، آموزش و مقابله با تغییرات اقلیمی در آفریقا مورد تأکید قرار گرفت. این برنامه با هدف پاسخ به نیازهای آفریقا و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جمعیت جوان این قاره طراحی شده است. دو طرف همچنین بر همکاری در زمینه مواد خام حیاتی، هوش مصنوعی و تبادلات فرهنگی توافق کردند که نشان‌دهنده عمق و تنوع این شراکت است.
به روایت آمار و ارقام
اتحادیه اروپا همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری قاره آفریقا به شمار می‌رود و جایگاه خود را به‌عنوان مقصد اصلی صادرات این قاره حفظ کرده است. در سال ۲۰۲۳، ارزش کل تجارت کالا و خدمات بین دو قاره به ۴۶۷.۲ میلیارد یورو رسید که شامل ۳۶۶.۴ میلیارد یورو تجارت کالا و ۱۰۰.۸ میلیارد یورو تجارت خدمات بود. نکته قابل توجه این است که بیش از ۹۳.۷ درصد از صادرات آفریقا به بازار ۴۵۰ میلیون نفری اروپا بدون پرداخت تعرفه گمرکی وارد می‌شود که این امر به رقابتی‌تر شدن محصولات آفریقایی در بازارهای جهانی کمک کرده است.
در حوزه سرمایه‌گذاری، اروپا با ۲۳۸.۹ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۳، پیشتاز است. این سرمایه‌گذاری‌ها به طور عمده در بخش‌های استخراج، کشاورزی، پروژه‌های عمومی و خدمات متمرکز بوده اما به‌تدریج به حوزه‌های متنوع‌تری مانند فناوری و انرژی سبز گسترش یافته است.
همچنین، صندوق اضطراری اتحادیه اروپا برای آفریقا (EUTF) با تخصیص ۵ میلیارد یورو، تا سال ۲۰۲۵ به ایجاد یا حمایت از بیش از ۳۱۱ هزار فرصت شغلی کمک کرده و به بیش از ۱۱۸ هزار مهاجر بازگشتی برای بازسازی زندگی در کشورهای خود یاری رسانده است. این آمار نشان‌دهنده تعهد اروپا به توسعه پایدار و مدیریت مهاجرت در آفریقاست.
اهداف اروپا و چالش‌های پیش‌رو
اتحادیه اروپا با تقویت شراکت با آفریقا، به دنبال حفظ جایگاه خود به‌عنوان شریک اصلی این قاره در برابر رقبای جهانی است. چین با پروژه‌های زیرساختی عظیم مانند ابتکار کمربند و جاده، آمریکا با سرمایه‌گذاری در فناوری و انرژی و کشورهای خاورمیانه با تمرکز بر کشاورزی و بنادر، در حال گسترش نفوذ خود در آفریقا هستند.
اروپا از طریق توافقنامه‌های تجاری مانند شش توافقنامه مشارکت اقتصادی (EPAs) با ۱۵ کشور آفریقای زیرصحرا و چهار توافقنامه همکاری با کشورهای شمال آفریقا، به دنبال تقویت تجارت آزاد و افزایش رقابت‌پذیری محصولات آفریقایی است.
با این حال، کاهش نفوذ فرانسه در منطقه ساحل، شامل مالی، نیجر و بورکینافاسو و گرایش این کشورها به همکاری با روسیه، چالشی جدی برای بروکسل ایجاد کرده است. کایا کالاس با اعلام انتصاب نماینده ویژه برای منطقه ساحل، از تدوین راهبردی جدید برای تقویت همکاری مستقیم با کشورهای آفریقایی خبر داد تا نفوذ عوامل خارجی مانند روسیه را مهار کند.
آینده شراکت و پرسش‌های کلیدی
آیا اروپا می‌تواند مانند قرن گذشته، نفوذ غالب خود را در آفریقا بازسازی کند؟ با وجود روابط تاریخی، سرمایه‌گذاری‌های کلان و توافقنامه‌های تجاری، رقابت ژئوپولیتیکی فزاینده و تحولات سریع جهانی این هدف را دشوار کرده است. آفریقا با جمعیت جوان ۱.۵ میلیارد نفری و منابع غنی، به میدان رقابت قدرت‌های جهانی تبدیل شده است.
اروپا با حمایت از عضویت اتحادیه آفریقا در گروه ۲۰، تقویت چندجانبه‌گرایی و پشتیبانی از ابتکارات آفریقایی‌محور مانند میانجی‌گری در بحران سودان، تلاش می‌کند جایگاه خود را حفظ کند. بحران اقلیمی که آفریقا را به شدت تحت تأثیر قرار داده، فرصتی برای همکاری‌های سبز فراهم کرده است. برنامه «دروازه جهانی» با تمرکز بر زیرساخت‌های پایدار و انرژی پاک، می‌تواند به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و ایجاد شغل کمک کند اما موفقیت آن به اجرای دقیق تعهدات بستگی دارد و در حال حاضر توپ در زمین اروپایی‌‌هاست.
