محصولات حاوی پروبیوتیک از افسانه تا واقعیت
روزنامه هفت صبح | باکتری‌ها سالیان دراز به عنوان دشمنان انسان شناخته میشدند، به همین خاطر هم اوایل تصور می‌شد که باید با تمام آنها مبارزه کرد، اما امروزه میدانیم در ساخت داروها، هورمونها، واکسن‌ها، آنزیم‌ها و… از میکروارگانیسم‌ها به عنوان یک جزء اصلی استفاده می‌شود.احتمالا شما هم در سال‌های اخیر عبارت «پروبیوتیک» را با محصولات شرکت‌های لبنی شنیدید و از تبلیغات آنها متوجه شدید که پروبیوتیک‌ها می‌توانند در فرآیند هضم و دفع به کمک ما بیایند اما این ادعاها چقدر واقعیت دارد؟
در سال‌های اخیر تحقیقات زیادی در اروپا و بعد هم در آمریکا بر روی پروبیوتیک‌ها و نقش آنها در سلامتی انسان انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان دهنده اثرات مثبت غذاهای پروبیوتیک و یا مکمل‌های پروبیوتیک در سلامتی ما است. برمبنای این پژوهشها، کارخانجات تولید لبنیات اقدام به اضافه کردن باکتری‌های پروبیوتیک به برخی از مواد لبنی کردند از جمله کارخانجات پیشگام در زمینه تولید این محصولات کارخانه Danone در اروپا است که وقتی شیر تخمیر شده با باکتری لاکتوباسیل و همچنین ماست پروبیوتیک را تولید کرد مورد استقبال فراوان مصرف‌کنندگان قرار گرفت.
در ایران هم اولین بار کاله ماست لاکتیویا را به بازار عرضه کرد و بعد هم شرکت‌های دیگر از جمله میهن و پگاه دست به تولید ماست‌هایی زدند که حاوی مقدار بیشتری از این باکتری بود و با توجه به نتایج حاصله از تحقیقات انجام شده در آینده ممکن است شاهد استفاده از پروبیوتیک‌ها در تولید سبزیجات، گوشت‌های تخمیر شده هم باشیم.
پروبیوتیک چیست؟
کلمه پروبیوتیک از یک بخش لاتین «پرو» و یک بخش یونانی «بایوس» تشکیل شده است. معنای واژه پروبیوتیک «برای زندگی» است. سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۱ پروبیوتیک را اینطور تعریف کرد: پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که مصرف میزان کافی از آنها اثرات سلامتی‌بخشی را در میزبان ایجاد می‌کند. در واقع پروبیوتیک‌ها میکروب‌هایی را شامل می‌شوند که به فرآیند گوارش در روده انسان کمک کرده و همچنین ترکیبات مفیدی چون ویتامین به خصوص K و B یا آنتی‌اکسیدان را تولید می‌کنند.
محصولات حاوی این نوع باکتری‌ها شامل لبنیات و میوه‌ها هستند. برخی از باکتری‌های پروبیوتیکی که در محصولاتی مانند ماست (فرآورده پروبیوتیک بالقوه) وجود دارند، باعث افزایش جذب کلیسم، آهن، مس، روی و … در روده می‌شوند. باکتری‌های پروبیوتیک باید این قابلیت را داشته باشند که حین تولید و نگه‌داری محصول و انتقال از معده به روده به رشد و بقای خود ادامه دهند و در واقع سالم بمانند زیرا عملکرد و تاثیرگذاری آنها به زنده ماندن آنها در دستگاه گوارش بستگی دارد.
میزان میکروارگانیسم‌های موجود در روده ۱۰ برابر کل سلول‌های بدن انسان است که بخش عمده آن را باکتری‌ها تشکیل می‌دهند. این باکتری‌ها می‌توانند مفید، مضر و یا خنثی باشند. لازم به ذکر است که در افراد سالم میزان باکتری‌های مفید نسبت به باکتری‌های دیگر بیشتر است. با مصرف پروبیوتیک‌ها، رشد باکتری‌های مفید بهبود می‌یابد.
کاشف باکتری‌های دوست
هزاران سال است که برای بهبود سلامت انسان و حیوان از میکروب‌های زنده در مواد غذایی استفاده می‌شود. اما الی مچنیکوف برای اولین بار در سال ۱۹۰۷ اعلام کرد که با توجه به وابسته بودن میکروب‌های موجود در روده به مواد غذایی دریافتی، می‌توان جمعیت و نوع میکروب‌های موجود در بدن انسان را تغییر داد و در واقع پیشنهاد داد که می‌توان محیط روده را با میکروب‌های سودمند غنی کرد. محصولاتی مانند ماست و پنیر حاوی میکروب‌های مفیدی هستند که سالیان سال است مردم به وفور از آنها استفاده می‌کنند. اما باید این نکته را در نظر گرفت که خود ماست یک پروبیوتیک طبیعی نیست.
پروبیوتیک‌ها به دو صورت مکمل‌های غذایی (پودر، قرص و …) و مواد غذایی غنی شده (ماست حاوی میکروب‌های پروبیوتیک) وجود دارند. میزان پروبیوتیک مصرفی عامل مهم در اثرگذاری آن بر تراکم جمعیت میکروبی قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش است. برخی از مواد مانند موز، عسل، مارچوبه، سیر و پیاز به عنوان پروبیوتیک طبیعی شناخته شده‌اند با این حال باید میزان زیادی از آنها مصرف شود تا اثر پروبیوتیکی خود را نشان دهند.
اهمیت استفاده از محصولات پروبیوتیک
روده انسان حاوی بیش از ۱۰۰ تریلیون باکتری زنده است که همگی آنها با هم فلور میکروبی روده را تشکیل می‌دهند. باکتری‌ها به انواع مفید، مضر و خنثی برای سلامتی انسان تقسیم می‌شوند. باکتری‌های پروبیوتیک از طریق رشد و فعالیت خود مانع رشد و تکثیر باکتری‌های مضر می‌شوند و علاوه بر آن با سنتز برخی مواد ضروری برای بدن مانند ویتامینها، اسیدهای آمینه و… نقش مهمی در حفظ سلامتی فرد ایفا می‌کنند.
در یک فرد سالم بین باکتری‌های مفید و مضر توازن وجود دارد، اما بسیاری از عوامل مثل استفاده ازآنتی بیوتیک‌ها برای درمان بیماری‌ها، اشعه درمانی، آب درمانی، شیمی درمانی، استفاده از آب کلردار، غذاهای حاوی ترکیبات دارویی و استفاده از الکل، حساسیت‌های غذایی، عمل جراحی، آسیب‌های فیزیکی، استرس‌های شدید، توکسینهای محیطی و حساسیت‌های ژنتیکی می‌تواند سبب از بین رفتن میکروب‌های مفید موجود در بدن فرد شود و با غالب شدن میکروب‌های مضر در روده، فرد دچار امراض و بیماری‌هایی مثل اسهال، پوکی استخوان، افزایش کلسترل خون، کاهش قدرت پاسخگویی بدن به تحریکات خارجی و… خواهد شد.
گرچه، اگر محیط باکتری‌های طبیعی روده به کلی از بین رفته باشد، مصرف مکمل‌های پروبیوتیک نیز نمی‌تواند جایگزین محیط باکتریایی طبیعی روده شود، اما تحقیقات نشان دادهاند چنان چه در اثر مصرف زیاد آنتی بیوتیک‌ها و یا ابتلا به عفونت‌های مختلف باکتری‌های مفید روده تحلیل رفته باشد در این صورت مصرف مکمل‌های پروبیوتیک به محیط میکروبی طبیعی روده کمک می‌کند تا خود را بازسازی کند.
مصرف مکمل‌های پروبیوتیک موجب ایجاد کلنی‌های مفیدی می‌شوند که می‌توانند مانند محیط باکتریایی طبیعی روده به سلامتی انسان کمک کنند و در عین حال زمانی را فراهم آورند که محیط باکتریایی طبیعی روده، خود را ترمیم و بازسازی کند و سپس این کلنیها به تدریج توسط محیط باکتریایی طبیعی روده که خود را بازسازی کرده است، جایگزین خواهند شد. مکمل‌های پروبیوتیک در مواردی مثلا بعد از مصرف طولانی آنتی بیوتیک‌ها، یا برای درمان برخی ناراحتیهای روده‌ای از طرف متخصصان تغذیه و یا پزشکان تجویز می‌شوند. البته اگر شرایطی که منجر به تحلیل رفتن محیط باکتریایی روده شده است ادامه داشته باشد، اثر مصرف مکمل‌های پروبیوتیک، کوتاه مدت خواهد بود.
