یک دهه مبارزه با سنبل آبی میهمان ناخوانده تالاب انزلی

هفت صبح| ‌هیچ کس دقیق نمی‌داند سنبل آبی یا همان زیبای بنفش کی و کجا به تالاب انزلی وارد شد اما می‌دانیم که نزدیک به یک دهه است که این گیاه مهاجم خارجی در تالاب انزلی جا خوش کرده و مبارزه فیزیکی با آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان‌های مردم نهاد ادامه دارد.

سنبل آبی با ظاهری جذاب و فریبنده وارد اکوسیستم‌های آبی شمال کشور شده و یک دهه‌ای است که به میهمان ناخوانده تالاب انزلی تبدیل شده است. این گل که ظاهری زیبا دارد، برخلاف ظاهر فریبنده‌اش قدرت خشک کردن هر پهنه آبی را دارد و تالابی که پسروی آب دریای خزر نفس‌هایش را به شماره انداخته است، در معرض هجوم این گونه بومی آمریکای جنوبی قرار گرفته است.  وقتی که هوای دریای خزر توفانی می‌شود، این گونه مهاجم به دریا راه یافته و زحمت حمل آن در آبراهه‌های آب شیرین منتهی به خزر را هم بال و پر کاکایی‌ها و بقیه پرندگان کنار آبزی می‌کشند تا به سرعت این قاتل خوش آب و رنگ در پهنه‌های آبی گیلان پراکنده شود.

 علف هرزی که در ایران برای تزئین به کار گرفته شد!

سنبل آبی گیاهی آبزی بومی حوضه آمازون در آمریکای جنوبی، یکی از بدترین گونه‌های مهاجم و علف‌های هرز آبی جهان به شمار می‌رود. این گیاه در ابتدا به باغ‌ها و گلخانه‌های ایران وارد شد و از آنجا به منابع آبی طبیعی کشور راه یافت. در شمال در سال 1391 نخستین گزارش رسمی از حضور سنبل آبی در تالاب عینک منتشر شد و پس از آن در سال 93 در آبگیرهای اطراف فومن، صومعه‌سرا، لنگرود و رودخانه‌های شمالی گیلان مانند چکور، بهمبر و مرغک نام این گونه ثبت شد.

در سال 94 هم اولین مشاهده رسمی سنبل آبی در تالاب انزلی طی بررسی‌های میدانی پستانداران در منطقه حفاظت شده سیاه‌کشیم و انتهای غربی تالاب همه را شوکه کرد زیرا یک مشکل جدید به مجموعه مصائب این تالاب مهم گیلان اضافه کرده بود. در کمتر از سه ماه، حدود ۳۱۹ هکتار از مساحت تالاب انزلی توسط این گونه مهاجم آلوده شده بود زیرا این گیاه قدرت تکثیر بالایی دارد و هر بوته آن می‌تواند تا سه هزار دانه تولید کند و دانه‌های آن نیز تا 27 سال زنده می‌مانند.

یک چهارم تالاب انزلی درگیر سنبل آبی

منشأ دقیق ورود این گیاه به تالاب انزلی معلوم نیست اما احتمال انتقال از طریق سیلاب‌ها، فعالیت‌های انسانی مانند قایقرانی یا رودخانه‌های ورودی مانند سیاه‌کشیم از سوی کارشناسان مطرح می‌شود. این گیاه با تعرق بالایی که دارد می‌تواند سطح آب و اکسیژن در تالاب انزلی را کاهش دهد و گونه‌های بومی تالاب مثل آبزیان، پرندگان مهاجر و دوزیستان را در معرض خطر انقراض قرار داده و پهنه آبی تالاب انزلی را برای همیشه خشک کند.

بر اساس گزارش‌های موجود تاکنون یک سوم تالاب انزلی درگیر سنبل آبی شده و پیش‌بینی‌ها حاکی از نابودی کامل تالاب تا سال 1440 در صورت تداوم حضور سنبل آبی است. اخیرا گزارش‌هایی درباره پیشروی سنبل آبی تا بلوار ساحلی انزلی و خشک کردن بخش‌هایی از بندر هم منتشر شده است.

جمع‌آوری دستی راه مقابله با مهاجم خارجی

راهکارهای مقابله سازمان حفاظت محیط زیست با این گونه غیر بومی، روش‌های مکانیکی و جمع‌آوری دستی یا ماشینی است. البته این شیوه در مورد آزولا هم که گونه‌ای غیر بومی تالاب انزلی بود، امتحان شده اما هنوز آزولا در تالاب انزلی وجود دارد و شاید توسعه سنبل آبی شر آزولا را از سر این تالاب کم کند. متاسفانه راهکار مبارزه فیزیکی با گیاهان مهاجم نیاز به صرف وقت و نیروی زیادی دارد که از عهده سازمان محیط زیست بر نمی‌آید و اغلب سازمان‎های مردم نهاد با کمک نیروهای داوطلب، هر از چند گاهی تلاش می‌کنند تا کار مبارزه فیزیکی با سنبل آبی را ادامه دهند.

  اجرای عملیات پاکسازی در غرب تالاب انزلی

جدیدترین اقدام سازمان محیط زیست در رابطه با مقابله با سنبل آبی خبری است که رئیس اداره محیط زیست شهرستان اعلام کرده است.سیدحسن جعفری ۱۰ آبان از اجرای موفق عملیات گسترده پاکسازی گیاه مهاجم سنبل آبی در بخش غربی تالاب بین‌المللی انزلی در راستای گرامیداشت هفته پدافند غیرعامل و به منظور مقابله با تهدیدات زیست‌محیطی خبر می‌دهد. او می‌گوید: عملیات گسترده پاکسازی گیاه مهاجم سنبل آبی در بخش غربی تالاب بین‌المللی انزلی با موفقیت برگزار شد.

این اقدام مهم در شرایط جوی نامساعد و بارندگی شدید، با حضور ذینفعان تالاب، قایقرانان محلی، محیط‌بانان پاسگاه‌های حفاظتی انجام گرفت. به گفته این مقام مسئول، در این عملیات، جمع‌آوری سنبل آبی به دو روش مکانیزه و دستی انجام شد. دستگاه دروگر سنبل آبی با بهره‌گیری از توان فنی و تخصصی کارشناسان، بخش‌هایی از پوشش گیاهی مهاجم را برداشت کرد و در کنار آن، گروه‌های داوطلب و نیروهای محیط‌بان با تلاش بی‌وقفه در شرایط بارانی، به پاکسازی دستی این گیاه پرداختند.

او ادامه می‌دهد: سنبل آبی به‌عنوان یکی از گونه‌های مهاجم، تهدیدی جدی برای اکوسیستم تالاب‌ها محسوب می‌شود و گسترش آن موجب اختلال در تعادل زیستی، کاهش تنوع گونه‌ای و انسداد مسیرهای آبی می‌شود. از این‌رو، اقدامات کنترلی و پاکسازی آن در چارچوب برنامه‌های پدافند غیرعامل، نقش موثری در حفظ پایداری زیست‌بوم تالاب انزلی ایفا می‌کند.