صد هزار ماهی و یک بی‌مسئولیتی جمعی
شهرداری بدون اخذ مجوز محیط‌زیست، در دریاچه چیتگر ماهی رهاسازی کرد تا به‌زعم خود جمعیت حشرات و بوی نامطبوع آب را کنترل کند
هفت صبح| شهرداری قصد دارد با اضافه کردن 100 هزار قطعه بچه ماهی به دریاچه شهدای خلیج‌فارس علاوه بر کاهش جمعیت حشرات، سرانه مصرف آبزیان در شهروندان را هم با صدور مجوز صید افزایش دهد. اداره کل محیط زیست استان تهران نیز خود را متولی نظارت بر عملکرد شهرداری نمی‌داند در حالی که افت کیفیت آب دریاچه به دلیل خشکسالی، بدون شک بر کیفیت و سلامت ماهی‌های موجود در این اکوسیستم انسان ساخت اثر خواهد داشت.
دوم آبان ماه شهرداری تهران خبر داد که 50 هزار کپورماهی در دریاچه شهدای خلیج فارس یا همان چیتگر رهاسازی شده و قرار است در فاز بعدی 50 هزار ماهی کپور دیگر هم به این دریاچه سپرده شود. میلاد پاک سرشت هدف از این اقدام را تقویت اکوسیستم آبی و از بین بردن لارو حشرات و بوی بد دریاچه اعلام می‌کند.
این نخستین بار نیست که شهرداری موجودات زنده را بدون توجه به تبعات آن به اکوسیستم شهری اضافه می‌کند. سال 93 شهرداری تهران همزمان با عید غدیر اقدام به رهاسازی هزاران قطعه بلبل خرما در فرهنگسراهای پایتخت کرد. در آن سال هدف از اقدامات انجام شده، شنیده شدن صدای پرندگان در شهر تهران اعلام شد اما نه تنها این طرح شهرداری به نتیجه نرسید بلکه چندی است صدای گنجشک‌های بومی تهران هم دیگر به گوش نمی‌رسد.
عدم نظارت محیط زیست بر رفتارهای شهرداری
آن سال اگرچه شهرداری اقدام به رهاسازی پرنده در تهران کرده بود اما این دلخوشی وجود داشت که سازمان محیط زیست رصدهای نیم‌بندی از فعالیت‌های شهرداری را در دستور کار دارد. محمدحسین بازگیر، رئیس وقت اداره محیط زیست شهرتهران پس از اقدام شهرداری در رابطه با رهاسازی بلبل خرما در تهران ضمن تاکید بر ضرورت اخذ مجوز از محیط زیست، بلبل خرما را گونه‌ای غیر بومی اعلام کرده بود که 40سال قبل از جنوب به تهران وارد شده و تقریبا سازش پیدا کرده است اما جمعیت سار و گنجشک بومی تهران نیز کاسته شده است.
این بار اما اداره کل محیط زیست استان تهران، هیچ چیز را گردن نمی‌گیرد. روابط عمومی این اداره در پاسخ به سوال «هفت صبح» درباره اخذ مجوز از محیط زیست برای رهاسازی ماهی در دریاچه شهدای خلیج فارس می‌گوید: این دریاچه یک پدیده انسان ساخت محصور است که زیر نظر محیط زیست نیست و ما در کارهای شهرداری دخالتی نداریم!آیا سازمان محیط زیست که تا همین چند سال پیش می‌گفت برای رهاسازی پرنده در تهران نیاز به اخذ مجوز وجود دارد، امروز تغییر رویه داده و زیستمندان تهران را به حال خود رها کرده است؟
رهاسازی ماهی نیازمند مطالعات جامع
در شرایطی که دومین ماه پاییز شروع شده و در 21 استان کشور یک قطره باران هم نیامده، بدون شک دریاچه شهدای خلیج فارس که تنها منبعش آب دریافتی از رودخانه کن است، با چالش تامین آب مواجه خواهد بود. در چنین شرایطی چرا شهرداری تصمیم گرفته است جمعیت ماهیان دریاچه را افزایش دهد؟ آیا این تصمیم، شهرداری را به هدف خود یعنی کنترل جمعیت حشرات، می‌رساند؟
حسین مصطفوی عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «هفت صبح» با احتیاط به پرسش‌های مطرح شده پاسخ می‌دهد.او می‌گوید که قبل از هر چیز باید بدانیم که چه کسانی و بر چه اساسی رهاسازی کپور ماهیان را در دریاچه تجویز کرده‌اند و برای تشریح بهتر نظر خود مثالی درباره استخرهای پرورش ماهی می‌زند. در این استخرها چهارگونه از کپور ماهیان را رهاسازی می‌کنند که فعالیت مجموعه آنها تعادلی را داخل استخر ایجاد می‌کند.
زیرا ماهی فیتوفاک از فیتوپلانکتون‌ها تغذیه می‌کند. کپور سرگنده از زئوپلانکتون‌ها، آمور از گیاهان و کپور معمولی از لجن کف استخر تغذیه می‌کند. اینکه چه تعداد و چه اندازه‌ای از هر گونه در داخل استخر بریزند، بستگی به این دارد که ببینند میزان فیتوپلانکتون در دریاچه چقدر است. این تعداد بر اساس فرمول‌هایی محاسبه می‌شود و سرانجام نسبت و ترکیب گونه‌ای مناسب برای استخر انتخاب می‌شود.
اما داستان به این سادگی‌ها هم نیست. آن‌طور که این عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی می‌گوید: اگر بخواهیم از ماهی برای کنترل جمعیت حشرات استفاده کنیم، باید ببینیم منظور کدام حشره است. یکسری حشرات مثل آنوفل در سطح آب تخم‌ریزی می‌کنند. برای کنترل این حشره زمانی ماهی کامبوزیا داخل آب می‌ریختند اما اکنون به سمت ماهی بومی رفته‌اند. برخی ماهی‌ها اصلا نمی‌توانند از کف آب تغذیه کنند.
بنابراین اگر قرار است جمعیت حشرات را کنترل کنند، باید دید منظور حشره کف زی یا سطح زی است تا بر اساس آن نوع ماهی که داخل استخر می‌ریزند، انتخاب شود. باید نوع حشره و مدل زندگی آن با گونه ماهی رهاسازی شده همخوان باشد. مصطفوی وجود یک تیم متخصص شامل اکولوژیست، ماهی شناس، هیدرولوژیست، متخصص کیفیت آب و ارزیاب برای تصمیم‌گیری درباره رهاسازی ماهی در یک اکوسیستم بسته آبی را ضروری می‌داند تا هدف نهایی از این اقدام محقق شود.
او تاکید می‌کند که اگر بدون ارزیابی رهاسازی ماهی در دریاچه انجام شده باشد، قطعا این کار اشتباه است. یک مطالعه جامع توسط یک تیم باید انجام شود. باید پتانسیل دریاچه هم در نظر گرفته شود. اگرچه کاهش میزان ورودی آب به دریاچه به دلیل نبود بارندگی زمینه کاهش کیفیت آب را فراهم می‌کند اما مصطفوی احتمال می‌دهد که آلترناتیوهایی برای حفظ کیفیت آب دریاچه لحاظ شده باشد. در نتیجه صرفا با تکیه بر کاهش ورودی آب دریاچه نمی‌توان قضاوت کرد که کیفیت آب این مجموعه افت کرده باشد.
افزایش استرس ماهی‌ها
با چشم هم می‌توان دید که آب دریاچه خلیج فارس کاهش یافته و این یعنی اگر تدابیر مناسبی توسط شهرداری اندیشیده نشده باشد، کیفیت آب دریاچه با مخاطرات جدی روبه‌رو خواهد بود. بر اساس اسناد معتبر علمی با افت کیفیت آب محیط‌های بسته آبی، سلامت و کیفیت گوشت ماهی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
این تاثیرات از طریق استرس مزمن بر ماهی‌ها، کاهش رشد، افزایش بیماری‌ها و تغییرات در ترکیبات شیمیایی و بافتی گوشت ایجاد می‌شود. از آنجا که یکی از اهداف تعریف شده در دریاچه چیتگر انجام فعالیت صیادی و مصرف گوشت ماهی است و شهرداری با همین هدف به دنبال غنا بخشیدن بر جمعیت ماهی‌های این دریاچه است، آیا گوشت ماهی صید شده از دریاچه از نظر سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد؟ کدام سازمان بر اقدامات شهرداری در این دریاچه 250 هکتاری نظارت می‌کند؟
