ماجراهای پرحاشیه واردکننده خصوصی اسپوتنیک
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| پنجشنبه هفته پیش هواپیمایی که از روسیه در فرودگاه امام خمینی نشست حامل اولین محموله کشت واکسن کرونا بود. همان موقع هم گفته شده بود که ایران قرار نیست فقط یک واردکننده باشد بلکه قرار است علاوه‌بر این واکسن اسپوتنیک را هم با همکاری روسیه بسازد. حالا بعد از اینکه حدود ۵۰۰ هزار دز واکسن اسپوتنیک تزریق شده، یک شرکت خصوصی قرار است تا خردادماه اسپوتنیک ایرانی را هم تولید کند. اسم این شرکت چیست؟ اکتوورکو. فقط آنهایی که حافظه خیلی خوبی دارند با اسم اکتوورکو یاد دو ماجرای این شرکت در سال ۱۳۹۸ می‌افتند.
*** ماجرای لوزارتان
دو سال پیش یک‌بار دیگر هم اکتوور بر سر زبان‌ها افتاد؛ اما آن زمان رسانه‌ها از این شرکت دارویی به نیکی یاد نمی‌کردند. ماجرا به یک گزارش تحقیقی در روزنامه شرق برمی‌گشت که در آن گفته بود با وجود اینکه همه دنیا یک داروی هندی را به اتهام سرطان زا بودن ، جمع‌آوری کرده‌اند، اما سازمان غذا و داروی ایران، دستور جمع شدن آن را شش ماه بعد داده است. این دارو چه بود؟ یک داروی فشار خون به اسم لوزارتان.
واردکننده مواداولیه آن که بود؟ شرکت اکتوورکو. نکته اصلی این ماجرا این بود که از قرار و طبق برخی شواهد زمستان سال ۱۳۹۷ این دارو از کانادا، آمریکا و اتحادیه اروپا جمع‌آوری شد اما جمع‌آوری آن در ایران پنج، شش ماه طول کشید اما بعد از چندی دوباره توزیع شد. آن زمان برخی از فعالان می‌گفتند ممکن است این تعلل به خاطر رابطه مدیر عامل این شرکت با وزارت بهداشت باشد هرچند این فقط یک فرضیه ثابت نشده است.
کمی بعد آنطور که خبرنگار این گزارش در اینستاگرامش منتشر کرده بود، شرکت اکتوورکو از روزنامه شرق و مرجع خبر آن شکایت کرد و مرجع خبر شرق (دکتر باسمنجی) به ۱۵ ماه حبس محکوم شد. در آن گزارش ادعا شده بود که مدیرعامل شرکت هندی که سازنده ماده اولیه داروی لوزارتان بود، با مدیر عامل اکتوور شرکای اقتصادی شرکت دارویی دیگری در سوئیس بودند.
امروز بعد از گذشت دو سال از آن اتفاق، داروی لوزارتان در داروخانه‌ها وجود دارد که احتمالا به معنای تحقیقات بیشتر روی این دارو و تایید کیفی آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو بوده است. سازمان غذا و دارو به صورت رسمی توضیح نداد که چه اتفاقی منجر به بازگشت این دارو به داروخانه‌ها شده است.
*** ارزهای مبهم اکتوور
این ماجرا به کنار، یک اتفاق دیگر هم باز باعث شد که مرداد ماه همان سال ۱۳۹۸ اکتوورکو روی زبان‌ها بیفتد. یعنی وقتی که عبدالناصر همتی نامه‌ای به رئیس‌جمهور داد و اسم ۱۰ شرکت دارویی که ارز دولتی گرفته اما تعهداتشان را رفع نکرده بودند آورد. یکی از این شرکت‌ها اکتوورکو بود. آن زمان اعلام شد بیش از ۱۶۳میلیون یورو ارز دولتی گرفته بود که بیش از ۲۵میلیون و ۵۰۰ هزار یوروی آن را (حدود یک ششم) بازپس نداده بود.
بیست و پنجم مرداد ماه همان سال اسماعیلی سخنگوی دستگاه قضا اینطور گفت: « در مورد دارو پرونده‌ای در دادسرای تهران تشکیل شده است. یکی از شرکت‌هایی که هم در کار تولید دارو و هم در کار واردات دارو فعالیت می‌کرد ارزهای قابل توجهی بابت دارو از سیستم بانکی اخذ کرده و تعهدات ارزی خود را انجام نداده و همچنین گران‌نمایی داروهای وارداتی و شرکت‌های زنجیره‌ای داشتند و سود نامشروعی را تحصیل می‌کردند تحت تعقیب قرار گرفتند.
در این رابطه سه نفر از حوزه مربوطه غذا و دارو به اتهام اخذ رشوه تحت تعقیب قرار گرفتند که متهمان با صدور تامین آزاد هستند. بعد از تکمیل تحقیقات در دادسرا و ارسال پرونده به دادگاه اگر در زمره اخلال در نظام اقتصادی قرارگرفت این دادگاه با حضور اصحاب رسانه برگزار خواهد شد. شرکتی که هست یک یا دو نفر از بخش خصوصی تابعیت مضاعف دارند و متولد ایران نیستند.»
اسماعیلی اگرچه اسم شرکت مربوط را نیاورد اما اطلاعات او با مشخصات مدیرعامل اکتوور مطابقت داشت. چراکه آنطور که روزنامه شرق همان زمان اعلام کرده بود مدیرعامل این شرکت، تبعه اسپانیاست. دقیقا یک‌سال بعد دادستان تهران اعلام کرد که «برای پنج شرکت دارویی که ارز کلانی را برای واردات مواد اولیه و دارو از بانک مرکزی گرفته و بخشی از این منابع را صرف امور دیگری کرده‌اند، پرونده تشکیل دادند.
این شرکت‌ها مجموعا ۹۵۴میلیون و ۶۹ هزار و ۱۵۱ دلار ارز از بانک مرکزی دریافت کرده‌اند و برخی از آنها علاوه‌بر تخلف در هزینه کرد ارز در حوزه دارو، متهم به پرداخت رشوه به برخی افراد در سازمان غذا و دارو هستند که پنج نفر از مدیران سازمان مذکور بازداشت شده‌اند و از آنها تعداد ۴۰۰ سکه و مقادیری ارز و طلا که به عنوان رشوه دریافت کرده بودند، کشف و ضبط شده است.» البته نام هیچ‌کدام از این شرکت‌ها در گزارش دادستانی افشا نشد و مشخص نیست شرکت اکتوور هم جزو آنها بوده یا نه.
بر اساس گزارشی که بانک مرکزی داده سهم اکتوورکو از کل ارزهایی که از فروردین ۱۳۹۷ تا شهریور ۱۳۹۹ داده شده ۷٫۹درصد از کل واردکننده‌های دارویی است.این شرکت بعد از کوبل دارو و بهستان دارو، بزرگ‌ترین واردکننده دارویی کشور بود. در این دو سال بانک مرکزی به این شرکت ۴۵میلیون یوآن چین، ۶۸میلیون درهم امارات، یک میلیارد روپیه هند و ۲۰۳میلیون یورو پرداخت کرده است. اینطور شد که دیگر با ماجرای داروهای سرطان‌زا یک موج رسانه‌ای علیه خانم مدیرعامل شکل گرفت.
آن زمان رسانه‌های مختلف دست راستی، مثل خبرگزاری دانشجو اینطور اعلام کردند که «نهاله نراقی علاوه بر شرکت اکتوور، ناب‌رئیس هیات مدیره شرکت «تراپیکال دراگ اینداستری کیش» نیز است. شرکتی که دکتر سعید نمکی، وزیر فعلی بهداشت پیش از این به عنوان موسس و مدیرعامل آن مشغول فعالیت بوده.» با این حال گروه رسانه‌ای مقابل این گزارش‌ها را تلاش مافیای دارو برای تخریب وزیر بهداشت می‌دانستند.
آن هم به خاطر اینکه نمکی روزهای اول انتصابش درباره مافیای دارو سخنرانی‌های زیادی می‌کرد. برای مثال تیرماه سال ۱۳۹۸ گفته بود:«با یک فساد سازمان یافته در دارو و تجهیزات پزشکی و حتی برخی شرکت‌های وابسته به وزارت بهداشت درگیر بودیم، ابایی ندارم بگویم بسیاری از این شرکت‌های وابسته به هیات امنای ارزی، هر یک به نوعی مشکل دارند.» اما با این حال نمکی هیچ وقت درباره اتهام همکاری خود با مدیرعامل اکتوورکو که بانک مرکزی گفته بود تعهدات ارزی خود را ایفا نکرده‌اند توضیحی نداد.
بعد از این اتهام عدم ایفای تعهدات ارزی، شرکت اکتوور باز هم در قالب هفت کارخانه خود به فعالیت ادامه داد. یعنی احتمالا بانک مرکزی با ایفای تعهدات امکان استفاده مجدد از ارز و فعالیت این مجموعه را اجازه داده تا این شرکت به فعالیتش ادامه دهد و اجازه دوباره اکتوور برای تولید و وارداتش صادر شود.
*** اسپوتنیک در راه ایران
حالا این محموله جدید که به کشور رسیده چیست؟ سخنگوی سازمان غذا و دارو گفته یک بانک سلولی برای تولید واکسن «اسپوتنیک وی» است که تولید آن از همین روزها شروع خواهد شد. شاید این اتهام‌ها سال ۱۳۹۸ علیه اکتوورکو وجود داشت اما این شرکت یکی از تولیدکننده‌های داروهای مهمی مثل رمدسیویر و فاویپیراویر هم بود. داروهایی که هیچ بیمارستانی بدون آنها نمی‌توانست پیچ سخت کرونا را تا امروز طی کند.
علاوه بر این، خیریه‌ای هم به اسم نراقی‌ها و با نام بنیانگذار این شرکت، شهید مصطفی نراقی فعالیت دارد که تا امروز کلاس‌های متنوع، مجموعه‌های آموزشی بسیار و حمایت‌های مالی متنوعی برای ساخت مدارس، هنرستان‌ها، مجتمع‌های آموزشی داشته است.علاوه بر این مدیران اکتوورکو از اعضای هیات مدیره شرکت مواد غذایی هم هستند که محصولاتشان مثل شکلات و عصاره گوشت و مرغ و سوپ آماده در هر سوپرمارکتی دیده می‌شود.
