ضرب سکه با طنین صدای مشروطهخواهان
شکست قدرت شیطان با چراغانی امیریه
هفت صبح| وقتی در تاریخ پرسه بزنیم، ردپای بسیاری از داشتههای امروز را میبینیم، که در زمانی، اولینِ دوران خودشان بودند؛ اولین خانهای که به سبک اروپایی ساخته شد، اولین اتومبیلی که در خیابانهای شهر به حرکت درآمد، اولین سکهای که ضرب شد یا اولین چراغی که در کوچههای شهر روشن شد. بسیاری از این اولینها در دوره مدرن، به عصر قاجاریها برمیگردد؛ پادشاهانی که پایشان به فرنگ باز شد و بسیاری از صنایع و خدمات غربیها را در کشور اجرا کردند.
هرچند که شاید پادشاهان به قصد تفریح به سفر میرفتند اما در کنار آنان، مردانی بودند که تکنولوژی و پیشرفتهای صنعتی را میشناختند؛ در این میان، مردی در کنار مظفرالدین شاه قاجار بود که صنعت ابریشمکشی، صنعت ریلی و تاسیسات برقی، با نام او گره خورده؛ محمدحسین امینالضرب که از همراهان شاه در سفرهایش بود. پدرش، محمدحسن اصفهانی، در عهد ناصری، مسئول ضرب سکه بود. محمدحسین هم در فرنگ فنون ضرب سکه را آموخته بود.
همین شد که در 16سالگی، تا سه سال به این کار مشغول بود و امینالضرب نام گرفت. این پسر، مانند پدر، بسیار اهل سفر بود و دوست داشت با دانشهای جدید آشنا شود و بهخصوص، در هر سفر به خارج از کشور، توشهای از تجارت اقتصادی برای ایران به ارمغان بیاورد. رفتهرفته آوازه سفرهای او به گوش مظفرالدین شاه رسید و از جانب دربار، مورد توجه بسیار قرار گرفت و از همراهان این شاه قاجاری شد و نتیجه سفرهایش، انتقال تکنولوژی این کشورها به ایران بود.
اولین صنعتی که در دو سفر اولش به فرانسه، راه آن را به ایران باز کرد، صنعت ابریشمکشی بود. او با واردکردن ماشینهای ابریشمکشی از فرانسه به ایران برای کارخانه ابریشم، پا به رقابت صنعتی گذاشت اما آفتی که به مزارع شمال افتاد، پرونده صنعت ابریشم ایران را برای امینالضرب بست. او از پا ننشست و در سومین سفرش همراه شاه قاجار، توجهش به صنعت ریلی جلب شد و برای آن سرمایهگذاری کرد.
شکست قدرت شیطان با چراغانی امیریه
در این زمان، روشنایی خیابانها و کوچهها معضل اصلی دولت بود. مردم برای روشنایی از روغن یا نفت استفاده میکردند. هرچند که پس از اولین سفر ناصرالدینشاه به فرنگ، روشنایی به ایران آمد و خیابانهای شهر برای مدت کوتاهی روشن شدند، اما پس از چند روز، توسط اهالی قطع شدند. اولین کارخانهای هم که برای رفع چالش روشنایی دایر شد، روشنایی خیابان ناصریه و خیابان درباندرون (یعنی همان بابهمایون فعلی) را با گاز کاربیت تامین میکرد.
تا اینکه درنهایت، در زمان مظفرالدین شاه، همین تاجر جوانِ دوستدار تکنولوژی، یعنی امینالضرب، اولین دستگاه تولید برق را از روسیه خرید. بهگواه متون و اسناد تاریخی، گویا در سال 1284 خورشیدی، وقتی امینالضرب در سفر چهارمش با مظفرالدینشاه، عازم روسیه شده بود، در خیابان چشمش به کارخانه برق میافتد.
آنچنان محو تماشای این کارخانه بوده که نگهبان به او میگوید: «مگر خیال خریدش را داری؟» و وقتی امینالضرب جواب مثبت میدهد، صاحب کارخانه به تمسخر میگوید قیمتش 500هزار تومان است؛ امینالضرب هم بدون معطلی میخواهد که قولنامه تاسیسات نوشته شود و پولش را هم برای یکی از تجار معتبر در روسیه حواله میکند. پس برق، بهطور رسمی، توسط محمدحسین آقا امینالضرب اصفهانی وارد ایران شد و جای گاز را گرفت.
با همین تأسیسات بود که خیابانهای لالهزار، سعدی، شاهآباد و چراغبرق روشن شد. مردم که در آن روزگار، هنوز معادلات ذهنیشان بر سیاق باورهای خرافی بود، گمان میکردند این روشنایی از قدرت شیطان است؛ بنابراین مشخص است که چه مخالفتهایی با امینالضرب داشتند و تا مدتها نیز از چراغهای زنبوریشان برای روشنایی شب استفاده میکردند. تا اینکه امینالضرب، بهمناسبت نیمه شعبان و میلاد امام زمان (عج)، تمام خیابانهای امیریه را مزین به لامپهای رنگی کرد و با این کار، مردم و رجال و وزرا که شگفتزده شده بودند، نگاهشان به این صنعت تغییر کرد.
برق زیر سقف مقرنس
گفته شده که خانه او، نخستین جایی بود که با چراغِ برق روشن شد؛ خانهای که هنوز در خیابان امیرکبیر، یعنی خیابان مجاور چراغبرق، هنوز پابرجاست. این خانه، در دو طبقه با نمای آجری ساخته شده و به رسم خانههای قاجاری، طبقه زیرینش حوضخانهای قرار دارد و در طبقه فوقانی، شاهنشین و تالار و گوشوارههایی ساخته شده، مزین به مقرنسکاریها و گچبریهای زیبا و آینهکاری. ایوانی هم با ستونهای حجاریشده گرد در همین طبقه و رو به حیاط قرار دارد که با سرستونهای مربع، به طاق متصل شدند.
کتابخانهای با شکوه گنجینه ملک
امینالضرب در کنار تجارت، کلکسیونر هم بوده و نسخههای نفیس خطی را گرد آوری کرده. در این خانه یکی از بزرگترین گنجینههای نسخ و کتابهای خطی وجود دارد که کمتر از گنجینه کتابخانه ملک نیست. کتابخانه این خانه حدود ۱۱۰۰نسخه خطی و اسناد مهم از زمان قاجار را در بر میگیرد. گفته شده در طبقه زیرین این خانه، مجموعهاشیایی مربوط به سیدجمالالدین اسدآبادی هم به دست آمده.
این بنا، اول مهر 1382، با شماره ۱۰۴۱۵، در فهرست آثار ملی ایران، به ثبت رسید؛ نکته جالب این است که هنوز خاندان امینالضرب، در این خانه 170ساله زندگی میکنند و بهدقت، از یادگار نیای خود، از این تکه جامانده از تاریخ قاجار، محافظت میکنند؛ خانهای که روی پلههای سرسرای آن، فرمان مشروطهخواهان برای تجار و بازاریان قرائت شد.
