این سود ثابت دقیقا یعنی چه؟‌

هفت صبح| دیروز تصویر نامه‌ای منتشر شد که نشان می‌داد سازمان بورس از کلیه مدیران سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد «ثابت» خواسته که از بعضی عبارت‌ها در تبلیغاتشان استفاده نکنند از جمله همین کلمه «ثابت».

در متن نامه آمده که مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت مجاز نیستند در تارنمای خود، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی به منظور جذب سرمایه‌گذار  از عبارت «نرخ سود موثر» استفاده کنند. همچنین بر اساس این نامه استفاده از ۱۵ عبارت دیگر هم ممنوع اعلام شده از جمله: درآمد ثابت، بازدهی پایدار، تداوم سودآوری، مطمئن و بدون ریسک، سود ثابت، ریسک صفر و...

این نامه با واکنش‌های مختلفی از سوی اهالی اقتصاد در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد و حتی کسانی که سررشته‌ای در این موضوع ندارند با کمی شوخی و خنده پرسیدند که چطور ممکن است سازمان بورس گروهی را با عنوان مدیران صندوق‌های درآمد «ثابت» خطاب قرار دهد و به آنها بگوید که حق ندارند در تبلیغاتشان از عبارت درآمد ثابت استفاده کنند؟

اما گروه بزرگی هم این تصمیم را تایید کردند و منطقی دانستند. آنها این موضوع را توضیح دادند که در واقع حتی در ساز و کار این صندوق‌ها که نام «درآمد ثابت» را یدک می‌کشند چیزی تحت عنوان سود قطعی و صددرصد وجود ندارد.

این موضوع وقتی نحوه عملکرد این صندوق‌ها را بدانیم برای ما هم روشن می‌شود به این صورت که صندوق‌های بورسی که به «درآمد ثابت» معروف هستند در واقع روی اوراق مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند که درآمد آنها اغلب ثابت است از جمله اوراق دولتی، مشارکتی و... طبیعتا در اغلب مواقع این صندوق ها درآمد ثابتی دارند و بر اساس همان درآمد هم به سرمایه‌گذارهایشان سود می‌دهند اما در مواردی ممکن است این صندوق‌ها با تغییر سیاست‌های سرمایه‌گذاری‌شان یا برخی اتفاقات نادر اصطلاحا دچار نکول بشوند و نتوانند تعهداتشان را در زمان مقرر انجام بدهند.

یکی از مفصل‌ترین و منطقی‌ترین توضیحات را در این مورد مهدی شبانی، کارشناس امور مالی می‌دهد، او که خودش تجربه مدیریت این صندوق‌ها را دارد در توئیتر نوشته: «حالا منظور من بیشتر عباراتی مثل بدون ریسک، تضمین سود و اینها است که نباید استفاده بشود ولی بخواهیم خیلی مته به خشخاش بگذاریم باید بگوییم که این صندوق‌ها با درآمد ثابت نیستند. سال ۱۳۸۶ که صندوق‌ها در ایران به وجود آمدند ضامن سود داشتند و به عنوان مثال صندوق کارآفرین که اولین صندوق کشور بود، سود تضمینی ۱۶/۵ درصد داشت که بانک آن را تضمین کرده بود.

شاید آن مدل را می‌شد گفت که درآمد ثابت اما بعدها آن ضمانت سود برداشته شد و این صندوق‌ها درواقع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت شدند و اگر بخواهیم سخت بگیریم باید قبول کنیم که خود آن اوراق هم درواقع با درآمد ثابت نیستند و ممکن است در مواردی با مشکل مواجه شوند. به هر حال این بحث مفصلی است اما باید حواسمان باشد که عمده سرمایه گذاران در چنین صندوق‌هایی جذب همین کلمات می‌شوند. ما در یکی از صندوق‌ها دو ماه به دلیل وضعیت بازار سهام سود بسیار فراتر از نرمال این صندوق‌ها دادیم عجیب اینکه بسیاری از سرمایه گذاران نگران شده بودند و اعتراضشان  این بود که عدم ثبات در عدد سود یعنی ریسک و ما این ریسک را حتی وقتی حالا به نفع ما بوده نمی‌خواهیم یعنی با وجود اینکه برایشان خوب شده بودند می‌ترسیدند که بار بعد به ضررشان تمام شود و به همین دلیل اصلا چنین معامله‌ای را نمی‌خواستند. پس برای سرمایه‌گذارانی که نمی‌خواهند ریسک کنند این کلمات واقعا مهم است.»

  درست اما ناعادلانه

در بین کسانی که این تصمیم و دستور سازمان بورس را درست و منطقی می‌دانستند عده زیادی هم حضور داشتند که می‌گفتند اگرچه منطق پشت این دستور درست است اما عادلانه و کامل نیست چرا که دقیقا همین شرایط در مورد بانک‌هایی که ادعا می‌کنند سود ثابت پرداخت می‌کنند وجود دارد. یکی از این معترض‌ها  رضا خانکی، کارشناس بازار سرمایه بود که نوشت: «همکاران و رفقای ما در سازمان بورس سعی دارند که (به درستی) سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری (ولو صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت) رو بدون ریسک معرفی نکنند که سرمایه‌گذاران در آینده اِن قلت نداشته باشند.

فقط ای‌کاش بانک مرکزی رگولاتور پولی(که احتمالا در این خصوص به سازمان بورس فشار آورده) هم چنین بیانیه‌ای می‌داد که سپرده‌گذاری در حساب‌های سود ده بانکی نیز بدون ریسک نبوده و ریسک نکول دارد و بانک‌ها نیز می‌توانند (حداقل بر روی کاغذ) ورشکسته شوند. متاسفانه رگولاتور پولی اجازه پرایس شدن ریسک‌ها رو در فضای بانکی نمی‌دهد و پیشینه هم نشان داده که به قیمت تورم همگانی اجازه‌ چنین اتفاقی رو نمیده!»

در واقع او و عده زیاد دیگری می‌گفتند اینکه دولت به هر ضرب و زوری که شده حتی به قیمت خلق اعتبار بدون پشتوانه، اجازه نمی‌دهد که بانک‌هایی مانند آینده دچار نکول شوند دلیل نمی‌شود که از نظر علمی و روی کاغذ بتوان سودی که آنها به سپرده گذاران می‌دهند را قطعی و ثابت دانست.

بودند کسانی که یادآوری می‌کردند احتمال بدعهدی صندوق‌ها هم به همان اندازه کم است که احتمال بدعهدی بانک‌ها چرا که پشت سر اوراقی که این صندوق‌ها می‌خرند هم معمولا دولت نشسته که حتی شده با ابزار خلق اعتبار اجازه نکول نمی‌دهد پس چرا ناگهان سازمان بورس یادش افتاده که باید سراغ صندوق‌ها برود و به آنها یادآوری کند که باید در تبلیغاتشان کاملا صادق باشند.

اینجا بود که پای حاشیه‌های مربوط به نرخ بهره و حرف های تازه فرزین رئیس کل بانک مرکزی به میان آمد.

برای باز کردن این ماجرا باید به چند هفته و حتی چند ماه پیش برویم که هشدارها در مورد نرخ بهره مخصوصا نرخ بهره اسناد خزانه که باید کم بهره‌ترین اوراق دولتی باشند و پایه بقیه نرخ‌های بهره را تشکیل دهند شنیده شد. هشدارهایی که می‌گفتند نرخ بهره اسناد خزانه در حال بالا رفتن است و این اتفاق هم افتاد و طی چند هفته اخیر نرخ بهره این اسناد به نزدیک ۳۷ درصد رسید. پیش‌بینی می‌شد که این نرخ تا ۴۰ درصد هم بالا برود و این یعنی جذابیت بیشتر سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت و کاهش جذابیت سرمایه گذاری در بقیه بخش‌های پرریسک‌تر بورس. بورسی‌ها می‌گفتند در حالی که دولت ابرصنایع را وادار می‌کند تمام درآمدشان را با نرخ دولتی به سامانه نیما بفروشند و حتی به تازگی دستور داده آنها حتی نتوانند با بخشی از درآمد دلاری خود طلا وارد کنند، می‌بینیم که نرخ بهره اوراق و اسناد خزانه را باز می‌گذارد تا بالا بروند و دوطرفه به بورس آسیب می‌رساند. این اعتراض‌ها تا جایی ادامه پیدا کرد که فرزین رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که چند نرخی بودن ارز ضررهای زیادی دارد و باید به سمت تک نرخی شدن یا دست کم کاهش قابل توجه نرخ‌های ارز رسمی و آزاد حرکت شود. حالا عده‌ای می‌گویند این دستور سازمان بورس به صندوق‌های درآمد ثابت مکمل همان حرف است تا با دادن سیگنال‌های مثبت بیشتر به بازار، در این روزهای باقی مانده از عمر دولت موقت اوضاع بورس در کنترل باشد.