از خانه تا خیابان مهربانی جاری است

هفت صبح، راضیه زرگری| صحبت از همبستگی و همدلی است؛ از اتحادی که در میان مردم ما بوده و هست. شاید برای مدتی این همدلی خاموش شده بود اما یک اتفاق کافی است تا ایرانی‌ها ذاتشان را نشان بدهند.«کاشان امن است و من می توانم میزبان مردم تهران در شهرم باشم؛ درهای خانه ام به روی هموطنانم باز است»«من در تهران هستم و می توانم برای کسانی که به عزیزانشان دسترسی ندارند خریدهای ضروری مثل دارو انجام دهم»« سبزوار هستم و در خانه ام می توانم از 6 نفر پذیرایی کنم؛ با افتخار» و ... فضای مجازی در این روزهای سخت، برای خیلی ها که دهه 60 را درک کردند، غریبه نیست. مردم این روزها ادبیاتی را زیست می کنند که برای نسل امروز و غایبان دوران دفاع مقدس تصویرسازی همدلی و اتحاد در روزهای سخت است.

 دلگرم به همدلی هموطن

یک مشاهده میدانی هفت صبح بغض هر بیننده ای را می‌شکند؛ قطار خودروها در ترافیک سنگین کرج قزوین در گرمای نیمروز، ماشینی جوش آورده و سرنشینانش کلافه‌اند؛ هم از جنگ و هم از شرایط سخت. با هم بگو مگو می کنند و کودکی گرما زده گریه می‌کند. در نزدیکی پمپ بنزینی است که صف کیلومتری دارد؛ مسئول پمپ بنزین با آب خنک جلو می‌آید و با زبان ترکی پیرزن کلافه را آرام می‌کند و به راننده می‌گوید امشب به خانه من بیا تا راه خلوت شود و بعد به مقصد برسی... شرایط جنگی دیگر برای هیچ کسی غریب نیست. انگار نه انگار که هفته پیش همین موقع هر کسی داشت زندگی عادی خودش را می کرد. یکی دنبال کلاس‌های تابستانی فرزندش بود و دیگری در تدارک مراسم نامزدی برادرش.

 کمتر از یک هفته از تجاوز دشمن گذشته و همه خودشان را با شرایط جنگی وفق داده اند. این مشق همبستگی در میان مشقت و اضطراب این روزها، زیباترین تصاویر را رقم زده است و هر ایرانی را به وجود هموطنش دلگرم می‌کند.عنصری که باید همه با هم تلاش کنیم تا تقویت شود و این روزهای سخت را پشت سر بگذاریم.

ایرانی‌ها به طور معمول نشان داده‌اند که «هوای همدیگر را داشتن» را خوب بلد هستند و در هنگامه سختی، یاور هم بوده‌اند. تا پیش از این جنگ، جامعه بواسطه فشارهای اقتصادی و چالش‌های اجتماعی دچار نوعی گسست شده بود و ایرانی‌ها به وضوح از هم فاصله گرفته بودند. اتفاقا دشمن روی همین مسئله زیادی حساب باز کرده بود و خیال خام می‌کرد که با چند موشک و به راه انداختن جنگ رسانه‌ای، جامعه ایران از هم می‌پاشد. اما حتی در این شرایط هم هموطنان ما نشان دادند  در ایران وقتی سخن از انسان و دردهایش در میان باشد، نمی‌توان عنصر طلایی «همدلی و همبستگی» را از آن جدا کرد. 

سرمایه اجتماعی عمودی و افقی

«یک مفهوم مرکزی به نام سرمایه اجتماعی وجود دارد که در تقسیم بندی اولیه خود دو نوع است؛ سرمایه اجتماعی عمودی که معمولاً منحصر به نظام خویشاوندی است یعنی گروه‌هایی که اعتماد در آن عاطفی‌تر ، چهره به چهره تر و کوچیک‌تر هست. به علاوه ما یک سرمایه اجتماعی افقی هم داریم یا سرمایه اجتماعی توسعه‌ای.»

چراغی که دوباره روشن شد

وی با بیان اینکه من چراغ سرمایه اجتماعی فروپاشیده را دوباره روشن می‌بینم، ادامه می‌دهد: زیرا در این زمان بحرانی قرار گرفته‌ایم که دولت و همه ملت یکی هستیم البته هستند در این میان قلیل افرادی که حتی در این بحران‌ها هم دنبال انتقام هستند آنها در  خط جامعه، ملت و کشور نیستند. اکثریت غریب به اتفاق مردم قصورات و کمبودهای مدیران سیاسی ما را الان نادیده می‌گیرند و معتقد هستند که الان باید پشت نظام و دفاع از میهن ایستاد.

چنین نعمتی در فرهنگ ما هست چنین ثروتی چنین سرمایه ای وجود دارد چنین سهمی از سرمایه اجتماعی این روزها به وضوح تصویر می‌شود و به توصیف مهاجری بسیار قابل احترام است: « نکته بعدی ما باید یاد بگیریم از این واقعه‌ها؛ در آینده حواسمان به سرمایه اجتماعی باشد و  قدردان این سرمایه اجتماعی باشیم و در مسیر توسعه آن حرکت کنیم.»

سه ضلع طلایی سرمایه اجتماعی توسعه‌ای

سرمایه اجتماعی توسعه‌ای به گفته مهاجری از سه ضلع طلایی ساخته شده اعتماد، شبکه‌های ارتباطاتی پویا و شفافیت « دولتمردان ما به خصوص این الفبا را یاد بگیرند که بدون سرمایه اجتماعی هیچ دولتی هیچ قدرتی هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند کاری انجام دهد.

با سرمایه اجتماعی همه کار می‌تواند انجام دهد؛ هشت سال دفاع مقدس را با کمترین‌ها جلو بردیم. هر چند در  ۱۰ سال اخیر دچار فرسایش اجتماعی بودیم. الان که یک اتفاق ملی رخ داده مردم به میدان آمده‌اند و سرمایه اجتماعی‌شان را بالا می‌آورند. اگر از این فرصت درست استفاده کنیم نه تنها مشکلات حل می‌شود بلکه برای استفاده در روزهای آتی  و روزهای مبادا جامعه را کارآمدتر می‌کند. به شرط اینکه نگذاریم چراغی که روشن شده کم نور شود.»

به گفته این جامعه‌شناس، مردم بر اساس آگاهی‌های مدنی که دارند در بزنگاه‌ها متحد می‌شوند و می‌گویند دولتمردان و مسئولان شاید در مواردی درست کار نکرده باشند ولی الان زمان حساب پس گرفتن از دولت نیست الان ما باید پشت هم برای سرزمینمان بایستیم؛ این قسمت از واقعیت تاریخ سجده شکر دارد که ما از جامعه‌ای برخورداریم که در روز سخت به دنبال انتقام و تقاص نیست. مردم می دانند الان روز همدلی و اتحاد است و باید همراه شد با قوم دیگر با مذهب دیگر با اهل شهر دیگر.

چاره‌ساز در بحران

با این مقدمه اصغر مهاجری، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در توضیح همبستگی و خیری که در روزهای جنگ در شهرها و روستاهای ایران جاری است، به هفت صبح می گوید:« در میان این دو سرمایه اجتماعی آن چیزی که خیلی مهم است برای زندگی امروز و به نیازهای امروز  پاسخ می‌دهد، از جنس سرمایه اجتماعی توسعه‌ای و افقی است.» در این سرمایه اجتماعی شما در یک شبکه وسیع ارتباطاتی قرار می‌گیرید که دیگر فامیل و آشنای شما نیست اما شما به آنها اعتماد می‌کنید و رابطه‌ای برقرار می‌شود که شفاف‌تر است و در مواقع بحران چاره‌ساز.

مهاجری ادامه می‌دهد:«این سرمایه اجتماعی اساس زندگی امروز است جزو سرمایه هاییست که هرچه درست و کارآمد از آن استفاده کنیم، برخلاف سرمایه های اقتصادی نه تنها از این سرمایه کم نمی شود.فضای معنوی و فرهنگی و حال خوب کن این روزها دقیقا به همین همبستگی افقی نهفته در ذات مردم ایران برمی‌گردد که مهاجری آن را از منظر جامعه شناسی بررسی می‌کند: « با توسعه این سرمایه اجتماعی بسیاری از مسئله‌ها و مشکلات حل می شود زیرا کشور ما بستر زایش و پرورش سرمایه اجتماعی افقی است اما تاکید می‌کنم خیلی هم تاکید میکنم به دلیل بد استفاده کردن از این سرمایه اجتماعی تا حدود زیادی مورد غفلت قرار گرفته و  فرسایش ایجاد کرده است.»