بحران نفس کودکان در هوای اهواز

هفت صبح، سمیه تیاری - اهواز| هزاران کودک اهوازی در روزهایی که هوا مسموم است، بیمارستان‌ها، مطب دکترها و سایر مراکز درمانی را پر می‌کنند و نیمکت‌های مدارس را خالی می‌گذارند، طوری که تخت‌های درمانی هم برای جا دادن دانش‌آموزان و خردسالان کم می‌آید. لازم نیست که فقط بخواهیم به آمارها و گزارش‌ها استناد کنیم؛ کافی‌ست تا اهوازی باشی و با پوست و گوشت خودت لمس کرده باشی که در بیشتر روزها، نفس‌کشیدن در این شهر کاری بس دشوار است. و در این میان کودکان، مهمترین و پرتعدادترین گروهی هستند که بهای سنگین این آلودگی هوا را می‌پردازند. 

این روزها بسیاری از مادران اهوازی نگران از تنگی نفس یا عود کردن بیماری آلرژی و یا سایر بیماری‌هایی هستند که ریه را درگیر می‌کند.آمارها نیز از واقعیتی به‌مراتب تلخ خبر می‌دهند. بنا بر گزارش دانشگاه علوم پزشکی اهواز، در یک سال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار کودک زیر ۱۴ سال به‌دلیل مشکلات تنفسی ناشی از هوای آلوده به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند، اعدادی که نشان می‌دهد سلامت نسل آینده‌ اهواز در معرض خطری جدی است.

گزارش‌های تکان‌دهنده‌ای که ناشی از آن است که نه تنها صنایع بزرگ آلاینده هوا در اهواز سلامت مردم را با تولید سود تاخت زده و نهادهای مربوطه مهر سکوت بر لب زده‌اند، که دستگاه‌های نظارتی نیز چندان رغبتی به پیگیری نقشی که این صنایع و سایر عوامل در بروز آلودگی هوای اهواز دارد، ندارند.

بحران تخت و نفس 

در بیمارستان ابوذر اهواز، بخش اطفال تقریباً همیشه مملو از کودکان بیماراست. کودکانی که به گفته پزشکان بخش اعظمی‌ از آنها را بیماران تنفسی تشکیل می‌دهند و حالا وضعیت به گونه‌ای شده که دیگر فضا و تخت‌های این بخش و البته نیروی انسانی لازم کادر درمانی جوابگوی آنها نیست. این موضوع وقتی قابل تامل‌تر می‌شود که بدانیم به گفته‌ میثم معزی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز، تنها ۲۰ تخت فعال در بخش مراقبت‌های ویژه اطفال (PICU) در کل شهر وجود دارد؛ در حالی که مراجعات تنفسی سال ۱۴۰۳ به بیش از ۲۵۱ هزار نفر رسیده و ۷۰ درصد آن‌ها کودکان زیر ۱۴ سال بوده‌اند.

امسال هم وضعیت بهتر از گذشته نیست. به گفته معزی در شش‌ماهه نخست امسال نیز ۶۰ هزار مورد جدید با علائم قلبی ـ تنفسی ناشی از آلودگی ثبت شده و در ۱۸ ماه گذشته، میزان این مراجعات ۶۶ درصد افزایش یافته است.این آمارها، نشانه‌ها‌ی روشن بحرانی است که هر سال تکرار می‌شود؛ بحرانی که با هر موج غبار، بیمارستان‌ها را با بحران روبه‌رو کرده و به چالش می‌کشد. 

چهره‌ انسانی بحران 

در میان آمارها، صداهایی وجود دارد که کمتر شنیده می‌شوند. صدای مادرانی که هر بار صدای خس‌خس سینه‌ فرزندشان را می‌شنوند، دلشان فرو می‌ریزد. مهسا یکی از همین مادران ساکن منطقه‌ کمپلوی شمالی است که دخترش همزمان با آلوده شدن هوا، حالش بد می‌شود. وی در گفت‌وگو با «هفت‌صبح» می‌گوید: «دخترم یازده ساله است هر بار آلودگی تنفسی پیش می‌آید دو طرف بینی و دو گوش‌اش کاملا مسدود می‌شوند و آب ریزش شدید چشم و بینی می‌گیرد.

شنوایی‌اش را تقریبا از دست می‌دهد و سرفه‌های خشک و شدید می‌کند. این علائم بیشتر شب‌ها برایش پیش می‌آید طوری که دیگر نمی‌تواند بخوابد و اصلا نمی‌تواند دراز بکشد چون راه تنفسش بسته می‌شود، برای همین باید به من تکیه دهد و بنشیند.» آه بلندی می‌کشد و می‌گوید:« اصلا وقتی بیرون می‌رود حتما باید ماسک بزند. حتی در خانه هم به خاطر بیماری فرزندم پرده‌ها را کاملا کشیده‌ام. از وقتی دخترم به دنیا آمده تاکنون دو بار تحت عمل جراحی لوزه قرار گرفته و یک بار هم بستری شده است.» 

در میان کودکان اهوازی، آسم و آلرژی به پدیده‌ای عادی تبدیل شده است؛ همان‌طور که تعطیلی مدارس در روزهای غبارآلود به بخشی از تقویم آموزشی استان بدل شده. کودکان در خانه می‌مانند، اما خانه‌ها هم دیگر پناهگاه امنی نیستند وقتی ذرات معلق تا عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. 

منصوره یکی دیگر از مادرانی است که دختر 9 ساله‌اش به خاطر حساسیت به آلودگی هوا تقریبا نیمی ‌از روزهای سال را به مدرسه نمی‌رود و مجبور است در خانه بماند یا پیش پزشک برود. وی در مورد مشکل فرزندش به «هفت‌صبح» می‌گوید: تا حالا دخترم را پیش چند پزشک متخصص برده‌ام اما همه می‌گویند کاری از دست ما برنمی‌آید. باید ببریدش یک جای خوش آب و هوا. آخر من چطور همه زندگی‌ام را ول کنم و بروم یک جای خوش آب و هوا؟ با کدام پول، شغل من و همسرم چه می‌شود؟»

 آمارهایی که هشدار می‌دهند 

به گفته‌ کارشناسان، شاخص کیفیت هوا در اهواز در بسیاری از روزهای سال از حد مجاز عبور می‌کند. ذرات ریزتر از ۲.۵ میکرون، خطرناک‌ترین نوع آلاینده‌اند که به‌راحتی وارد جریان خون می‌شوند و به سیستم تنفسی و قلبی آسیب می‌زنند. فرآیندی که بزرگسالان را پشت سر گذاشته و حالا به کودکان رسیده است، آنهم به گونه‌ای که پزشکان وضعیت موجود برای کودکان را بحرانی می‌دانند. 

اما منشاء این آلودگی‌ها از کجاست؟ بر اساس گزارش‌های رسمی ‌سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان، آلودگی در اهواز ترکیبی است از گردوغبار طبیعی، صنایع نفت و گاز و سوخت خودروها. اما سهم صنایع در مرکز شهر از همه بیشتر است. همچنین بررسی داده‌های رسمی‌ نیز حکایت از آن دارد که میانگین مراجعات تنفسی ناشی از آلودگی هوا در استان خوزستان هر سال ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش دارد.

طرح‌های بی‌ثمر کنترل آلودگی 

در برابر این آمارها و روایت‌ها، پرسش اصلی هنوز بی‌پاسخ مانده: چه کسی مسئول نفس‌های تنگ کودکان اهوازی است؟ یک کارشناس محیط زیست که نمی‌خواهد نامی ‌از وی برده شود معتقد است پاسخ این سوال در درست اجرا نشدن قوانین است. وی در گفت‌وگو با «هفت‌صبح» می‌گوید: واقعیت این است که طرح‌های کنترل آلودگی، یکی پس از دیگری بر روی کاغذ مانده‌اند.

وعده‌ نصب فیلتر بر صنایع بزرگ، احیای تالاب‌ها و مهار کانون‌های گردوغبار، سال‌هاست تکرار می‌شود اما اثر آن در زندگی مردم دیده نمی‌شود. در حقیقت به نظر می‌رسد آلودگی امروز هوای اهواز که حالا دامن کودکانمان را گرفته، پدیده‌ای دست ساخته تصمیمات و اقدامات مدیریتی است که اگر به درستی انجام شود می‌توان به بهبود هوا در سال‌های آینده امیدوار بود. در جریان تهیه این گزارش، خبرنگار هفت صبح، چندین‌بار تلاش کرد با معاون انسانی اداره‌ کل محیط‌زیست خوزستان گفت‌وگو کند، اما پاسخی دریافت نکرد.

 هوایی آلوده به گردوغبار و فراموشی 

هوای اهواز، تنها آلوده به غبار نیست؛ آلوده به فراموشی است. سال‌هاست نفس کودکان در دود و خاک می‌گیرد، اما صدای آن‌ها در هیاهوی وعده‌ها گم می‌شود. افزایش آمار بستری‌ها همزمان با افزایش شاخص آلودگی هوا، معادله واضح و روشنی است که می‌تواند با سیاستی درست، با مدیریتی قاطع و با مسئولیتی واقعی تغییر کند.تا آن زمان هر طلوع صبح غبارآلود اهواز، یادآور این حقیقت تلخ است که در این شهر، هر نفس می‌تواند آخرین فرصت نفس‌کشیدن سالم برای یک کودک باشد.
 

مدارسی با نیمکت‌های خالی 

اما روی دیگر این سکه، عقب ماندن دانش‌آموزان از کلاس‌ها و فرآیند یادگیری است. در اهواز نیز در هفته‌هایی که شاخص آلودگی جوی از ۲۰۰ عبور می‌کند، مدارس شهر تعطیل می‌شوند. گرچه تعطیلی فقط یک راهکار موقت است.فردوس حلفی معلم پایه اول دبستانی در منطقه کیان‌آباد، در این مورد به «هفت‌صبح» می‌گوید: «هر سال چند دانش‌آموز دارم که طی هفته مجبور می‌شوند چندین بار غیبت کنند، چون در مدرسه نمی‌توانند راحت نفس بکشند سر کلاس هم همیشه ماسک زده‌اند و مدام از اسپری تنفسی استفاده می‌کنند اما باز هم همه‌اش در حال سرفه کردن هستند و صورتشان رنگ پریده و زرد می‌شود، والدینشان از من می‌خواهند با آنها همکاری کنم چون فرزندشان تعداد غیبت‌هایش زیاد می‌شود و ممکن است از درس عقب بیفتد. در روزهای ناسالم هم به من تاکید می‌شود اجازه ندهم دانش‌آموز به حیاط برود.»

بدین ترتیب، کودکانی که باید در کلاس‌های رنگی و شاد درس بخوانند، روزهای زیادی را پشت پنجره‌های بسته و در هوای سنگین می‌گذرانند. پژوهش‌های بهداشتی نشان می‌دهد قرارگیری مداوم در معرض آلودگی هوا می‌تواند عملکرد شناختی و رشد مغزی کودکان را کاهش دهد، واقعیتی که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. 

اما شاید عمق مسئله و بحرانی که سلامت کودکان و اطفال را تهدید می‌کند بتوان از زبان یک کارشناس شنید. سما سلطانی، یکی از کارشناسان نام آشنای حوزه  بهداشت در اهواز است که‌ در گفت‌وگو با«هفت صبح»  هم تایید و هم تاکید می‌کند که در سال‌های اخیر، تعداد خانواده‌هایی که نوزاد مبتلا به بیماری‌های تنفسی دارند، روند افزایشی به خود گرفته است.

او می‌گوید: «بسیاری از خانواده‌هایی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، در ابتدا فرزندانی کاملاً سالم داشته‌اند، اما پس از چند ماه زندگی در شرایط هوای آلوده، کودکانشان دچار مشکلات تنفسی شده و حتی کارشان به بستری در بیمارستان کشیده است. به گفته والدین، در موارد متعددی پزشکان به آنها توصیه کرده‌اند برای حفظ سلامت فرزندشان از اهواز مهاجرت کنند. خودم شخصاً خانواده‌هایی را می‌شناسم که به‌دلیل بیماری فرزند یا حساسیت‌های ریوی زنان باردار، مجبور شده‌اند به شهر دیگری بروند. واقعا وضعیت سلامت کودکان به مرز هشدار رسیده است!»

به گفته وی، از سوی دیگر، کمبود نیرو و امکانات در بخش اطفال بیمارستان‌ها باعث شده حتی درمان هم به چالشی بزرگ تبدیل شود. در حالی که حجم مراجعات چندبرابر شده، ظرفیت بستری تقریباً ثابت مانده است.