بستر توسعه در سایه میراث جهانی چُغازَنبیل

هفت صبح، عاطفه رشنویی/ ‌مدیر میراث‌ جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه | در جهانی که بیش از هر زمان دیگری با بحران‌های هویتی، فرهنگی و سیاسی روبه‌روست، گرامیداشت «روز جهانی تنوع فرهنگی برای گفت‌وگو و توسعه» (۲۱ می) یادآور جایگاه بی‌بدیل تنوع فرهنگی به‌مثابه سرمایه‌ای مشترک در مسیر توسعه پایدار است.

بر اساس بیانیه جهانی یونسکو (۲۰۰۱) درباره تنوع فرهنگی، تنوع همچون میراث طبیعی بشری، منبعی است برای خلاقیت، تبادل و نوآوری. سازمان ملل نیز در قطعنامه شماره ۲۴۹/۵۷ تنوع فرهنگی را نه تهدیدی، بلکه امکانی برای گفت‌وگوهای موثر و مشارکت‌های بین‌فرهنگی در عرصه توسعه می‌داند.

در این میان، میراث جهانی چُغازَنبیل نه‌تنها یک اثر باستانی از تمدن عیلامی، بلکه بستری زنده از تنوع فرهنگی جوامع پیرامونی است. این محوطه که در میانه دشت خوزستان جای گرفته، قرن‌هاست که همزیستی اقوام، زبان‌ها، آیین‌ها و شیوه‌های زیست متفاوت را تجربه کرده است؛ از ایل بختیاری تا عرب‌های جنوب، از لُرهای خوزستانی تا جوامع روستایی که هر یک میراث‌دار بخشی از حافظه فرهنگی این منطقه‌اند.

درک درست از این تنوع، مستلزم عبور از نگاه موزه‌ای به فرهنگ است. فرهنگ‌ها را نمی‌توان در قاب‌هایی بسته، تثبیت و تعریف کرد؛ آن‌ها پویا، متکثر و در حال گفت وگو هستند. اما زمانی که این تکثر به رسمیت شناخته نشود، زمینه برای سوء‌برداشت، تضاد منافع و حتی تقابل فراهم می‌شود. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که نادیده‌گرفتن هویت‌های فرهنگی، ریشه بسیاری از تنش‌ها و گاه افراط‌گرایی‌های فرهنگی و سیاسی بوده است.

چُغازَنبیل، به‌عنوان یک میراث جهانی، می‌تواند الگویی برای مدیریت تنوع فرهنگی باشد. چگونه؟ نخست با بازشناسی و مستندسازی تنوع فرهنگی موجود در جوامع پیرامونی؛ از زبان و موسیقی تا معماری بومی و شیوه‌های زیست. دوم، با مشارکت‌دادن این جوامع در روایت‌گری میراث؛ یعنی به جای تحمیل روایت رسمی، بگذاریم مردم خود سخن‌گویان فرهنگ‌شان باشند. سوم، با برگزاری برنامه‌های میان‌فرهنگی- از کارگاه‌های هنری تا گفت‌وگوهای بین نسلی-که به نزدیکی فرهنگی و کاهش سوءتفاهم‌ها کمک می‌کند.

در عین حال، آموزش میان‌فرهنگی در مدارس و فضاهای عمومی و تربیت راهنمایان محلی آشنا با تنوع فرهنگی منطقه، از دیگر راهکارهایی است که در بسیاری از کشورهای دارای میراث جهانی به کار گرفته شده و نتایج قابل توجهی به همراه داشته است. در چغازنبیل نیز می‌توان با تکیه بر ظرفیت پایگاه میراث جهانی، این اقدامات را به‌صورت برنامه‌مند و با همکاری نهادهای محلی، فرهنگی و بین‌المللی پیگیری کرد.

گفت‌وگو، در چنین بستری، دیگر صرفاً امری آکادمیک یا بین‌دولتی نیست؛ بلکه تبدیل به رفتاری روزمره می‌شود که ریشه در شناخت، احترام متقابل و پذیرش دارد. این گفت‌وگو می‌تواند منجر به توسعه‌ای شود که نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی، بلکه بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع را تقویت کند.

در نهایت، روز جهانی تنوع فرهنگی برای گفت‌وگو و توسعه فرصتی است برای بازاندیشی در سیاست‌های فرهنگی ما؛ فرصتی برای آن‌که از چُغازَنبیل، به‌مثابه یک میراث زنده، بیاموزیم چگونه می‌توان با احترام به تنوع، به هم‌افزایی رسید و از دل گفت‌وگو، مسیرهای تازه‌ای برای توسعه گشود.