داستان ژله؛ خوراکی محبوب شوهرخالهها
روزنامه هفت صبح | پیشنهاد فرهنگستان ادب برای جایگزین ژله کلمه لرزانک است اما اغلب ما آنقدر با خود ژله احساس آشنایی میکنیم که اصلا آن را کلمه خارجی نمیدانیم. همین ژله آشنا که محبوبترین دسر و پایه دسر دنیاست، سرگذشت عجیبی داشته و تاریخچهای طولانیتر از آنچه ما فکر میکنیم دارد و قبل از اینکه شوخی با حالت لرزندهاش دستمایه اغلب شوخیهای شوهرخالهای باشد، یک اختراع عجیب و جالب محسوب میشود.
برای کسانیکه نمیدانند ژله یا همان ژلاتین دقیقا چیست اول این را توضیح بدهیم که ژلاتین برخلاف ظاهر میوهای که اغلب ما از آن در ذهنمان داریم، یک فرآورده کاملا حیوانی است، مادهای که از غضروفها و هیدرولیز استخوان بدن گاو بهدست میآید و در گرما مقدار زیادی آب به خودش جذب میکند و بعد که سرد شد حالت ژلهای که میشناسیم را پیدا میکند. درست معلوم نیست که چه کسی اولینبار تصمیم گرفت که به این ماده افزودنیهای مزهدار اضافه کرده و آن را به دسر تبدیل کند.
اما میدانیم که قبل از اینکه ژلاتین بهعنوان یک محصول تجاری بهطور گستردهای در دسترس قرار بگیرد، معمولیترین ژله، ژله پاستور گوساله بود، این محصول که کاربردهای زیادی داشت با استخراج و تمیز کردن ژلاتین از پای یک گوساله ساخته میشد اما چون مزه خاصی نداشت، معمولا برای قوام و فرم دادن به بقیه خوراکیها از آن استفاده میشد تا اینکه کشورهای شمال اروپا به این نتیجه رسیدند که ژله میتواند دسر هم باشد. ژله بهصورت رسمی اولینبار در قرن ۱۸ میلادی و کتاب هنر آشپزی هانا گلاس مطرح شده اما همین که اثر آن در یک کتاب آشپزی قرن هجدهمی دیده میشود یعنی عمر طولانیتری دارد تاجاییکه گفته میشود ژله در زمان ملکه ویکتوریا در انگلستان یک دسر اشرافی و محبوب بوده است.
حالا برویم سراغ روندی که ژله برای تبدیل شدن به یک خوراکی جهانی طی کرد. پیتر کوپر در سال ۱۸۴۵ بهعنوان یک صنعتگر حق اختراع پودر ژلاتین را بهنام خودش ثبت کرد، قبل از این اختراع ژله به شکل ورقههایی که خالص نشده بودند، فروخته میشد اما آقای کوپر کار را خیلی راحت کرد. جالب اینکه او همان کسی است که ساخت اولین لکوموتیو بخار آمریکایی با عنوان تامتامب (Tom Thumb) را هم در کارنامهاش دارد.
ژلاتین پودری ساخت کوپر به سرعت محبوب شد، چون بهراحتی در پخت و پز استفاده میشد و به این راحتیها هم فاسد نمیشد اما این محصول با چیزی که ما امروز بهعنوان دسر میخوریم تفاوتهایی داشت و توسط یک زن و شوهر کامل شد. در سال ۱۸۹۷در لیروی نیویورک شرکت تجاری و شربت سرفه Pearle Bixby Wait از یک دسر ژلاتینی با عنوان Jell-O رونمایی کرد. همسر صاحب شرکت و خودش طعمهای توت فرنگی، تمشک، پرتقال و لیمو را به ژلاتین و شکر اضافه کرده و اولین ژله طعمدار را به بازار عرضه کردند.
اسم ژله (Jell-O) را هم همین خانم ویت انتخاب میکند، چون اعتقاد داشته که برای فروش بیشتر به کلمهای نیاز است که به درد یک محصول تجاری بخورد. این انتخاب آنقدر درست بود که نهتنها ژله طعمدار خانواده ویت بهسرعت فروش رفت، بلکه تا حالا در سرتاسر دنیا این محصول را با اسم ژله میشناسند. ویت در سال ۱۸۹۹ حق ثبت این اختراع را به قیمت ۴۵۰ دلار به اوراتور فرانسیس وودوارد (Orator Francis Woodward) فروخت. وودوارد اولین کمپین تبلیغاتیاش را برای ژله در سال ۱۹۰۲ راه انداخت و شهرت بیشتر ژله در خارج از نیویورک شد.
شاید باور نکنید اما در سال ۱۹۹۲ اوت باسا (Ivette Bassa) برای اختراع ژله آبی موفق به کسب دومین جایزه نوبل آیجی (Ig Nobel Prize) در حوزه شیمی شد، نوبلی که به مسخرهترین و بامزهترین اختراعها و کشفیات در حوزههای مختلف تعلق میگیرد. نکته جالب دیگر در مورد ژله اینکه میانوعده رسمی ایالت یوتاست و هنگامی که سالت لیکسیتی (Salt Lake City) در سال ۲۰۰۲ میزبان المپیک زمستانی شد، ژله به یک نماد رسمی روی پینهای تولید شده برای این بازی تبدیل شد. موزه ژله یا گالری ژله، موزهای در لیروی (Le Roy) واقع در نیویورک است که انواع مختلف ژله و تاریخچه آن را به نمایش گذاشته است.
ژلههای وطنی
در ایران برندهای مختلف تولیدکننده مواد غذایی سراغ تولید ژله رفتهاند اما فرمند از همه آنها قدیمیتر و پرسابقهتر است و تا سالها تنها برند داخلی تولیدکننده پودر ژله بود تا اینکه کمکم شیبابا و آیدین به رقبای قدرتمندش تبدیل شدند. حالا این سه شرکت بخش بزرگی از بازار را در اختیار دارند و بقیه بازار در اختیار هفت برند دیگر است که اسمهای آشنایی بینشان دیده میشود، مثل آیسودا و برتر.