تخریب گنبد ایلخانی سرست
گنج‌جویان آرامگاه تاریخ را ویران می‌کنند
هفت صبح| گنبد تاریخی سرست یکی از شاخص‌ترین آرامگاه‌های دوران ایلخانی در شمال ایران این روزها با تهدیدی جدی روبه‌روست. حفاران غیرمجاز به امید کشف گنج به جان این اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی افتاده‌اند و بخش‌هایی از بدنه و دیواره‌های آن را تخریب کرده‌اند. اتفاقی که بار دیگر زنگ خطر را برای میراث فرهنگی مازندران به صدا درآورده است.
ماجرا از آنجا آغاز شد که تنها پنج ماه پس از هشدار فعالان میراث فرهنگی درباره حفاری‌های غیرمجاز در بقعه درویش مازندران، حالا گنبد ایلخانی سرست در شهرستان بابل نیز به یکی دیگر از اهداف سوداگران اشیای تاریخی تبدیل شده است. تصاویری که فعالان محلی از این اثر، نشان‌دهنده عمق فاجعه است. دیواره‌ها و بدنه گنبد آسیب دیده‌اند و بخشی از هویت تاریخی آن در معرض نابودی قرار دارد.
این آرامگاه تاریخی که در روستای سرست از توابع دهستان گتاب، بخش بندپی شرقی بابل واقع شده در ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ با شماره ۱۶۷۳ به فهرست آثار ملی ایران پیوست. گنبد سرست یکی از سالم‌ترین بناهای آرامگاهی به‌جا مانده از دوره ایلخانی در شمال کشور بود که تا پیش از هجوم حفاران، کمتر دستخوش آسیب شده بود.
مرحوم پرویز ورجاوند، باستان‌شناس برجسته ایرانی زمانی در توصیف این بنا گفته بود که گنبد سرست یکی از نمونه‌های کم‌نظیر آرامگاه‌های تاریخی شمال ایران است. بنایی با تزئینات منحصربه‌فرد و معماری پیچیده‌ای که از چهارضلعی به هشت‌ضلعی تبدیل شده بود.
نمای بیرونی آن از آجر ساخته شده و در هر ضلع طاق‌نمایی تزئینی و کتیبه‌ای مستطیلی شکل قرار داشت که امروزه نشانی از آن‌ها باقی نمانده است. کتیبه‌ها یا به مرور زمان نابود شده‌اند یا قربانی دستبردهای تاریخی شده‌اند. کاشی‌کاری‌های بنا نیز یا دزدیده شده یا در نتیجه فرسایش طبیعی از بین رفته‌اند.
ساختار گنبد به‌صورت هشت ترک اجرا شده و از معماری منحصر‌به‌فردی بهره می‌برد که آن را در میان بناهای مشابه، متمایز می‌سازد. اما حالا همین ویژگی‌های منحصربه‌فرد و موقعیت دورافتاده آن، گنبد سرست را به طعمه‌ای آسان برای حفاران غیرمجاز بدل کرده است.
محمد عظیمی، مدیر انجمن میراث فرهنگی هوتو و نماینده انجمن‌های دوستداران میراث فرهنگی مازندران، درباره وضعیت این اثر به ایلنا می‌گوید: «تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد حفاری‌های غیرمجاز، بدنه و دیواره‌های گنبد را دچار آسیب جدی کرده است.
این بنا متعلق به سده نهم هجری قمری است و یکی از نمونه‌های شاخص معماری آرامگاهی در شمال کشور محسوب می‌شود. بنایی هشت‌ضلعی با گنبدی هرمی‌شکل، قرنیزهای سینه‌کفتری و کتیبه‌هایی دندانه‌ای که متأسفانه امروز در معرض ویرانی است.»
او با ابراز تأسف از بی‌توجهی نهادهای مسئول می‌افزاید:«تنها چند ماه از هشدارها درباره بقعه درویش نگذشته که حالا شاهد هستیم گنبد سرست نیز هدف سوداگران قرار گرفته است. این اتفاق نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده در مازندران است؛ جایی که آثار تاریخی ثبت ملی‌شده باید از بالاترین سطح حفاظت برخوردار باشند اما در عمل چنین نیست.»
عظیمی با انتقاد از عملکرد ضعیف نهادهای حفاظتی میراث فرهنگی می‌گوید:«بسیاری از مناطق استان از جنگل گرفته تا کوه و دشت به‌طور مستمر از سوی حفاران غیرمجاز مورد تاخت و تاز قرار می‌گیرند. اما متأسفانه نه یگان حفاظت واکنش مؤثری نشان می‌دهد و نه اداره کل میراث فرهنگی مازندران اقدام درخوری انجام داده است. در این شرایط انگشت اتهام تنها به‌سمت سودجویان نیست، بلکه کم‌کاری نهادهای مسئول هم در این تخریب‌ها نقش پررنگی دارد.»
به گفته او تخریب این گنبد ایلخانی اگر به همین روند ادامه یابد، ممکن است برای همیشه بخشی از تاریخ و معماری مازندران را از بین ببرد. عظیمی همچنین اشاره کرد که ای کاش در سفر اخیر دکتر صالحی‌امیری، وزیر سابق میراث فرهنگی و اهل شهر بابل، بازدیدی نیز از گنبد سرست صورت می‌گرفت تا این اثر در فهرست پروژه‌های مرمت قرار گیرد و امکان نجات آن فراهم شود.
تخریب گنبد سرست، هشداری دوباره است؛ نه فقط برای مازندران بلکه برای تمام ایران. میراث فرهنگی تنها با ثبت ملی حفظ نمی‌شود؛ بلکه نیازمند مراقبت، بودجه، حضور میدانی و برخورد قاطع با متخلفان است. در غیر این صورت، تنها چیزی که از گنبدهای تاریخی و بقعه‌های فاخر باقی می‌ماند، خاطره‌ای محو در دل آجرهای فروریخته خواهد بود.
