به شهر طلا خوش آمدید| قدمت معروف‌ترین زیورآلات یزدی به ۵۰۰ سال می‌رسد

هفت صبح، محمودرضا گرجی| زنجیر یزدی، شاید معروف‌ترین زیورآلات یزدی باشد که همه ایران آن را می‌شناسند و خیلی‌ها اگر بخواهند زنجیری محکم، با کیفیت و دست‌ساز بخرند و آویز گردنشان کنند، ترجیح می‌دهند زنجیر یزدی بخرند؛ چه نقره باشد چه طلا. اما زنجیر یزدی فقط یکی از دهها مدل ساخت زیورآلات سنتی در یزد است که قدمت آن به بیش از 500 سال می‌رسد.

شهر یزد که تنها شهر خشت و گلی جهان است که هجدهم تیرماه 1396 در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید، حالا یکبار دیگر جهانی شده و آن ثبت در شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی زیورآلات سنتی است. قرن‌هاست طلا و زرگری سنتی که حالا شیوه‌های ساخت آن به نقره هم سرایت پیدا کرده، علاوه بر آنکه هنر اصیل مردمان کویر به شمار می‌رود، راهی مطمئن برای سرمایه‌گذاری و پس‌انداز زنان یزدی هم محسوب می‌شد. بنابراین شاید بتوان گفت ورای هنری اصیل، ثبت جهانی ساخت زیورآلات سنتی یزدی، یک شیوه مردم نگاری و مردم شناسی برای پژوهش است.

حالا پس از چهار سال تلاش و گردآوری اطلاعات پرونده ثبتی، ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی از کشورهای مختلف از جمله کویت، اندونزی، آرژانتین، تایلند و هند با بازدید از بازار زرگری و کارگاه‌های سنتی یزد، اصالت و کیفیت بالای هنر زرگری این شهر را تایید کردند و سرانجام تلاش هنرمندان و کارشناسان صنایع دستی یزد به ثمر رسید. به زودی هم در روز جهانی صنایع دستی قرار است جشنی همگانی برای اعلان عمومی آن در این شهر تاریخی برگزار شود.این ثبت جهانی، یزد را به دوازدهمین شهر جهانی صنایع‌دستی در ایران تبدیل کرد. 

استفاده از ظرفیت جهانی‌ شدن‌

مریم جلالی، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی درباره ثبت زیورآلات سنتی یزد به هفت صبح می‌گوید: این ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی وجوه مختلف زنجیره ارزش این هنر را از طراحی تا صادرات مورد بررسی قرار داده و تاکید کرده‌اند که ایران باید در همه عرصه‌های این صنعت نقش‌آفرین باشد.

این هنر از قدمت بسیاری در این خطه کویری برخوردار است. هرچند پیشینه‌ای دقیق و مستند از این هنر در دسترس نیست؛ ولی بنا به گفته هنرمندان زرگر یزدی، باتوجه به پیشینه خانوادگی هنرمندان زرگری که این هنر به صورت موروثی در خانواده‌شان وجود دارد، می‌توان سابقه ساخت زیورآلات سنتی در یزد را به بیش از 500 سال تخمین زد. 

2هزار نفر شاغل در زرگری سنتی

در همین رابطه عبدالمجید عربی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد نیز به هفت صبح می‌گوید: این موفقیت نه‌تنها افتخاری برای یزد و ایران است، بلکه مسئولیتی بزرگ برای حفظ، توسعه و معرفی این هنر اصیل به جهانیان محسوب می‌شود. تا جایی که محور گردشگری زیورآلات سنتی یزد در بازار زرگری ایجاد شده و موزه تخصصی طلای یزد در مرحله مطالعه و بررسی است. همچنین با همکاری شهرداری یزد دو گالری شهری در این باره ایجاد شده است.

او درباره تعداد افرادی که در این زمینه در حال کار هستند، می‌گوید: در حال حاضر، حدود ۲ هزار نفر در زمینه ساخت زیورآلات سنتی در یزد مشغول به کار هستند. همچنین، برنامه‌هایی مانند ایجاد محور گردشگری زیورآلات سنتی در بازار زرگری، تأسیس موزه تخصصی طلا، برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های هنری در دست اجراست تا این عنوان جهانی به رونق گردشگری و اقتصاد محلی کمک کند .

عربی همچنین به صدور 1016 مجوز زیورآلات سنتی (پروانه تولید انفرادی و کارگاهی) اشاره می‌کند و می‌گوید: 74 اثر از آثار هنرمندان این عرصه شهر یزد موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند و آقای حسین مکاری مهر اصالت بین‌المللی را دریافت کرده است. 

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد توضیح می‌دهد: با پیگیری حوزه معاونت صنایع دستی استان یزد 10 مرکز آموزشی در حال آموزش رشته‌های مختلف صنایع دستی از جمله زیورآلات سنتی به علاقه‌مندان هستند که دوره‌های آموزشی در رشته زیورآلات سنتی در سه سطح مقدماتی، تکمیلی و پیشرفته برگزار می‌گردد و طی سه سال گذشته بیش از یک هزار و 500 نفر در این رشته هنری آموزش دیده‌اند. همچنین روش استاد و شاگردی نیز در چندین کارگاه دایر در سطح شهر هنوز رواج دارد. علاوه بر این تورهای آموزشی نیز برای دانشجویان رشته‌های هنری و صنایع دستی برگزار شده تا با هنر زیورآلات سنتی بیشتر آشنا شوند.

زرگر یزدی، گنجینه زنده بشری یزد

«محمد حسین منتظری» تنها شخصی است که در یزد به عنوان گنجینه زنده بشری در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده و تاکنون 50 سال از عمرش را صرف زرگری و صنعت طلای یزد کرده و جزو اساتید انگشت شمار باقی مانده کشور در تولید زیورآلات خاص سنتی است. او طلای سنتی یزد را بهترین و مرغوب‌ترین طلای بازار ایران می‌داند و می‌گوید: زرگر و طلا فروش و کارگاه‌داران اصفهانی هم که خود در ساخت النگو در ایران حرف برای گفتن دارند، طلای مصرفی خانواده خود را از یزد تهیه می‌کنند که به وفور شاهد این مسئله هستیم بنابراین نباید طلا را جدای از سوغات دیگر یزد مانند ترمه و شیرینی دانست.

به گفته این هنرمند، النگوی گل ماهی، قاب قرآن، شانه، تاج، کمربند، اژدری و خورشیدی و انواع زنجیرهای خاص یزد مانند چینابی، نمونه‌های کم نظیر و خوش فروش طلای سنتی یزد به شمار می‌روند که در تمام ایران بازار خوبی دارند. منتظری به خاطرات ساخت طرح‌های جالبی مانند لحاف طلا دوزی با حدود ۴ کیلوگرم طلا برای زوج گردشگر اماراتی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: تاج و کمربند طلا و انواع دیگری از طلای یزد در دنیا، اروپا و آمریکا و به طور خاص‌تر در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، حرف زیادی برای گفتن دارند و همین ظرفیت‌هاست که باید حفظ شود.