هفته میراث فرهنگی؛ آینه‌ای از هویت و چالش‌های پیش‌رو
هفته میراث فرهنگی با چالش‌هایی روبه‌روست که گاه از تاثیرگذاری آن می‌کاهد
هفت صبح، مسعود منیعاتی / مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گردشگری فارس | هرساله، با فرا رسیدن هفته میراث فرهنگی در اواخر اردیبهشت‌ماه، فرصتی فراهم می‌شود تا بار دیگر به گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی ایران، این سرزمین کهن، نگاهی عمیق‌تر بیندازیم.
این رویداد، که با هدف ترویج فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی و تقویت حس هویت ملی برگزار می‌شود، بستری است برای نمایش شکوه گذشته و پیوند آن با نیازهای امروز و فردا. با این حال، هفته میراث فرهنگی، همچون هر ابتکار فرهنگی دیگر، نقاط قوت درخشانی دارد که شایسته تحسین است و چالش‌هایی که نیازمند بازنگری و اصلاح. در این نوشتار، با نگاهی نقادانه اما منصفانه، به بررسی این جنبه‌ها و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود این رویداد می‌پردازیم.
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های هفته میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۴ ، توجه به آینده و بهره‌گیری از نوآوری در معرفی و حفاظت از میراث فرهنگی است. در سال‌های اخیر، استفاده از فناوری‌های نوین، مانند تورهای مجازی، واقعیت افزوده و پلتفرم‌های دیجیتال برای نمایش آثار تاریخی، نه‌تنها جذابیت این رویداد را برای نسل جوان افزایش داده، بلکه امکان دسترسی جهانی به فرهنگ ایرانی را فراهم کرده است. این رویکرد آینده‌نگرانه، نشان‌دهنده درک عمیقی از ضرورت تطبیق روش‌های سنتی حفاظت با نیازهای دنیای مدرن است.
تنوع برنامه‌های برگزارشده در این هفته، از دیگر نقاط قوت آن است. از نمایشگاه‌های عکس، مانند رویداد چشم‌نواز «کوچه‌های تاریخی شیراز» در جوار آرامگاه حافظ، تا کارگاه‌های آموزشی، همایش پاسداشت زبان پارسی، تورهای گردشگری تخصصی و همایش‌های علمی هوش،مصنوعی و حفاظت از میراث، این برنامه‌ها توانسته‌اند گروه‌های مختلف سنی و اجتماعی را به خود جذب کنند. این تنوع، نه‌تنها مشارکت عمومی را تقویت می‌کند، بلکه به ترویج فرهنگ حفاظت از میراث در لایه‌های مختلف جامعه یاری می‌رساند.
تقدیر از فعالان حوزه میراث فرهنگی، از مرمت‌گران بناهای تاریخی گرفته تا پژوهشگران و هنرمندانی که عمر خود را صرف حفظ هویت فرهنگی کرده‌اند، نیز از نقاط قوت این رویداد است. این اقدام، ضمن ارج نهادن به تلاش‌های بی‌وقفه این افراد، انگیزه‌ای برای ادامه فعالیت‌های ارزشمندشان فراهم می‌کند و حس مسئولیت جمعی را در قبال میراث فرهنگی تقویت می‌نماید.
با وجود این نقاط قوت، هفته میراث فرهنگی با چالش‌هایی روبه‌روست که گاه از تاثیرگذاری آن می‌کاهد. کمبود منابع مالی و انسانی، یکی از بزرگ‌ترین موانع در اجرای برنامه‌های این هفته است. بسیاری از پروژه‌های مرمتی، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی به دلیل محدودیت بودجه یا کمبود نیروی متخصص، یا نیمه‌تمام می‌مانند یا با کیفیت مطلوبی اجرا نمی‌شوند. این مشکل، به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار، نمود بیشتری دارد و مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های فرهنگی این مناطق می‌شود.
چالش دیگر، مقاومت برخی دستگاه‌ها و نهادهای مسئول در ارائه آمار و اطلاعات شفاف درباره وضعیت مرمت و حفاظت از آثار تاریخی است. این عدم شفافیت، نه‌تنها اعتماد عمومی را نسبت به عملکرد نهادهای متولی خدشه‌دار می‌کند، بلکه امکان ارزیابی دقیق و نظارت مردمی بر پروژه‌های مرمتی را محدود می‌سازد. این موضوع، زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که حفاظت از میراث فرهنگی، به‌عنوان وظیفه‌ای ملی، نیازمند همکاری و پاسخگویی همه‌جانبه است.
نقش رسانه‌ها نیز، به‌عنوان یکی از چالش‌های این رویداد، قابل‌تامل است. رسانه‌ها، با ظرفیت بی‌نظیر خود برای جلب توجه عمومی و فرهنگ‌سازی، می‌توانند نقش کلیدی در ترویج حفاظت از میراث فرهنگی ایفا کنند. با این حال، گاهی به دلیل پوشش ناکافی، تمرکز بر موضوعات حاشیه‌ای یا عدم تولید محتوای جذاب، این پتانسیل به‌درستی به کار گرفته نمی‌شود. این ضعف، فرصت اطلاع‌رسانی گسترده و تاثیرگذار را از هفته میراث فرهنگی سلب می‌کند.
برای رفع چالش‌ها و تقویت جایگاه هفته میراث فرهنگی، چند پیشنهاد کلیدی می‌تواند راهگشا باشد. نخست، افزایش تعامل با انجمن‌های مردم‌نهاد (NGO) ها می‌تواند مشارکت اجتماعی را به سطحی جدید ارتقا دهد. این انجمن‌ها، با دانش محلی، انگیزه بالا و ارتباط نزدیک با جوامع بومی، می‌توانند در اجرای برنامه‌ها، نظارت بر پروژه‌های مرمتی و جلب حمایت‌های مردمی نقش مؤثری ایفا کنند. ایجاد بستری برای همکاری پایدار میان نهادهای دولتی و این انجمن‌ها، گامی عملی در این مسیر خواهد بود.
دوم، توسعه برنامه‌های آموزشی و فرهنگی، به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، می‌تواند به تربیت نسلی آگاه و متعهد به حفاظت از میراث فرهنگی منجر شود. برگزاری کارگاه‌های عملی، طراحی بازی‌های آموزشی با محوریت تاریخ و فرهنگ و سازمان‌دهی تورهای هدفمند برای دانش‌آموزان، نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که می‌توانند حس تعلق و مسئولیت را در نسل آینده تقویت کنند.
سوم، شفاف‌سازی عملکرد دستگاه‌های مسئول از طریق انتشار گزارش‌های منظم و قابل‌دسترس، نه‌تنها اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد، بلکه امکان نظارت همگانی بر پروژه‌های مرمتی را فراهم می‌کند. راه‌اندازی یک سامانه دیجیتال برای ارائه اطلاعات به‌روز درباره وضعیت آثار تاریخی، پیشرفت پروژه‌های مرمتی و هزینه‌های صرف‌شده، می‌تواند گامی موثر در این راستا باشد.
هفته میراث فرهنگی، آینه‌ای است که هویت ایرانی را در قاب تاریخ به نمایش می‌گذارد. این رویداد، با تکیه بر نقاط قوت خود، مانند نوآوری، تنوع برنامه‌ها و تقدیر از فعالان، پتانسیل آن را دارد که به یکی از تأثیرگذارترین رویدادهای فرهنگی کشور تبدیل شود.
با این حال، رفع چالش‌هایی نظیر کمبود منابع، عدم شفافیت و ضعف در بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌ها، نیازمند عزمی جدی و همکاری میان نهادهای دولتی، رسانه‌ها، فعالان مدنی و عموم مردم است. تنها در سایه این هم‌افزایی است که می‌توان میراث گران‌بهای این سرزمین را، نه‌تنها برای امروز، بلکه برای نسل‌های آینده نیز حفظ کرد و پاس داشت.
